Hukuk, Siyaset ve Demokrasinin Ahlâki Temelleri
Halil CİN
I. AHLÂK-HUKUK İLİŞKİSİ
Ahlâk ve hukuk demokrasi’nin vazgeçilmez unsurlarıdır. Hukuk ise demokrasinin olmazsa olmazlarındandır. Hukuk ve hukukun üstünlüğü ilkesi olmadan demokrasiden bahsedilemez. Ahlâk ise hem hukuku hem de demokrasiyi tamamlayan çok önemli bir değerdir. Ahlâk ve hukuk benzer ve farklı özelliklere sahip; zamana ve sosyal toplumlara göre değişen ve amaçları sosyal düzeni sağlamak olan kurallardır. Ahlâktan bahsedilirken hemen akla gelen bir diğer kavram etiktir. Ahlâk ve etik kavramları birbirinden farklı olmakla birlikte çoğunlukla aynı anlamda kullanılır. Etik, ahlâk felsefenin adıdır.1 Herhangi bir eylemin iyiliği veya kötülüğü hakkında ahlâk hüküm verirken; etik insanların tüm davranışlarını şekillendirir.2
Terim olarak (ethique) Latince ethica, Grekçe ethicos, ethike sözcükleri ile ifade edilir. Felsefi kavram olarak; ahlâk ilmi demektir. Davranışı yönlendirme sanatıdır.3 Toplumlarda huzur barış, güven içinde yaşanabilmesi için sosyal hayatı düzenleyen kurallar din, ahlâk (etik), gelenek ve hukuk kurallarıdır. Din ve hukuk kurallarının çoğunun temelinde ahlâk anlayışı vardır. İlkel dinler dahil her din ahlâki amaçlar taşır. İnsanı olgunlaştırma, iyileştirme gayesi güder. Hukuk kurallarının bazıları da doğrudan ahlâki temele dayanır. Örneğin başkalarının canına ve malına zarar vermeyi tazminat yaptırımına bağlayan hukuk kuralları (EskiBK. 41, 45, 46) Yeni BK (49, 53, 54, 75.) Kişilik haklarının ahlâka aykırı biçimde kullanılamayacağını düzenleyen (EskiMK. 23/2); Yeni MK (23/2). Ahlâka aykırı biçimde yapılan hukuki işlemlerin geçersiz olacağını emreden (Eski BK.19, 20/4 l/2); Yeni BK (26, 27/4, 1/2; ahlâka aykırı amaçlara ulaşmak için verilen şeylerin geri alınamayacağına ilişkin kural (Yeni BK 65); amaçları ahlâk ve adaba aykırı olan dernek ve şirketlerin tüzel kişilik kazanamayacağı hakkındaki hüküm (Yeni MK 47); aile ve miras hukukunda ahlâki esaslara aykırı hukuki işlemlerin tâbi olacağı yaptırımları sayan hükümler.(EskiMK. 129, 143, 499; Yeni MK. 161, 174, 557) (EskiBK. 155, 161/2.266, 411/3. Yeni BK (176, 182/2, 334, 527/2) Ahlâki esaslara dayalı hükümler yalnız özel hukukta değil; kamu hukukunda da çoktur. Örneğin ceza hukukunda yer alan bir çok suçlar, ahlâk kurallarının ihlâlini teşkil eden fiillerden kaynaklanır. Anayasamızın temel haklar ve ödevler başlığını taşıyan ikinci kısım birinci bölümünde yer alan hükümlerin bir çoğunda yer alan ana fikrin ahlâkı korumak olduğunu görebiliriz. 1982 Anayasasının 17. 19. 20. 21. 22. 24. 25. maddelerinde olduğu gibi. Kanun koyucular kanun yaparken toplumun genel ahlâk anlayışını nazara almak zorundadırlar; çünkü ahlâk toplumun kolektif vicdanından doğar ve her bireyde şahsi vicdan içsel bir his olarak tezahür eder. Ahlâk kuralları kişinin kendine ve öteki kişilere, kamuya karşı olan ödevlerini düzenlemesine göre, sübjektif ve objektif ahlâk olmak üzere ikiye ayrılabilir. Hukuk kuralları biçiminde yasalara girmemiş olan ahlâk kurallarına uyulması devlet zoruna bağlanamaz; bunlara uyulmamasının yaptırımı kişinin manevi acı, vicdan azabı duyması ya da toplum içinde kınanması biçiminde görülür.
Ahlâk bir toplumda oluşan iyilik ve kötülük hakkındaki değer yargılarına göre yapmak ya da yapmamak ödevini yükleyen kurallardır. Sübjektif ahlâk kuralları doğuş ve yaptırımını toplumsal değerlerde bulduğu için yere ve zamana/ toplumlara göre değişiklik gösterir. Örneğin çıplaklık, eşcinsellik gibi durum ve davranışlar bir zamanlar ahlâka aykırı sayılırken bir çok yerde bugün olağan karşılanmaktadır. Örneğin Fransa’da eşcinsellerin evlenebilmesine olanak tanıyan kanun çok tartışmalı bir şekilde Mayıs 2013 de kabul edildi. Karşıt gruplar nümayişler yaptılar. Çok önceki yıllarda Paris Belediyesine eşcinselliğini açıklamış olan bir kimseyi halk başkan seçti. Keza Hollanda ve İngiltere’de de eşcinsellerin evlenmelerine izin verilmiştir. Diğer bir çok ülkeler de ise halkın çoğunluğu bu tür anlayışlara çok karşıdır. Demek ki ahlâk kuralları yalnız toplumlara göre değil; aynı toplumdaki insanlara veya sosyal tabakalara göre değişebilmektedir. Her toplumda mevcut olabilen ahlâki temelli davranış kuralları ise adalet, eşitlik, hayat hakkına saygı vb. gibi evrensel ve insani his ve duyguların oluşturduğu ortak ahlâki değerlerdir.
