Konteyner Taşımacılığında Taşıyanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması - Konteyner Klozu -

Limitation of Carrier’s Liability at Container Transportation - Contain Clause -

Aslıhan Erbaş Açıkel

Dünya deniz ticaretinin önemli bir bölümü konteyner gemileri ile gerçekleştirilmektedir. Son yarım yüzyılda oldukça gelişme gösteren konteyner taşımacılığı sağladığı pek çok fayda yanında çeşitli hukuki sorunların doğmasına yol açmıştır. Bu sorunlardan birisi, taşıyanın sorumlu olduğu bir yük zararı meydana geldiğinde sorumluluğun sınırlandırılmasında konteynerin mi yoksa içindeki koli ya da ünitelerin mi ölçüt alınacağı olmuştur. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, bu konuya ilişkin olarak uluslararası düzenlemelerde “konteyner klozu” olarak adlandırılan düzenlemeye yer vermiştir. Bu incelemede konteyner klozunun ortaya çıkışı, uygulanma koşulları, doğurduğu hüküm ve sonuçlar ile uygulanması sırasında sorunların doğmasına yol açabileceğini düşündüğümüz bir takım meseleler ele alınacaktır.

Taşıyan, Konteyner, Konteyner Klozu, Koli, Sınırlı Sorumluluk, Ünite, İçindeki Belli Değil, Konişmento, Sefere Elverişlilik.

A significant part of the World maritime trade is performed through container ships. Development of the container transportation within last half of the century has provided several legal problems in addition to numerous benefits that it renders. In this regard one of the problems is whether to handle the container or the package or units inside the container to be deemed as package while limiting the carrier’s liability if goods are damaged due to a default attributable to the carrier. Turkish Commercial Code numbered 6102 firstly placed a provision, known as “container clause” in the international regulations. In this study emergence of the container clause, conditions required for its application, its legal effects and various matters to be encountered at the time of its application will be analysed.

Carrier, Container, Container Clause, Package, Limited Liability, Unit, Said to Contain, Bill of Lading, Seaworthiness.

I. GİRİŞ

Yolculuk sırasında meydana gelebilecek tehlikelere karşı koruma sağlamak amacıyla yükün, deniz taşımacılığının doğduğu eski çağlardan bu yana sandık, çuval, kutu gibi araçlara konulduğu bilinmektedir. Teknolojinin gelişmesiyle beraber yükün yerleştirildiği bu araçlar da değişmiş ve çeşitlenmiştir. Ticaret hayatında deniz taşımacılığının öneminin giderek artması, yükün, hem emniyetli bir şekilde hem de mümkün olduğunca kısa sürede taşınması ihtiyacını doğurmuştur. Ancak yüzlerce hatta binlerce adet yükün tamamen iş gücüne dayalı bir sistemle yüklenmesi, istiflenmesi ve boşaltılması taşıma süresinin çok uzamasına ve çoğu zaman yeterli özenin gösterilmemesi sonucunda yükün zarara uğramasına yol açmıştır.

1950'li yılların ortalarında işgücü masraflarındaki olağanüstü artışın da etkisiyle, çok sayıdaki yükün daha hızlı yüklenip istiflendiği ve boşaltıldığı "konteyner" adı verilen ve yeniden kullanılabilir nitelikte olan metal araçlar üretilmiştir¹. İlerleyen yıllarda bu tür taşımacılığa uygun konteyner gemilerinin inşa edilmesiyle taşıyanların değişik boyutlarda metal konteynerleri satın aldıkları ya da kiraladıkları "konteynerleşme" adı verilen bir dönem başlamıştır². İlk kez Amerika ve Porto Rico arasında yapılan konteyner taşımacılığı, 1966 yılında Amerikan tam konteyner gemilerinin³ Atlantik Denizi'ni geçerek Avrupa'ya ulaşmaları neticesinde uluslararası alanda gelişme göstermiştir⁴. 1990'lı yıllarda 20 milyon TEU⁵ olan Dünya konteyner ticaretinin, günümüzde 160 milyon TEU'ya ulaşmış olması bu gelişmeyi gözler önüne sermektedir⁶.

Konteyner taşımacılığının hızlı bir gelişme göstermesinin bir çok nedeni bulunmaktadır: Mekanizasyonu sağlayan konteyner sayesinde yükleme ve boşaltma işlemleri hızlanmış ve işgücü masrafları azalmıştır⁷. Büyük miktarlarda yükün hızlı bir şekilde yüklenmesi ve boşaltılması, geminin ve gemi mürettebatının atıl geçen vaktinin azalmasını, aynı miktardaki yükün daha az sayıda gemi ile taşınmasını ve böylece taşıyanın önemli ölçüde kâr elde etmesini sağlamıştır⁸. Hırsızlık riskini azaltması ve yükün daha emniyetli taşınmasını sağlaması, bunun neticesinde sigorta masraflarının azalması, konteyner taşımacılığının getirdiği diğer faydalar arasında sayılabilir⁹. Ayrıca konteyner, bir nevi ambalaj fonksiyonu gördüğünden ambalaj giderlerinin ucuzlamasına ve gümrük işlemlerinde kolaylıklar sağlanmasına yol açmıştır.