Siyasi Partilerin Seçim Harcamalarının Denetimi
The Control of the Election Expenses of Political Parties
Özlem ÇELİK
Demokratik bir sistemde siyasi partilerin görevlerini yerine getirebilmeleri, politikalarını halka duyurabilmeleri ve en önemlisi de seçim dönemlerinde kampanyalarını yürütebilmeleri, mali açıdan büyük bir külfeti de beraberinde getirmektedir. Siyasi partilerin finansmanına ilişkin tartışmalar ise, genellikle iki konu üzerinde odaklanmaktadır. Bunlar, siyasi partilerin gelir ve giderlerine ilişkin olarak yapılan düzenlemeler ile siyasi partilerin finansmanının denetimi konularıdır. Siyasi partilerin finansmanının mali denetimi konusunda, partilerin rutin faaliyetleri ile seçim kampanyası faaliyetlerinin finansmanı konusunda ayrım yapılmaktadır. Siyasi partilerin rutin faaliyetleri hakkında yapılan denetim genellikle yıllık olarak yapılmaktadır. Siyasi partilerin seçim kampanyası faaliyetleri ile ilgili denetim ise, kanunla belirlenmiş seçim süreci boyunca partilerin gelirleri ve harcamaları ile ilgili olarak yapılmaktadır. Bu çalışmada, siyasi partilerin seçim harcamalarının düzenlenmesine ilişkin olarak benimsenen kurallar ve başta denetim mekanizmaları olmak üzere bu kuralların uygulanmasına yönelik olarak alınan tedbirler incelenmiştir.
Siyasi Parti, Seçim Harcaması, Seçim Kampanyası, Mali Denetim.
In a democratic system to sustain their functions, to announce and publicize their policies to the public and above all to sustain their campaigns during elections bring great financial expenses to the parties. The discussions on the financing of the political parties generally focus on two topics. These are the regulations on the incomes and expenses of the political parties and the control of the financing of the political parties. There is a distinction between routine activities of the political parties and election campaign costs related to the financial control of the political parties. The control on the routine activities of the political parties is carried out annually. The control on the election campaign expenses of the political parties, on the other hand, is carried out during the election period stated by the legislation on the income and expenses of the parties. In this study, the rules accepted for the regulation of the expenses of political parties and precautions that were accepted to control the implication of the afore mentioned rules.
Political Party, Election Expenses, Campaign, Audit.
GİRİŞ
Siyasi partilerin, iktidarı ele geçirme amacıyla, ülke çapında sürekli ve yaygın bir örgüte sahip olmaları ve seçimlerde halkı etkileyebilmeleri gerekmektedir. Partiler bu temel amaçlarını gerçekleştirebilmek için, gelir elde etmeye ve harcama yapmaya ihtiyaç duymaktadır. Bu durumda da partilerin, bir hesap düzeninin ve muhasebelerinin olması kaçınılmaz bir durum olarak karşımıza çıkar. Partilerin muhasebeleri, parti üyeleri, partilere mali destek sağlayan kişiler ve seçmenler kadar, parti yöneticileri için de önemli bir konudur. Zira parti üyeleri ve partiyi destekleyen kişiler, o partinin mali işlemleri hakkında da bilgi sahibi olmalıdır. Ayrıca, parti yönetimi de, parti kaynaklarının kullanımını denetleyebilmelidir.
Siyasi partilerin mali denetimi ile ilgili olarak uygulanacak kurallar, ülkelere ve zamana göre farklılık arz etmektedir. Örneğin, bazı ülkelerde, siyasi partilerin hesapları ile ilgili yalnızca yıllık denetim yapılmakta, bazı ülkelerde ise yalnızca seçim kampanyası harcamaları denetlenmektedir. Ayrıca her iki şekilde de parti hesaplarını denetleyen ülkeler olduğu gibi, siyasi partilerin mali özerkliği gibi gerekçelerle herhangi bir denetim sistemine yer vermeyen ülkeler de vardır. Yine, siyasi, toplumsal, ekonomik ve teknolojik pek çok gelişme, siyasi partilerin harcamalarını ve bu harcamalarla ilgili olarak uygulanacak kuralları, değiştirmektedir. Örneğin oy hakkının genişlemesiyle birlikte, partiler daha geniş kitlelere ulaşmak zorunda kalmış, bu durum da partilerin harcamalarının artmasına sebep olmuştur. Yine radyo, televizyon, internet gibi teknolojik gelişmeler, parti harcamalarının kapsamını genişletmiştir. Bu değişim, partilerin muhasebe usullerine ve muhasebelerinin denetimine ilişkin kurallara da yansımıştır. Denetim faaliyetinin, siyasi partilerin düzenli gelir kaynakları ve harcamaları, rutin işletme giderleri ve seçim harcamaları ile ilgili hesaplarının incelenmesini kapsaması gereklidir. Siyasi partilerin rutin işletme giderleri ve seçim harcamalarının denetimine ilişkin kurallar genellikle birbirine benzemektedir. Ancak seçim harcamalarının denetimi söz konusu olduğunda, daha hızlı ve etkili bir şekilde uygulanabilecek kurallar oluşturulması gerekmektedir.
I. GENEL OLARAK
Siyasi partilerin mali denetimini (ve seçim harcamalarının denetimini), iç ve dış denetim olmak üzere iki ana başlık altında incelemek mümkündür. İç denetim, parti varlıklarının korunmasını sağlamak için, siyasi parti içerisinde yapılan denetimdir. Örneğin, her parti teşkilatının bağlı bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında hesap vermekle yükümlü olması, iç denetime ilişkin bir kuraldır. Ancak, parti içi denetim bazı noktalarda yetersiz kalmaktadır. İlk olarak, parti hesaplarının ve bilgilerinin anlaşılması, belirli bir uzmanlık ve tecrübe gerektirdiği için, iç denetimin yetersiz kaldığını söylemek mümkündür. Yine, parti içinde denetleyen ve denetlenen kişi veya gruplar arasında bir menfaat bağı olması sebebiyle etkili bir denetim yapılması mümkün olmamaktadır. Zira denetimin tarafsız ve bağımsız bir şekilde yapılması, denetim faaliyetinin en önemli unsurudur. İç denetimin ise, bağımsız ve tarafsız olmayan kişiler tarafından yapıldığını söylemek mümkündür.
