Çalışanların Yarattıkları Eserler Üzerinde Fikri Haklar

Intellectual Property Rights of Employees on Their Creations

Fikri Mülkiyet Hukukunun iki bölümünden birisi olan telif hakları Türk Hukuku’nda 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca düzenlenmiştir. Bu kanun sıkça değişikliğe uğramıştır ve bu değişikliklerin en önemlisi ve en sık görülenleri işverenlerin çalışanlarının ürünleri ve çalışmaları üzerindeki haklarıyla ilgili olanlardır. Tarihlere göre, çalışan ve işverenlerin haklarıyla ilgili hükümler üç defa değişikliğe uğramıştır. Bu yasada yapılan son değişiklik uyarınca işverenler çalışanlarının yarattıkları eserlerden doğan hakları sadece kullanma yetkisine sahiptirler, buna karşın mülkiyet hakkına sahip değillerdir. Buna karşın bu konuda doktrinde tartışmalara sebebiyet veren belirsiz ve ihtilaflı noktalar vardır. Bunlardan birisi “hak sahibi olma” ve “hakkı kullanma gücüne sahip olma” terimleri arasındaki ayırımı yapmakla ilgilidir. Bir diğeri bu gücün sadece maddi hakları mı yoksa aynı zamanda manevi hakları da kapsayıp kapsamadığı ile ilgili sorundur. Bir başka sorun da işçilerin sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerinin gerektirdiği performansın bir sonucu olan hizmet ve ürünlerin tespit edilmesindeki güçlüklerle ilgilidir. Buna ilave olarak “işin doğası ve kapsamı”nın işverenin işçiyle olan sözleşme ilişkisi sürecinde ortaya çıkan ürünler üzerindeki hakkını gerekçeli kılması gerekmektedir.

Fikri Mülkiyet, Telif Hakkı, İşveren, Çalışan, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.

Copyrights as one of two divisions of intellectual property are regulated by Act for Intellectual and Artistic Works (numbered 5846, dated 1951) in Turkish Law. This Code has been amended several times and one of the most frequent and important amendments is about the rights of employers on works or products of their employees. As per date, provision of that code which is related to employers and employees position, has been shifted for three times. According to last version of this rule, employers have entitled only to have power of using this rights but not ownership on them. However there are also some indefinite and controversial points on this concept which give rise to discussions in doctrine. One of them is making distinguish between term of “having rights” and term of “having power of using rights”. The other one is the problem of whether this power includes only material rights or also includes moral (immaterial) rights. Another problem area is difficulties on determination of works and products which are result of employees performance of their contractual obligation. In addition to this element, “nature and circumstances of work” must justify the rights of employer on products which have been created during the contractual relation. In my article below I tried to explain and summarize these issues.

Intellectual Property, Copyright, Employer, Employee, Act For Intellectual and Artistic Works.

1. GİRİŞ

İnsan olmanın ayırıcı niteliklerinden olan fikir ve sanat ürünü yaratmanın özel bir hak türüne varlık verecek şekilde koruma altına alınması, hukuk tarihinin nispeten geç zamanlarına rastlar. Bununla birlikte, günümüzde en önemli hukuk dallarından birini oluşturacak kadar gelişmiştir. Bu şekilde ortaya çıkan fikri haklar, bir yandan eser sahibinin kişiliği ile yakın ilişkisi nedeniyle gayrı maddi haklar olarak düzenlenirken bir yandan da –kişilik haklarından farklı olarak- ekonomik bakımdan değerlendirilmesine izin verilmesi nedeniyle, malvarlığı hakları özelliği gösterirler. Bu çifte karakteri sebebiyle, düzenlenmesi ve çerçevesinin belirlenmesi bakımından karmaşık hukukî sorunlar yaratan bu haklar, konularını oluşturan eserin bağımsız çalışan bir kişi tarafından değil de, bir gerçek veya tüzel kişiye bağlı olarak çalışan bir kişinin faaliyeti sonucu ortaya çıkan eserler bakımından katmerli sorunlara yol açar. Zira fikir ve sanat eseri bir yandan yaratıcısının kişiliğinin adeta bir uzantısı gibi korunurken, öte yandan, ekonomik yönüyle bu eseri yaratan çalışmayı organize eden işverenin de bundaki çıkarı korunmak istenmiştir.

Gerek uluslararası hukukta gerekse ulusal hukuklarda, fikri hakları düzenleyen sistemlerin farklılık gösterdiği, henüz tek tip ve evrensel bir tanım ve koruma sistemi getirilemediği görülmektedir. Burada çalışanların yarattıkları eserler üzerindeki fikri hakları sadece Türk Pozitif Hukuku bakımından ele alacağız. Bununla birlikte, karakteristik özellikleri öne çıkan bazı ülkelerin hukuklarındaki durumu kısaca belirtmek yararlı olur.

2. BAZI HUKUKLARDA DURUM

Bazısının Küresel düzeyde önemini ve bazısının da bizim hukukumuzla olan ilgisini gözeterek, şu ülkelerdeki durumu belirtelim¹: