Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Özel Hukuktaki Anlamı
Peter A. WINDEL
I. Çok Katmanlı Bir Hukuk Düzeninin Unsurları Olarak AİHS ile AİHM
AİHS, uluslar arası bir sözleşmedir. Bu haliyle sözleşmeyi kabul etmiş tüm üye devletlerin, özel hukuklarına da dahil olmak üzere, milli hukuklarına etkide bulunmaktadır. AİHS’nin, üye devletlerin milli hukukları içinde bulduğu değer seviyesi ise farklı şekillerde oluşmaktadır. Bu oluşum, anayasa üstü, anayasal, özel (basit) yasa üstü1 bir konumdan, (basit) yasal bir konuma kadar uzanmaktadır2. (Basit) yasal konum ise, geleneksel anlamı ifade etmekte ve Almanya’da da uluslar arası anlaşmalara biçilen değeri oluşturmaktadır.
AİHS’nin milli hukuk açısından hangi seviyede (hiyerarşide) bulunduğu hususu elbette ki önemlidir. Bununla birlikte, bu soruna çok da fazla değer biçilmemesi gerekir. Zira, ulaşılmak istenen hedef, AİHS’nin normatif kuralları ile özellikle AİHM kararlarının, milli hukuk açısından nasıl uygulandığına göre değişmektedir. Dış ilişki açısından, yani üye ülke ile Avrupa Konseyinin bir organı olarak AİHM3 arasındaki ilişki açısından, önemli olan husus AİHS’nin devletlerce imzalanarak kabul edilmesidir. Bu durum, özel hukuk bakımından önem taşıyan kararlarda da geçerlidir. Burada genel olarak, özel hukukun anayasallaşmasına doğru giden uluslar arası bir trent gözlemlenebilmektedir4.
Çalışmamızın, ilerleyen bölümlerde, milli hukuk düzenlerinde varolan dogmatik problemlerden önce (III), AİHM’nin AİHS’nin ve ek protokollerinin güncel yorumları ile özel hukukun hangi alanlarının etkilenmiş olduğu konusunda genel bir bakış yapılacaktır (II). Son bölüm, açıklamalarımızın pratik sonuçlarına ayrılmıştır.
