Çocuk Haklarının Korunması Bağlamında BMÇHS ve AİHS’te Öngörülen İki Farklı Bireysel Başvuru Sistemi

Two Different Systems of Individual Application in Context of Saving Rights of the Child in Uncrc and ECHR

Cengiz Topel ÇİFTCİOĞLU

20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesine konu olan ve klasik insan haklarının ayrılmaz bir parçasını teşkil eden çocuk hakları; uluslararası düzeyde çocuğun özel hak ve gereksinimlerini koruyup kollamak, çocuğun kendisi ile ilgili kararlarda görüşünü almak ve bu hakların hayata geçirilmesi bakımından devletlerin yükümlülüklerinin düzenlenmesi amacıyla hazırlanmıştır. Söz konusu sözleşme, çocuk haklarına ilişkin olarak bugüne değin hazırlanmış olan en kapsamlı belge olup; uluslararası sözleşme niteliği taşıyan ilk metindir. Bu açıdan çocuk hakları konusunda, 1215 tarihli Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük Fermanı) ile eşdeğer tutulmuştur. BMÇHS bu niteliğine rağmen, başlangıçta bireysel hak arama ve adalete erişim mekanizması öngörmemiştir. Bu eksiklik BM Genel Kurulu tarafından 19 Kasım 2011 tarihinde kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesinin Başvuru Usulüne İlişkin Ek İhtiyari Protokol ile giderilmiştir.4 Kasım 1950 tarihinde Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, BMÇHS gibi spesifik grup haklarını güvence altına alan bir sözleşme niteliğinde değildir. Fakat AİHS, iki açıdan konumuz bakımından önemlidir. Birincisi, spesifik grup haklarından olan çocuk haklarını da, kişisel hak ve özgürlükler bağlamında güvence altına alan bir özelliğe sahiptir. İkincisi ise, sözleşmede yer alan kişisel hak ve özgürlüklerin korunması bağlamında, sözleşmenin getirmiş olduğu bireysel hak arama ve adalete erişim imkânından çocukların da yararlanmalarının mümkün olmasıdır.Bu çalışmada BMÇHS EK İhtiyari Protokolü ile AİHS’te yer alan bireysel başvuru yolları ayrıntılı ve karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.

Çocuk, Çocuk Hakları, BMÇHS, AİHS, Bireysel Başvuru.

Rights of the Child which are a subject of Convention on the Rights of the Child that ratified on November 20, 1989 by General Assembly of the United Nations and which are a permanent part of classical human rights; was executed for the purpose of watching over special rights and needs of children internationally, asking for child’s opinion in subjects about himself/herself and defining obligations of state in restitution of these rights. The Convention is the most comprehensive document about rights of the child until today and it is the first text that has characteristics of international document. So, The Convention was equated whit Magna Carta Libertatum (1215) in the subject of rights of the child. Even though this attribution, The Convention didn’t include a mechanism for seeking of individual justice and accessing to justice, at first. This deficiency was supplied by General Assembly of the United Nations hereby Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on November 19, 2011.European Convention on Human Rights that opened for signature on 4 November 1950 by European Council is not an act that lodges special rights of group. However, ECRH is important in two points in this article. Firstly, ECRH is important for lodging Rights of the Child in context of individual rights and freedoms as special rights of group. Secondly, in context of lodging individual rights and freedoms which defined in the Convention; children will be able to use arrangements of individual seeking justice and accessing to justice. In this article, ways of Individual Application which are regulated in UNCRC Optional Protocol, was studied elaborately and comparatively.

Child, Rights of the Child, UNCRC, ECHR, Individual Application.

Bu çalışma; çocuk hakları kavramı ile çocuk haklarına hakim olan temel ilkeleri, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde (BMÇHS) öngörülen hak ve özgürlükleri, ayrıca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile güvence altına alınan hak ve özgürlükleri, BMÇHS Ek İhtiyari Protokolü ile AİHS kapsamında tanınan bireysel başvuru yolunu ve söz konusu bu başvuru yollarının karşılaştırılmasını ele almaktadır.

Bilindiği gibi, günümüzde insan haklarının tanınması, korunması ve geliştirilmesi devletlerin iç hukuklarını aşarak uluslararası bir nitelik kazanmıştır. BM ve Avrupa Konseyi gibi örgütler başta olmak üzere evrensel ve bölgesel düzeyde uluslararası örgütler, insan haklarını uluslararası düzeyde korumaya yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır.¹ Bu faaliyetler çerçevesinde, BM Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilen BMÇHS, pozitif hukuk yanında doğal hukuk bakımından da çok önemlidir. Zira bu sözleşmenin düzenlediği ve garanti altına aldığı çocuk hakları, genel olarak insan hakları kavramından ayrı düşünülemez.² BMÇHS’de öngörülen çocuk hakları; yaşam, eğitim, kişi güvenliği ve adil yargılanma gibi insan haklarının, çocuklar açısından güvence altına alınmış özel biçimlerini yansıtırlar. Bu itibarla, genel olarak doğal hukuk açısından yapılan insan hakları açıklamaları, çocuk hakları için de geçerlidir. Bir başka deyişle, insan haklarının doğuştan geldiği, devredilemezliği, vazgeçilemezliği ve ticari meta konusu olamayacağı gibi özellikler, çocuk hakları açısından da geçerlidir.³ Bu nedenle doğal hukuk anlayışına, BMÇHS’in önsözünde de yer verilmiştir.

I. ÇOCUK HAKLARI KAVRAMI VE TARİHÇESİ İLE ÇOCUK HAKLARINA HAKİM OLAN TEMEL İLKELER

Çocuk hakları kavramına nazaran üst bir kavram olan, kişinin doğuştan sahip olduğu, insan onurunu korumayı, insanların maddi ve manevi gelişimini amaçlayan bireylerin sadece insan olmaları nedeniyle kazandıkları, insan haklarının dahi herkes tarafından kabul edilen ortak ve değişmez bir tanımı bulunmamaktadır.⁴ Geniş anlamda insan hakları denilince insanın birey olmaktan kaynaklanan haklarının tamamı anlaşılır. İnsan olarak dünyaya gelmek bu haklara sahip olmak için yeterli bir sebeptir. Bu açıdan ırk, din, dil, etnik köken, sınıf, yaş, cinsiyet, ekonomik veya sosyal ya da siyasi statü ayrımı gözetilmeksizin bütün bireylere sadece insan olmaları sebebiyle tanınan, kişilerin insan onurunun gereği olarak sahip oldukları, vazgeçilemez ve devredilemez hakların tümüne birden insan hakları denilmektedir.⁵ Bu haklar evrensel, özgürlükçü, eşitlikçi barışçıl, sorumluluk telkin edici ve etik temellere dayalıdır. Bu nedenle düşüncesi, felsefesi ve gelenekleri ile demokratik ülkeler açısından evrensel olup ayrı kişi veya kültürlere göre farklılık göstermez.⁶ Çalışmamızın konusunu teşkil eden çocuk hakları, genel olarak insan hakları kavramından ayrı düşünülemez. Bu açıdan genel olarak doğal hukuk açısından yapılan insan hakları açıklamaları çocuk hakları için de geçerlidir.