Suç Korkusuna İlişkin Yaklaşımların Değerlendirilmesi

Evaluation of Approaches to Fear of Crime

Berk USLU, Sıla ŞAHİNKAYA, Zeynep UYAR, Betül DURU

Suç korkusu; ceza ve hukuk politikalarının etkililiğinden adalet algısına, günlük toplumsal yaşamdan bireysel çekilmeye, bireylerde zararlı psikolojik etkilere, hatta suç davranışının artışına kadar uzanan geniş bir yordama kapasitesine sahip olabilir. Dolayısıyla suç korkusu, toplumsal yaşama yönelik olumsuz etkilere sebep olma potansiyeli bakımından araştırılması gereken bir konudur. Suç davranışından zarar görme korkusu şeklinde ifade edilen suç korkusu kavramı, ilk bakışta suç korkusunun sadece suç varlığı ile ilişkilendiği şeklinde algılanmaktadır. Bu araştırma ile ise suç korkusunun doğrudan suç varlığı ile ilişkili olmayan başka değişkenlerle ilişkisinin literatürde nasıl bir varlık bulduğunun incelenmesi amaçlanmaktadır. Dolayısıyla bu derleme makalenin, suç korkusu kavramı hakkında yapılacak ilerleyen çalışmalarda odağın doğru ilişkisel kavramlara yöneltilmesi bakımından rehber olması beklenmektedir. Bu bağlamda suç korkusu kavramının literatürde demografik, sosyal, ekonomik ve psikolojik etmenler bakımından nasıl tartışıldığı ele alınmış buna ek olarak suç korkusunu önlemeye yönelik önlem ve müdahale çalışmaları sorgulanarak, literatürdeki ilişkili etmenler ile temellendirilerek oluşturulup oluşturulmadığı da incelenmiştir. Böylece suç korkusu konusunda kapsamlı ve özetleyici bir araştırma olması hedeflenmiştir. Araştırmada sistematik literatür taraması yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya toplamda 39 çalışma dahil edilmiştir. Suç kavramı gibi suç korkusu da farklı disiplinler ve çeşitli modeller ile açıklanmaya çalışılmıştır. Suç korkusunu açıklayan modellerden bazıları; incinebilirlik modeli, düzensizlik modeli, toplumsal bütünleşme modeli ve suç mağduriyeti modelidir. Ayrıca bu çalışmada çevresel faktörler, adalet algısı ve sosyal politikalar gibi kavramların suç korkusu ile ilişkisine de değinilmiştir. Her ülkede çeşitli yasalar ve düzenlemeler ile farklı müdahaleler gerçekleştirilse de temelde suç korkusu kişilerin adalet algılarıyla da paraleldir. Çalışma genel olarak incelendiğinde kadınların, ileri yetişkinlerin ve azınlık grupların daha fazla suç korkusu bildirdiği görülmektedir.

Adli Psikoloji, Suç, Suç Korkusu, Müdahale Programı.

Fear of crime; it may have a vast predictive capacity, ranging from the effectiveness of criminal and legal policies to the perception of justice, individual withdrawal from daily social life, harmful psychological effects on individuals, and even the increase in criminal behavior. Therefore, fear of crime is an issue that needs to be investigated in terms of its potential to cause adverse effects on social life. The concept of fear of crime, expressed as the fear of being harmed by criminal behavior, is perceived at first glance as fear of crime being associated only with the existence of crime. This research aims to examine the relationship between fear of crime and other variables that are not directly related to the presence of crime in the literature. Therefore, this review article is expected to guide the focus to the correct relational concepts in future studies on the concept of fear of crime. In this context, the concept of fear of crime is discussed in the literature regarding demographic, social, economic, and psychological factors. In addition, precautions and intervention studies to prevent fear of crime are questioned, and whether they are based on the relevant factors in the literature is also examined. Thus, it is aimed to be a comprehensive and summative research on fear of crime. The systematic literature review method was used in the research. A total of 39 studies were included in the research. Like the concept of crime, fear of crime has also been tried to be explained by different disciplines and various models. Some of the models explaining the fear of crime are the vulnerability model, disorder model, social integration model, and crime victimization model. In addition, this study also touched upon the relationship between concepts such as environmental factors, perception of justice and social policies, and fear of crime. Although different interventions are carried out with various laws and regulations in each country, the fear of crime parallels people’s perception of justice. When the study is examined in general, it is seen that women, older adults, and minority groups report more fear of crime.

Forensic Psychology, Crime, Fear of Crime, Intervention Program.

I. GİRİŞ

Güvenlik ihtiyacı, temel fizyolojik ihtiyaçlarımızdan sonraki en önemli ihtiyacımızdır. Bu ihtiyaç toplumsal kuralların önemli bir kısmıyla kendini güvence altına almaktadır. Dolayısıyla toplumsal kurallara uyulması gereklidir ve kurallara uyulmadığı durumlarda suç ve ceza gibi kavramlar ortaya çıkar. Bu kavramların hem toplumlar arası hem de kişiler arasında farklılaşması psikoloji bilimi ile incelenmesini önemli kılar.

Suç kavramının genellenebilir ve herkes için aynı olan bir tanımı olmasa da hukuki olarak tanımlanabilmektedir. Ayrıca suç kavramının gelişimsel süreçte de farklı tanımlamaları mevcuttur. Ceza hukukuna göre, suç; ceza kanununda tanımlanan ve yaptırıma bağlanan hukuka aykırı davranışlardır.

Suçun nedenlerinin uzlaşılmış bir tanıma sahip olmamasının önemli bir noktası ise insanlığın çok uzun yıllardan beri bunu bir problem olarak ele alarak çözüme ulaştırmaya çalışmasıdır. Bu nedenle dikkat çeken ve önem verilen bu kavram çeşitli bilim dallarından çeşitli bilim insanının araştırmalarına konu olmuştur. Özellikle 18. yüzyılda geliştirilen kuramlarla suçun nedenleri araştırılmış, 19. yüzyılda biyoloji ve psikoloji bilimlerinde önem kazanmış ve 20. yüzyılda ise toplum bilimi ile gelişim göstermiştir¹ .

Suç davranışına yönelik kuramlar ise zamanla biyolojik, psikolojik ve bilişsel açıdan değişim göstermiştir. İlk olarak 18. yüzyılda Klasik Okul ve Pozitivist Okul suçu toplumsal kabul gören suçların bütünü olarak tanımlamıştır² . Klasik Okul dönemi hukukçularından Jeremy Bentham Faydacı Hukuk Okulu’nu kurmuş ve hukuk ve ahlak ilişkisine değinmiştir. Modern hukukun kurucusu olarak görülen C. Beccaria hümanist ve laik ilkeler ile “Suçlar ve Ceza Üstüne” eseriyle Locke’un psikolojik bakış açısı ve doğal hukuk anlayışından bahsetmiştir³ . Ardından biyolojik yaklaşım gelerek suçu, irade dışı refleksif bir davranış olarak tanımlamıştır⁴ . Pozitivist yaklaşımlardan biyolojik kuramların kurucusu Lombroso ile birlikte suç tanımlanmaya çalışılmış ve “doğuştan suçlu” veya “suçlu doğanlar” kavramı ortaya atılmıştır⁵ . Ardından biyolojik yaklaşımların etkisi devam ederken genetik etmenler ve suç yatkınlığı gibi yaklaşımlar da paralel olarak ilerlemiştir⁶ .

Suç davranışına yönelik psikolojik yaklaşımlar, psikanalitik kuram ile başlamıştır. Psikanalitik kuram, suç davranışını id, ego ve süperego gelişiminde oluşan psikolojik durumlarla açıklamaya çalışmaktadır⁷ . Davranışçı kuram ise suç davranışının dışsal ve gözlemlenebilen bir olgu olduğunu vurgulamaktadır⁸ . Bilişsel yaklaşıma göre ise kişilerin olaylara yüklediği anlam, akıl yürütme biçimleri ve dolayısıyla dünyayı algılama biçimleri suç davranışını ortaya çıkarmaktadır. Dolayısıyla suç davranışının anlaşılması için kişilerin anlamlandırma şemalarının anlaşılması gerekir⁹ . Sonuç olarak suçun nedenleri geçmişten günümüze bireysel, toplumsal ve ekole bağlı olarak farklı bakış açılarıyla şekillenirken günlük hayat içerisinde de toplumun her parçasını ilgilendiren bir mesele olarak varlığını sürdürmektedir.

Suç korkusu, suç olgusundan farklılaşmakla beraber en az suç olgusu kadar önemli ve üzerine çalışılması gereken bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Suç korkusu, bireylerin yaşam tarzını ve hayat kalitesini etkileyen bir etmendir. Yalnızca bireyi değil bir arada yaşayan toplumu da olumsuz etkileme ve toplum temelinde problem oluşturma potansiyeline sahiptir. Bireyden topluma yayılan ve suç davranışı ile mücadeleyi zorlaştıran bu kavram üzerine yapılan araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Suç kavramı üzerine yürütülen tartışmalar incelendiğinde suç korkusunun suç varlığı ile ilişkisinin sorgulanmasını gerekmektedir. İlk bakışta suç varlığı ile suç korkusu kavramları iç içeymiş gibi algılansa da gerçekte suç varlığının suç korkusu literatürü dahilinde ne denli yer bulduğu ilerideki araştırmaların doğru kaynaklara ve değişkenlere yöneltilmesi konusunda rehberlik edecektir. Dolayısıyla bu araştırma, söz konusu amaca uygun olarak doğrudan suç varlığını konu edinmeyen değişkenler ile suç korkusu ilişkilerinin literatürde nasıl tartışıldığını gösterebilmek adına bir araştırma sorusu üzerine kurulmuştur. Suç korkusu kavramı literatürde hangi demografik, sosyal, ekonomik ve psikolojik etmenlerle birlikte tartışılmıştır? Buna ek olarak kavramsal tartışmaların çıktılarının suç korkusu önleme ve müdahale çalışmalarında dayanak olarak ele alınıp alınmadığı, uygulanan politikalarda, varsa, gerekli revizyon ihtiyaçlarına dikkat çekmek adına önem arz etmektedir. Bu çerçevede literatürde tartışılan ilişkili değişkenlerin, uygulanan müdahale ve önleme çalışmalarının dayandırıldığı temel ile paralellik gösterip göstermediği de sorgulanacaktır.

Bu araştırmada sistematik tarama yöntemiyle suç korkusu literatürü incelenmiştir. Kuramlar ve araştırma bulguları ışığında suç korkusu tanımlanmış ve ilişkili değişkenler açıklanmıştır. Suç korkusunun sonuçları, önleme ve müdahale programları tartışılmıştır. Özellikle önleme ve müdahale programlarının örnek projelerle açıklanması ve suç ve suç korkusunun arasındaki paradoksal ilişkiye dikkat çekmesi bakımından bu araştırmanın literatüre katkı sunacağı önemli yönlerinden biridir. Özellikle suç korkusuna yönelik yaklaşımların detaylandırılması, suç korkusu ile karşımıza çıkan değişkenlerin suç korkusu yaklaşımları ile incelenmesi ve örnek uygulamalar/projeler ile açıklanması bakımından diğer araştırmalardan ayrışmaktadır.

II. YÖNTEM

Bu araştırma sistematik tarama yöntemi ile tasarlanmıştır. Bu bağlamda sistematik tarama yöntemi, “belli bir konuda hazırlanmış araştırma sorusuna yanıt bulmak için, belirlenmiş ölçütlere uygun olarak aynı konuda yapılmış çalışmaların sistemli ve yan tutmadan taranması, bulunan çalışmaların geçerliğinin değerlendirilmesi ve sentezlenerek birleştirilmesi” olarak tanımlanmaktadır¹⁰ . Bu araştırmada temel olarak merak edilen “Suç korkusu kavramı literatürde hangi demografik, sosyal, ekonomik ve psikolojik etmenlerle birlikte tartışılmıştır?”, “Suç korkusu nedir?”, “Suç korkusu yaklaşımları nelerdir?” ve “Suç korkusuna yönelik önleme ve müdahale programları nasıl oluşmaktadır?” sorularıdır. Bu sorulara sistematik tarama yöntemiyle cevap aranmaya çalışılmıştır.

Araştırmada veri toplama için seçilen veri tabanları Google Scholar, Web of Science, ProQuest ve Ulusal Tez Merkezi’dir. Bu veri tabanlarında “suç korkusu”, “suçtan korkma”, “suçtan kaçma”, “suçtan kaçınma”, “suç ve duygusal tepki” “suç korkusu ve ölçüm”, “suç korkusu ölçekleri”, “fear of crime” “afraid of crime”, “avoiding crime”, “crime and emotional response”, “fear of crime and measurement” anahtar kelimeleri ile aramalar yapılmıştır.

Çalışmaların seçiminde; çalışmaların Türkçe veya İngilizce dillerinde yazılmış olması, çalışmaların özet kısmında suç korkusunun bir değişken veya araştırılan konu olduğunun belirtilmesi, suç korkusu veya suç korkusu ile ilişkili başlığının olması kriterleri dikkate alınmıştır. Böylece bu dahil edilme kriterlerine uygun olan çalışmalar bu araştırma kapsamında incelenmiştir. Böylece araştırmada toplamda 25 araştırma makalesi, 3 kitap ve 2 tez çalışması incelenmiştir. İncelenen 39 içerikte korelatif desen, durum analizi (nicel çalışma) veya sistematik tarama yöntemleri kullanılmıştır. Dahil edilen çalışmalar araştırma makalesi veya kitap olup sözlü sunum yapılan çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmaların dahil edilmesinin en temel sebeplerinden biri ise dahil edilen çalışmaların psikoloji literatürüyle açıklanmasıdır. Dahil edilmeyen çalışmalar ise; suç korkusu çalışılmış ancak hukuk literatürüyle paralel açıklanmış olmasıdır. Bu sebeple bu araştırmada suç korkusu çoğunlukla psikolojik bakış açısıyla ele alınmıştır^11,12 . Aşağıdaki tabloda dahil edilen çalışmalara yer verilmiştir.