Tahkim Şartının, Genel İşlem Koşullarına İlişkin Kurallar Karşısındaki Durumu

Arbitration Agreement in Terms of Standard Conditions

Burcu Zengin

Uyuşmazlıkların çözümünde alternatif bir çözüm yolu olarak gittikçe daha yaygın bir şekilde tercih edilen tahkim, tarafların yaptıkları bir tahkim anlaşması ile aralarındaki uyuşmazlığın çözümünü devlet mahkemelerinin yerine özel üçüncü kişilere bırakmasıdır. Tahkim anlaşması, taraflarca ayrı bir sözleşme olarak yapılabileceği gibi, asıl sözleşmeye konulacak bir kayıtla veya başka bir belgeye yapılacak atıfla da kurulabilir. Tahkim anlaşmasına ilişkin düzenlemeler esasen 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu ve 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yer almakla beraber; MTK’da tahkim anlaşmasının geçerliliğine ilişkin hususlarda tarafların bir hukuk seçimi yapmamış olmaları halinde, Türk hukukunun uygulama alanı bulacağı belirtilmiştir. Bu halde, tüm borçlar hukuku sözleşmeleri bakımından uygulama alanı bulan 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu ve bir tarafı tüketici olan hukuki ilişkilerde özel düzenlemeler barındıran 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un, tarafların tahkimin uygulanacak hukuku seçmemiş olmaları halinde, tahkim anlaşmaları bakımından da uygulanacağı şüphesizdir. Tahkim anlaşmasının özellikle bir akidin tek taraflı olarak hazırlayarak, diğer tarafla müzakere etmeden dayatıldığı durumlarda, genel işlem koşulları denetimine tabi tutulması kaçınılmazdır. Bu çalışmada standart hüküm niteliğinde sayılabilecek tahkim anlaşmalarının geçerliliği, Türk hukukunda yer alan genel işlem koşulları ve haksız şartlar perspektifinden incelenecektir.

Tahkim Anlaşması, Genel İşlem Koşulları, Tahkimin Geçerliliği, Atıf Yoluyla Yapılan Tahkim Anlaşması, Haksız Şart.

Arbitration, that has become a more preffered application for solution of disagreements, is the solution way by a third party people instead of govermental courts. It can be established as an independent contract, or an appendix of main agreement, or a reference from another document. The regulations of arbitration are mainly determined in Code of International Arbitration Law numbered 4686 and Code of Procedural Law numbered 6100. In both codes, it is emphasized that Turkish Law can find application area about its validity. In this context, code of obligations numbered 6098, and Law of Protection of Consumers numbered 4077, that are both applicable in practical life, are absolutely applicable in terms of arbitration contracts. An arbitration has to be analyzed in terms of standard business terms if it has been established as one sided without any comment of other side. In this study, validity of arbitration contracts that have standart term feature will be discussed in terms of standard business terms and illicit clauses.

Arbitration Contract, Standart Business Terms, Validity of Arbitration, Incorporation, Illicit Clause.

I. GENEL OLARAK

Günümüzde ticari ilişkilerin devlet sınırlarını aşarak, uluslararası nitelik kazanmasıyla, uyuşmazlıkların yerel mahkemeler haricinde alternatif yollarla çözülmeleri bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Uluslararası ticari uyuşmazlıkların alternatif çözüm yolları arasında çok tercih edilen bir yol olan tahkim; kanunun izin verdiği konularda taraflar arasındaki bir ihtilafın devlet yargılaması hakimi yerine, hakem olarak adlandırılan özel üçüncü bir kişi tarafından çözümlenmesi için tarafların anlaşması olarak ifade edilir¹.

Tahkim anlaşmalarının giderek yaygınlaşması ve birçok uyuşmazlığın çözümünde tahkim yolunun tercih edilmesi ile birlikte, milletlerarası tahkim ile ilgili kurumlar ve çeşitli meslek birlikleri tarafından, sözleşmelerde kullanılmak veya atıf yapılmak üzere standart tahkim kayıtları hazırlanmıştır². Genel işlem koşulları (“GİK”) olarak ifade edilen bu kayıtlar, aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacağı üzere, sözleşme taraflarınca müzakere edilmeyen ve sözleşmenin bir tarafınca önceden, birden çok sözleşmede kullanılmak üzere hazırlanmış olan sözleşme hükümleridir³.

Tarafları sözleşme hazırlama külfetinden kurtarmak amacıyla, birden fazla sözleşmede kullanmak üzere önceden hazırlanan ve genel işlem koşulları olarak adlandırılan matbu kayıtların, bir tahkim anlaşması olarak geçerli olup olmadığı hususu çalışmamızın temel konusunu oluşturmaktadır. Söz konusu kayıtların genel işlem koşulları bakımından denetlenmesi, tahkimin esastan geçerliliğine ilişkin bir konudur. Tahkim sözleşmesinin esastan geçerli olup olmadığı, tarafların tahkim anlaşmasını kurmaya yönelik iradelerinin geçerliliğine veya geçersizliğine göre belirlenir⁴. Tahkim anlaşmasının geçerli bir şekilde kurulabilmesi, esasen şekil, ehliyet ve esas bakımından incelenmektedir⁵. Bununla birlikte çalışmamızın konusu, genel işlem koşulu olarak öngörülmüş bir tahkim anlaşmasının geçerli olup olmadığının tespitidir. Bu nedenle incelememiz tahkim anlaşmasının esasına yönelik olacaktır. Genel işlem koşulu ile öngörülen bir tahkim anlaşmasının geçerli olarak kurulup kurulmadığını belirlemek için, söz konusu koşulun tarafların tahkim iradelerini içerip içermediği tespit edilmelidir. Tarafların tahkime gitme konusunda serbest ve gerçek iradeleri bulunmuyorsa, tahkim anlaşması da geçerli değildir⁶. Özellikle genel işlem koşuluyla tek taraflı olarak konulan bir tahkim kaydının bu iradeyi içerip içermediği tahkim anlaşmasının da geçerliliğini belirleyecektir. Bu nedenle tarafların tahkim anlaşması kurmaya yönelik olan iradesinin geçerli olup olmadığı tahkim sözleşmesinin esastan geçerliliğine ilişkindir.