Merkez Bankası Sayısal Parası

Central Bank Digital Currencies

Rifat CANKAT

Paranın tanımı, teknolojik gelişmeler neticesinde para benzeri finansal ürünler yaratılmadan önce dahi, çetrefilli bir konuydu. Hesap birimi, değişim aracı ve değer saklama aracı olarak işlev gören parayı, kanuni para konumuna taşıyan temel unsur ise egemenlik yetkisi uyarınca ihraç edilmesi idi. Bugün çok farklı kişi ya da kurum “para” adını verdiği finansal ürün sunuyorsa da genel kabul bunların hukuki anlamda para olmadığı yönündedir. Merkez bankası sayısal parasının ise merkez bankalarının egemenlik temelli yetkisi uyarınca ihraç edileceği varsayılmaktadır. Bu çalışmanın konusu merkez bankası sayısal parasının (MBSP) neden ve nasıl para olarak nitelendirildiğini araştırmaktır. Çalışma, MBSP’nin finansal avantajları ile dezavantajlarını ve mali politikalar yönünden değerini tartışmamakta, konuyu sadece hukuki boyutuyla ele almaktadır.

MBSP, Merkez Bankası Sayısal Paraları, Merkez Bankası, Para, Kanuni Para.

The definition of money was a complex issue even before technological developments led to the creation of money-like financial products. Functioning as a unit of account, medium of exchange and store of value, the main factor that made money legal tender was that it was issued pursuant to sovereign authority. Today, although many different individuals or institutions offer financial products called “money”, it is generally accepted that these are not money per legal sense. Central bank digital currencies, on the other hand, are assumed to be issued in accordance with the sovereign authority of central banks. The subject of this study is to investigate why and how central bank digital currencies (CBDC) are characterized as money. It does not discuss the financial advantages and disadvantages of the CBDC and its value for fiscal policy, but only its legal aspects.

CBDC, Central Bank Digital Currencies, Central Bank, Money, Legal Tender.

Giriş

Dağıtık defter teknolojisi (distributed ledger technology), ademimerkeziyetçi ya da merkezsiz (decentralized) finans anlayışında yeni açılımlara önayak olmuş, ister istemez hukuk da tüm bu gelişmelerden etkilenmiştir. Elbette sosyal ve ekonomik trendlerin güdümünde konu, birçok farklı disiplinde incelenen Bitcoin, Ethereum gibi kripto varlıklar üzerinden fark edilmiş ve ele alınmıştır. Zamanla kripto varlıkların buzdağının görünen kısmından ibaret olduğu anlaşılmış ve dağıtık defter teknolojisi özelinde araştırmalar başlamıştır. İşte merkez bankası sayısal paraları da böylece finansın ve hukukun güncel tartışma konularından biri hâline gelmiştir.

Merkez bankası sayısal parası, yabancı literatürde central bank digital currencies (CBDC) olarak tanımlanan yeni tip bir ürünün Türkçedeki karşılığıdır.¹ Tüm dünyada para birimleri banknot temelli bir yaklaşımla ele alınmakta ve banknotların sanal bir şekilde ifade edilebilmesi dahi bu gerçeği değiştirmemektedir. Oysaki merkez bankası sayısal parası (MBSP) bu anlayışa güçlü bir alternatif sunar. Bu nedenle birçok merkez bankası MBSP’lerin artılarını ve eksilerini tartışmakta, bulgularını kamuyla paylaşmaktadır.² Konu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın da gündemindedir. TCMB, Finansal İstikrar Raporu’nda gelişmeleri yakından takip ve analiz ettiğini, uluslararası çalışmalara aktif katkıda bulunulduğunu açıklamıştır.³

MBSP’nin teknolojik bir gelişme olduğunda kuşku yoktur. Aynı şekilde finansal bir gelişme ya da ilerleme teşkil edip etmediği ise tartışma konusudur. Bu makalede güncel tartışmalarının hukuka yansımaları incelenmiştir. Anılan amaçla öncelikle öne çıkan kavramlara yer verilmiştir. İkinci olarak, merkez bankalarının tespit ettikleri hukuki tartışmalar pozitif Türk hukuku yönünden ele alınmıştır.