Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Türk Hukukunda Askeri Mahkemeler ve Görev Sorunları

Seyfi Bulduk

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de silahlı kuvvetlerin kendine özgü bir hukuk düzeni vardır ve bu düzenin işlenen suçlarla ihlali halinde düzen ve disiplinin yeniden, adaletli bir şekilde ve süratle temini, askeri ceza yargısının temel varlık sebebini oluşturur. Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Osmanlı Devletinde de, askerlerin her türlü davasına bakan “kadı asker” makamının kurulması ve 1837 tarihli Kanunname-i Ceza-i Askeriye’nin kabul edilmesiyle kurulan askeri ceza yargısı, 1961 Anayasası ile birlikte askeri ceza yargısına ilişkin özel kanunların kabul edilmesiyle günümüzdeki haline kavuşmuştur.Askeri ceza yargısında ilk derece mahkemeleri “askeri mahkemeler” ve “disiplin mahkemeleri”dir. Bu mahkemelerce verilen hükümlerin temyiz incelemesini yapan üst mahkeme Askeri Yargıtay’dır. Ayrıca, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıklar da ilk ve son derece mahkemesi olarak Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde çözüme kavuşturulur. Askeri ceza yargısında mahkeme yanında ayrıca bir askeri savcılık teşkilatı vardır. Askeri savcı iddia makamı olarak, ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlar veya gecikmesinde sakıncalı durumlarda soruşturmaya re’sen (kendiliğinden) başlamakta, diğer durumlarda soruşturma, komutanın istemi üzerine yapılmaktadır. Türk yargı sistemi içinde askeri ceza yargı organlarının, olağan ve genel mahkemelere nazaran özel yargılama makamları olduğu söylenebilir. Genel yargıdan tamamen bağımsız olarak teşkil edilen askeri ceza yargısı tek dereceli olup, genel yargı sisteminin aksine istinaf sistemi kabul edilmemiştir. Ülkemizde 2004 yılında yeni ceza hukuku sistemi kabul edilmiş, bu kapsamda askeri ceza yargısı alanında da uyum yasası değişiklikleri yapılmış, ancak istisnai olarak askeri yargılama usulüne ve askeri disipline özgü bazı hususlarda birtakım farklı hükümler benimsenmiştir. 12 Eylül 2010 tarihinde halk oylaması sonucu kabul edilen Anayasa değişiklikleri de askeri ceza yargısının, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı gibi evrensel ilkeler doğrultusunda yeniden yapılandırılmasını amaçlamakta olup, bu doğrultuda yasal düzenlemelerin de bir an önce yapılması gerekmektedir.

Genel Yargı, Kadı Asker, Disiplin, Askeri Yargı, Askeri Mahkeme, Askeri Savcı, Evrensel İlkeler.

As it is in all over the world, in our country Armed Forces have a specialized rule of law, and in case of any violation to this rule of law by the crimes committed, it is the basic cause of existence of the military criminal jurisdiction to restore the order and discipline in a speedy and justiciable manner.The military criminal law which was established by the Ottoman Empire parallel to the developments in the world to deal with all military litigations by the name of “Qadi`asker” (judge of the army) and by the promulgation of “Military Criminal Law” dated 1837, has evolved to its present statue by way of adoption of special code of laws in accordance with the Constitution dated 1961.It is “the Courts Martial” and “Disciplinary Tribunals” which form the court of first instance in the military criminal law. And the decisions of these courts are subject to be appealed before the Military Court of Appeals. Moreover, the conflicts which are related to the military personnel or administrative actions related to the military service are solved in the Military High Administrative Court which acts both as a first stage court and as a court of appeal.In military criminal law, there is a military prosecution institution besides every military court. The military prosecutor, as the counsel for the prosecution, begins to prosecute a case spontaneously in the case of severe crimes or in the cases in which it is important to avoid any delays. In other cases, the prosecution begins with the order of the authorized commander.With respect to Turkish judicial system, it can be expressed that the military criminal courts are kind of specialized courts when compared to usual and general courts. The military criminal courts which are established in a totally independent way from the general courts are single-staged and contrary to the general courts have no court of appeals other than the Military Court of Appeal.In Turkey a new criminal law system has come into force in 2004, and in this context there have been many changes in military criminal laws in compliance, but also in some cases which are related to military law of procedure and military discipline, different laws are adopted exceptionally.The changes to the Constitution which were adopted by way of a referendum dating to 12 September 2010, are headed to restructure the military criminal law in line with the universal principles like the independence of courts and assurance of the judges, and in accordance with these constitutional advances some legal changes should be made immediately.

General Jurisdiction, Qadi`asker, Discipline, Military Jurisdiction, Courts Martial, Military Prosecutor, Universal Principles.

1. Genel Olarak

Günümüzde devletlerin en önemli varlık sebebi, ülkesinde yaşayan insanların mutluluk ve refahını sağlamaktır. Bunun için her devlet kendi hukuk düzenini oluşturur ve bir takım kurallar koyar. Ayrıca, kendi varlığını korumak ve devamını sağlamak için savunma sistemini düzenler ve ordusunu kurar. Bu nedenle, ülkesi içinde bir hukuk düzeni kurabilen ve diğer devletlere karşı bağımsızlığını sağlayabilen bir devletin egemen bir devlet olduğunu söyleyebiliriz.

Demokratik rejimlerde kuvvetler ayrılığı, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı ilkeleri, yargının ve yargıcın konumunu belirleyen temel ilkelerdir. Ülkemizde de gerek 1961 Anayasasında ve gerekse 1982 Anayasasında Cumhuriyetin nitelikleri sayılırken, Türkiye Cumhuriyetinin "demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti" olduğu belirtilmiş ve "hukuk devleti" ilkesinin Cumhuriyet rejiminin temel nitelikleri arasında olduğu vurgulanmıştır. Askeri mahkemeler de askeri disiplini ve adaleti sağlamayı amaçlayan anayasal ve yasal kurumlardır. Bu mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetki alanı, genel yargı ile ilişkisi kendine özgü birtakım kurallara bağlanmıştır.

İşte bu çalışmada askeri mahkemelerin gerekliliği ve görev alanı, askeri ceza yargısının sivil yargı ile ilişkisi, askeri ceza yargısı teşkilatı bulunan ülkelerdeki bazı örnek uygulamalar kısaca incelenmiş; 12 Eylül 2011 tarihli Anayasa referandumu ve yargı reformu kapsamında ülkemizde yapılan ve yapılması gereken düzenlemeler tartışılmıştır.