Artmirasçı Atama ve Artmirasçının Hakkını Koruyucu Önlemler

Designation of Remaindermen and Measures to Protect the Rights of the Remaindermen

İmge Hazal YILMAZ TEKİN

Artmirasçı atama, mirasbırakana mirası üzerinde tasarruf imkânı sağlayan ölüme bağlı tasarruflardan biri olup, esasen mirasçı atamanın özel bir türüdür. Mirasbırakan artmirasçı atayarak, terekesi üzerinde daha uzun bir süre için söz sahibi olmakta, varlıkların el değiştirmesini sağlayarak, bir defaya mahsus olmakla birlikte tereke değerinin geçeceği ikinci kişiyi belirleyebilmektedir. Ancak mirasbırakanın ölümüyle birlikte mirasın öncelikle önmirasçıya geçmesi, artmirasçının ileride haklarına kavuşması bakımından bir risk yaratmaktadır. Bu nedenle, kanunkoyucu artmirasçının haklarını koruyucu önlemler öngörmüştür. “Güvence” başlığı altında TMK m.523’te yer alan bu önlemler, kurumun etkin uygulanması bakımından önem arz etmektedir. Çalışmamızda öncelikle artmirasçılık kurumu ayrıntılı olarak açıklanmakta, ardından (mirasın resmi defterinin tutulması, önmirasçının güvence göstermesi, mirasın resmen yönetilmesi, taşınmazlar bakımından tapu siciline şerh şeklinde düzenlenen) artmirasçının hakkını koruyucu önlemlere yer verilmektedir.

Artmirasçı Atama, Önmirasçı, Artmirasçı, Koruyucu Önlemler.

The designation of a remaindermen is one of the testamentary dispositions that allow the testator to dispose of his/her inheritance, and it is essentially a special type of heir designation. By designating a remaindermen, the testator has a longer-term control over his/her inheritance, enables the assets to change hands, and determines the second person to whom the value of the inheritance will pass, even if it is only once. However, upon the death of the testator, the passing of the inheritance primarily to the provisional heir creates a risk in terms of the remaindermen’s rights in the future. For this reason, the legislator has enacted measures to protect the rights of the remaindermen. These measures, “Security” in Art. 523 of TCC are important for the effective implementation of this institution. In this study, firstly, the institution of designation of remaindermen is explained in detail, and then the measures to protect the right of the remaindermen (keeping the official book of the inheritance, the security of the provisional heir, the official administration of the inheritance, the annotation to the register of the title deed in terms of immovable properties) are given.

Designation of Remaindermen, Provisional Heir, Remaindermen, Protective Measures.

Giriş

Modern miras hukukunda mirasbırakana ölümünden sonra malvarlığının akıbetini belirlemek adına farklı imkânlar sunulmaktadır. Her ne kadar mirasbırakanın gerçekleştirebileceği ölüme bağlı tasarruflar ve tasarruf edebileceği terekesi ile ilgili bazı sınırlamalar bulunmaktaysa da mirasbırakana önemli bir özgürlük alanı da tanınmaktadır. Bu özgürlük alanıyla sınırlı olmakla birlikte mirasbırakan farklı ölüme bağlı tasarruflarla terekesinin dağılımına müdahale edebilmektedir. Roma hukukunda kural olarak yer almayan artmirasçı atama, murisin sahip olduğu bu imkânlardan biridir.¹ Artmirasçı atamada, mirasbırakan mirasın veya bir kısmının öncelikle önmirasçıya, ikinci aşamada ise teslim anının gelmesiyle birlikte artmirasçıya geçmesini düzenlemektedir.² Her ne kadar saklı paylara dokunamasa da mirasın kalan kısmı açısından mirasbırakan artmirasçı atayarak terekesiyle ilgili söz sahibi olabilmektedir.³ Böylece artmirasçı ataması ile hem mirasbırakanın son arzusu gerçekleştirilmekte hem de mirastan veya belirli bir maldan birden fazla kişinin yararlanması sağlanmaktadır.⁴ Ayrıca daha uzun bir süre için, mirasbırakanın iradesine uygun şekilde mirastan yararlanılması söz konusu olabilmektedir.⁵ Artmirasçılık kurumu mirasbırakanın iradesine uygun şekilde mirastan yararlanılmasını sağlaması bakımından önem arz etmekle birlikte, kurumun yapısının karmaşık olduğu ifade edilmekte ve pratikte çok önemli olmadığı düşüncesiyle kurum yasal düzenlemelerde çok ayrıntılı şekilde yer almamaktadır.⁶ Ancak yasal düzenlemelerin yapıldığı zamandan günümüze kurumun önem kazandığı özellikle İsviçre hukukunda vurgulanmaktadır.⁷

Artmirasçılık kurumu, fevkalâde ikame adıyla 743 sayılı mülga Kanun’un⁸ 468 ila 472. maddelerinde yer almaktaydı. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda⁹ (TMK) ise artmirasçı ifadesi¹⁰ tercih edilerek m.521 ila 525’te düzenlenmiştir.¹¹ Bu maddeler kapsamında, artmirasçının belirlenmesi, artmirasçıya mirasın geçişi, artmirasçıyı koruyucu önlemler ve artmirasçı atamanın hükümleri yer almaktadır. Çalışmamızda artmirasçılık kurumunun ve artmirasçıyı koruyucu önlemlerin ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda öncelikle artmirasçılık kurumunun amacı, hukuki niteliği, bir başka ikameli tasarruf olan yedek mirasçıdan ayrılması gibi konulara yer verilmekte, ardından artmirasçı atamanın gerçek anlamda istenen etkiyi yaratmasına katkı sağlaması sebebiyle kurumun etkin uygulanması bakımından oldukça önem arz eden koruyucu önlemler açıklanmaktadır.

I. Artmirasçı Atama

Türk Medeni Kanunu m.521/1’deki “[m]irasbırakan, ölüme bağlı tasarrufuyla önmirasçı atadığı kişiyi mirası artmirasçıya devretmekle yükümlü kılabilir” düzenlemesi ile mirasbırakana artmirasçı atama imkânı tanındığı görülmektedir. Söz konusu hüküm uyarınca mirasbırakan, ölümüyle birlikte kendisine mirasçı olacak kişileri (önmirasçı ve artmirasçıyı) sırasıyla belirleyebilmektedir.¹² Mirasbırakanın ölümü ile birlikte terekede ilk hak sahibi olacak kişi önmirasçıdır.¹³ Önmirasçıdan sonra mirasçı olacak kişi ise artmirasçıdır.¹⁴ Dolayısıyla artmirasçı atamada mirasbırakan önmirasçı ve artmirasçı olmak üzere iki farklı mirasçı belirlemektedir.¹⁵ Ancak mirasbırakanın önmirasçı atamadan artmirasçı ataması da mümkündür. Nitekim TMK m.583/2’deki “[m]irasbırakan tarafından önmirasçı atanmamışsa, yasal mirasçı, önmirasçı sayılır” düzenlemesinden buna da imkân tanındığı görülmekte ve bu halde yasal mirasçının önmirasçı olduğu kabul edilmektedir.

Türk Medeni Kanunu’nda konuyla ilgili olarak mirasçı atamadan, bir başka ifadeyle külli halefiyetten bahsedilmekteyse de aynı şekilde vasiyet de mümkündür. Daha açık bir ifadeyle, her ne kadar TMK’daki artmirasçılık ile ilgili düzenlemeler mirasçı atamaya ilişkinse de TMK m.521/3’teki “[b]u kurallar belirli mal bırakmada da uygulanır” düzenlemesinde yer aldığı üzere, mirasbırakanın önmirasçı ile artmirasçı ataması mümkün olduğu gibi, mirasbırakan önvasiyet alacaklısı ve artvasiyet alacaklısı da atayabilir. Böylece hem külli halefiyet hem de cüzi halefiyet için mirasbırakanın belirleme yapmasına imkân tanınmaktadır.¹⁶

Aşağıda ayrıntılı olarak incelenen artmirasçılık, mirasbırakanın terekenin tamamı veya bir kısmı için mirasçılarını ya da terekesindeki belirli bir malın sırasıyla kime bırakılacağını belirleyerek ilk belirlediği kişiyi, ikinci kişiye öngörülen varlıkları devir ile yükümlü kıldığı bir miras hukuku kurumu olarak tanımlanabilir.¹⁷