Dijital Miras Üzerine Değerlendirmeler

Assessments Regarding Digital Inheritance

Günhan GÖNÜL KOŞAR

Miras hukukumuzda geçerli olan külli halefiyet ilkesi gereği, mirasbırakanın intikale elverişli tüm varlıkları bütün olarak, aktifi ve pasifiyle birlikte ölüm anında mirasçılara geçer. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte kişiler eposta hesabı, sosyal medya hesabı, kripto para gibi çok çeşitli dijital varlıklara sahip olmaktadır. Ancak ölüm halinde bu dijital varlıklardan hangilerinin mirasçılara intikale elverişli olduğunun, bir diğer deyişle dijital terekenin belirlenmesi ihtiyacı gözlemlenmektedir. İşte bu çalışmada öncelikle karşılaştırmalı hukukta ve Türk hukukunda mahkeme kararlarında dijital mirasa ilişkin gelişmeler incelenecektir. Daha sonra, genel olarak miras hukuka hâkim ilke ve kavramlar ışığında dijital mirasa ilişkin kavramlar, özellikle, dijital miras, dijital tereke, dijital malvarlığı ve dijital varlık kavramları ele alınacak ve dijital mirasa ilişkin Türk hukukunda ileri sürülen görüşlere yer verilecektir. Son olarak, Türk Medeni Kanunumuzdaki hükümlerin dijital varlıkların intikali konusunda yeterli düzenleme içerip içermediği, mirasbırakan, mirasçılar ve üçüncü kişilerin menfaatleri göz önünde bulundurularak dijital mirasa ilişkin görüşümüz gerekçelendirilmek suretiyle izah olunacaktır.

Dijital Miras, Dijital Tereke, Dijital Varlık, Mirasbırakan, Mirasçı.

In accordance with the principle of universal succession applied in our inheritance law, all inheritable assets of the testator, together with the assets and liabilities, pass to the heirs at the time of death as a whole. With the development of technology, people have a wide variety of digital assets such as email accounts, social media accounts and crypto money. However, it is observed that there is a need to determine which of these digital assets are suitable for inheritance to the heirs in case of death, in other words, the digital estate. In this study, first, the developments regarding digital inheritance in comparative law and court decisions in Turkish law will be examined. Then, the concepts concerning digital inheritance, especially the concepts of digital inheritance, digital estate, digital property and digital assets, will be discussed in the light of the general principles and concepts accepted in inheritance law, and the views argued in Turkish law regarding digital inheritance will be provided. Finally, whether the provisions in our Turkish Civil Code contain sufficient regulations regarding the transfer of digital assets and our opinion on digital inheritance, taking into account the interests of the testator, heirs and third parties will be explained with legal reasoning.

Digital Inheritance, Digital Estate, Digital Asset, Deceased, Heir.

Giriş

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte kişilerin analog ortamdan dijital ortama aktarılan ya da doğrudan dijital ortamda oluşturulup saklanılan bilgi, belge, veri gibi çevrimiçi varlıklarının sayısı günden güne artmaktadır. Öyle ki, artık kendimize ait bilgilerin pek çoğunu, fotoğraflarımızı, haberleşmelerimizi, kişisel ya da ekonomik değeri olan varlıklarımızı, ulaşım ve taşıma kolaylığı, güvenlik, yedekleme gibi pek çok sebeple dijital ortamda saklıyoruz. Ancak ölüm olayının gerçekleşmesiyle, ölenin dijital ortamda bulundurduğu bilgi, belge, sosyal medya hesabı, haberleşme, fotoğraf, video gibi dijital varlıklarının mirasçılara intikal edip etmeyeceği, çözümü aciliyet taşıyan bir hukuki sorundur.

Dijital miras, farklı ülkelerde çeşitli mahkeme kararlarına konu olmuştur. Öncelikle Amerika Birleşik Devletleri’nde ölenin sosyal medya hesabı ya da eposta hesabı gibi dijital varlıklarının intikaline ilişkin uyuşmazlıklar yargıya taşınmıştır. Avrupa’da ise Alman Federal Mahkemesi dijital mirasa ilişkin olarak detaylı incelemelerde bulunduğu bir kararında, hesabı aktif kullanamamak, sadece erişimle sınırlı olmak üzere, sosyal medya hesaplarının intikali yönünde bir karar vermiştir. Dijital mirasa ilişkin bir yüksek mahkeme kararı olması sebebiyle bu karar büyük ilgi uyandırmıştır. Ülkemizde de Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 2020 yılında konuya ilişkin olarak önüne gelen bir uyuşmazlığı dijital varlıkların intikali lehine hüküm altına almıştır.

Dijital miras, her ülkede olduğu gibi ülkemizde de büyük ilgi uyandıran ve hukuken çözümü gereken çeşitli soruları beraberinde getirdiğinden, konu karşılaştırmalı hukuktaki gelişmeler ışığında Türk hukuku bakımından değerlendirilmelidir. Bu amaçla çalışmada, öncelikle karşılaştırmalı hukukta ve Türk hukukunda mahkeme kararlarında dijital mirasa ilişkin gelişmeler incelenecektir. Daha sonra, miras hukuka hâkim ilke ve kavramlar ışığında dijital mirasa ilişkin kavramlar, özellikle, dijital miras, dijital tereke, dijital malvarlığı ve dijital varlık kavramları ele alınacaktır. Ardından dijital mirasa ilişkin Türk hukukunda ileri sürülen görüşlere yer verilecektir. Son olarak, Türk Medeni Kanunumuzdaki hükümlerin dijital varlıkların intikali konusunda yeterli düzenleme içerip içermediği, mirasbırakan, mirasçılar ve üçüncü kişilerin menfaatleri göz önünde bulundurularak dijital mirasa ilişkin görüşümüz gerekçelendirilmek suretiyle izah olunacaktır.

I. Karşılaştırmalı Hukukta ve Türk Hukukunda Mahkeme Kararlarında Dijital Mirasa İlişkin Gelişmeler

Dijital miras konusu Amerikan hukukunda mahkeme kararlarına konu olmuş ve konuya ilişkin ihtiyacın görülmesi üzerine bir yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri’nde kişinin ölümünden sonra sosyal medya hesaplarına mirasçılarının erişip erişemeyeceğine ilişkin olarak büyük ilgi uyandıran bir dava Ellsworth davasıdır. 2004 yılında Irak’ta ölen asker oğlunun eposta hesabına erişmek isteyen baba John Ellsworth’ün talebi Yahoo! tarafından hizmet sözleşmesindeki kullanıcının ölümü üzerine hesabın kapatılacağı ve üçüncü kişilere devredilemeyeceği yönündeki hüküm gerekçe gösterilerek reddedilmiştir.¹ Baba John Williams’ın Yahoo!’ya karşı açtığı davada mahkeme ölenin email hesabının içeriğinin babaya teslimi yönünde hüküm kurmuştur. Bunun üzerine Yahoo!, babaya hesapta yer alan bilgileri içeren bir CD göndererek mahkeme kararını yerine getirmiş ancak hesabın devredilemeyeceğine ilişkin kuralında bir değişikliğe gitmemiştir.²

Amerika Birleşik Devletleri’nde kişinin ölümünden sonra sosyal medya hesabına erişimine ilişkin bir diğer dava ise 2005 yılında oğlu Loren Williams’ın motosiklet kazasında ölümü üzerine annesi Karen Williams’ın Facebook’a açtığı davadır. Anne Loren Williams oğlunun Facebook hesabına erişimine Facebook tarafından izin verilmemesi üzerine Facebook’a dava açmıştır. İki yıl süren hukuk mücadelesinin sonunda Facebook, anneye 10 aylık bir süreyle sınırlı olarak oğlunun sosyal medya hesabına erişim sağlayıp sürenin sonunda hesabı silmiştir.³

ABD’de kişinin ölümü üzerine dijital varlıklara erişimin hukuken düzenlenmesi ihtiyacı karşısında yasal bir düzenleme çalışması yapılmış ve Yeknesak Hukuk Komisyonu⁴ tarafından Yedieminin Dijital Varlıklara Erişimi Kanunu Taslağı⁵ hazırlanmış ve bu kanun taslağı eyaletlerin kabulüne sunulmuştur. Kanun 47 eyalet tarafından kabul edilmiştir. Kanun kapsamında dijital varlık bir kişinin üzerinde hak veya menfaatinin bulunduğu elektronik kayıt olarak tanımlanmış, kişinin ölümünden sonra dijital varlıklarının intikal edeceği ve kişinin dijital varlıklara erişimi için belirli bir kişi tayin edebileceği kabul edilmiştir.⁶

Dijital mirasa ilişkin hukuki gelişmelerin yaşandığı en önemli ülke hukuklarından birisi Alman hukukudur. Dijital miras meselesi Alman Federal Mahkeme kararına konu olmuş ve dijital mirası enine boyuna ele alan bu Federal Mahkeme kararı büyük ilgi uyandırmıştır.

Alman Federal Mahkemesi kararına konu olan olayda, 2012 yılında 15 yaşındaki kızının açığa kavuşturulamamış şartlarda metro istasyonunda yaklaşan trenin çarpması üzerine ölümü üzerine annesi kızının Facebook hesabına girmek ister.⁷ Ancak kızının ölümü üzerine hesabın “anıtlaştırılmış” olması nedeniyle anne hesaba giriş yapamaz.⁸ Anne, mirasçı sıfatıyla Facebook’tan kızının hesabına erişim talep ettiğinde Facebook, hesabın tereke kapsamında bulunmadığı, kişisel verilerin korunması ve haberleşmenin gizliliğine ilişkin düzenlemeler uyarınca erişimin sağlanmayacağı ve anıtlaştırılmış hesaplara erişimin mümkün olmadığı gerekçeleriyle annenin talebini reddeder. Bunun üzerine anne, hem kızının ölümünden önce intihara meyilli olup olmadığını anlamak hem de makinist tarafından kendilerine karşı yöneltilen tazminat talebini engel olabilmek için kızının Facebook hesabına erişmesi gerektiği iddiasıyla dava açar.⁹ Berlin Eyalet Mahkemesi, annenin talebini kabul eder ve hesaba erişim izni verilmesi gerektiğine hükmeder, Facebook’un karar için istinaf yoluna başvurması üzerine Berlin Eyalet Yüksek Mahkemesi ise aksi yönde karar vererek Facebook’un talebi yönünde hüküm kurar.¹⁰ Bu karar üzerine anne, kararı Alman Federal Mahkemesi’ne taşır.

2018 yılında Federal Mahkeme, kullanıcı sözleşmesinin külli halefiyet ilkesi uyarınca mirasçılara intikal edeceği, ölenin kişisel verilerinin Alman Federal Veri Koruma Kanunu’nun ya da Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün uygulama alanına girmediğinden kişisel verileri koruma hukukunun ihlal edilmeyeceği, mirasçıların Telekomünikasyon Kanunu §88’de zikredilen üçüncü kişiler kapsamına girmediğinden haberleşmenin gizliliği ilkesinin de ihlal edilmeyeceği gerekçeleriyle annenin erişim talebini kabul eder. Federal Mahkeme, mirasçıların ölenin sosyal medya hesabına erişiminin ölenin kişilik hakkını, telekomünikasyonun gizliliği ilkesini, kişisel verilerin korunması hukukunu ya da ölenin hesapta iletişim kurduğu üçüncü kişilerin (iletişim ortaklarının) kişilik hakkını ihlal etmeyeceğini özellikle belirtir.¹¹

Federal Mahkeme’nin kararından altı hafta sonra Facebook, ölenin hesabında yer alan bilgileri içeren 14.000 sayfayı aşkın bir PDF belgesini içeren flash belleği davacı anneye iletir. Bunun üzerine anne, Federal Mahkeme kararının gerektiği gibi yerine getirilmediğinden bahisle tekrar Facebook’a karşı dava açar. Berlin Eyalet Mahkemesi davacı lehine hüküm kurarken; Berlin Yüksek Eyalet Mahkemesi Facebook lehine hüküm kurar, bunun üzerine uyuşmazlık Federal Mahkeme’nin önüne gelir. Federal Mahkeme, Facebook’un mirasbırakanın hesap içeriğini bir PDF belgesi olarak mirasçılara flash disk içerisinde teslim etmesiyle mahkemenin hesap içeriğine erişim sağlama kararını yerine getirmiş olmayacağına belirtir. Sosyal medya hesabı kullanım sözleşmesi mirasçılara intikal edeceğinden mirasçı mirasbırakan gibi hesaba erişebilmeli ve hesaptan bilgi alabilmelidir ancak bu erişim mirasçıya hesabın aktif kullanımı imkanını sağlamamaktadır.¹²

Alman Federal Mahkemesi’nin bu kararı hukuk çevrelerinde büyük yankı uyandırmıştır. Dijital mirasa ilişkin bir uyuşmazlıkta bir yüksek mahkeme tarafından verilen ilk ve en önemli yüksek mahkeme kararlarından biri olan bu karar Avrupa dijital teknoloji hukukunun kilometre taşlarından biri olarak nitelendirilmektedir.¹³ Doktrinde, kararda çevrimiçi ortamda sözleşme özgürlüğünün sınırlarına ilişkin kritik soruna dair önemli ipuçları verildiği ve kararın pazar ve teknolojinin yeniden iç içe geçmesinde (re-embedment) bir ‘vektör’ olarak hukukun halen önemli bir rol oynadığını ve dijital ilişkilerin yönetiminin sadece transnasyonel platformlara bırakılamayacağını gösterdiği savunulmuştur.¹⁴ Alman Federal Mahkemesi kararını İsviçre hukuku açısından ele alan Lötscher, Federal Mahkeme’nin argümanlarının İsviçre hukuku perspektifinden de tamamıyla ikna edici bulmuş ve bir sosyal medya hesabında şahsa sıkı sıkıya bağlı içeriklerin yer almasının sağlayıcı ile akdedilen sözleşmesi şahsa sıkı sıkıya bağlı olarak nitelendirilmesi sonucunu doğuramayacağını savunmuştur.¹⁵

Federal Mahkeme, dijital miras kavramını ilk kez Yüksek Mahkeme nezdinde kapsamlı bir şekilde ele almış ve hukuk pratiği açısından yol gösterici olacak bir karara imza atmakla beraber, karar çok soru işaretini de beraberinde getirmiştir.¹⁶ Gerçekten de, Federal Mahkeme her ne kadar miras hakkı ve kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı olmak üzere iki temel anayasal hakkı ele alarak somut uyuşmazlıkta biri lehine üstünlük tanımış olsa da, esasen bu karar uzun zamandır gelmekte olan ve bir an önce ele alınması gereken dijital mirasa ilişkin pek çok hukuki soruna ilişkin tartışmanın fitilini de ateşlemiştir.

Federal Mahkeme’nin bu kararından sonra 2019 yılında Almanya’da mirasçının mirasbırakanın iCloud hesabına erişim talebinin Apple tarafından reddi üzerine açılan bir davada, Münster Eyalet Mahkemesi, Alman Federal Mahkemesi’nin kararında belirtildiği üzere hesabın mirasçılara intikal edeceği ve bunun ölüm sonrası kişilik hakkı ya da başka hakları ihlal etmediği gerekçeleriyle mirasçılar lehine hüküm kurmuştur.¹⁷

Almanya’da Telekomünikasyon ve Telemedyada Verinin ve Özel Yaşamın Korunması Kanunu¹⁸ hazırlanmış ve bu kanun 01.12.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunda haberleşmenin gizliliği ilkesi kabul edilmiş ve izinsiz erişimin yasak olduğu belirtilmiş ancak haberleşmenin gizliliği ilkesinin mirasçıların haklarını haberleşme hizmet sağlayıcılarına karşı kullanmasına engel olmadığı ilk kez açıkça zikredilmiştir.¹⁹

Alman mahkeme kararlındaki ve mevzuattaki gelişmeler üzerine Alman hukukunda dijital mirasa ilişkin yaklaşım şu şekilde özetlenebilir: Sosyal medya hesabına ilişkin sözleşmeler de, Alman Medeni Kanunu §1922 uyarınca, kişinin ölümü üzerine terekeye dahil olur ve mirasçılara intikal eder, bu nedenle mirasçılar bu hesaba erişme yetkisine sahiptir.²⁰