Sigorta Brokerinin Ücret Hakkı

Insurance Broker’s Right to Fee

Elvin BATMAZ SİLAHTAROĞLU

Sigorta brokerliği sözleşmesi 2007 tarihli ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu m.2/f.1(d) maddesinde tanımlanmıştır. Sigorta brokerliği her ne kadar nitelik bakımından simsarlık ilişkisine benzer olarak kabul edilse de sigorta brokerliği ücret hakkı bakımından farklılık göstermektedir. Bu çalışma ile Türk hukukunda sigorta brokerinin ücret hakkının yasal dayanağı ile ücrete hak kazandığı işlemler, ücrete hak kazanma zamanı ve ücret talep hakkını kime yönelteceğine ilişkin konuları benzer müesseselerle karşılaştırmalı olarak ele alınması amaçlanmaktadır.

Brokerlik, Sigorta Brokerliği, Sigorta Brokerliği Sözleşmesi, Ücret Hakkı, Sigorta Aracıları.

Insurance brokerage contract has been defined under the article 2 par. 1 (d) of the Insurance Act No. 5684 of 2007. Although the insurance brokerage contract is considered to be similar with the legal nature of brokerage relation, it differs in sense of insurance broker’s right to fee. The aim of this paper is to discuss the legal basis of the insurance broker’s right to fee in Turkish Law and the transactions that the broker is entitled to fees, the time of entitlement to the fees and to whom the broker will address the claim of right to fee in comparison with similar institutions.

Brokerage, Insurance Brokerage, Insurance Brokerage Contract, Right to Fee, Insurance Intermediaries.

I. Giriş

Sigorta acenteleri ve sigorta brokerleri, sigorta ettiren ile sigortacı arasında sigorta sözleşmelerinin akdedilmesinde gösterdikleri aracılık faaliyetinden dolayı sigortacılık sektöründe önemli bir yere sahiptirler. Sigorta aracıları olarak tanımlanan ve sigortacılık alanında “poliçe satmaya” aracılık eden sigorta acentesi ile broker arasındaki temel fark sigorta acentesinin sigortacının, brokerin ise sigorta ettirenin menfaatine hareket ediyor olmasıdır.¹ Sigorta brokerleri sigorta ettiren ile sigortacı arasında aracılık faaliyetinde bulunmaktadır.² Sigorta brokerinin, sigortacıdan da sigorta ettirenden de ayrı bir işletmesinin olması onun bağımsız olması sonucunu doğurmaktadır.³

Türk hukukunda brokerlik ilişkisi 2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (BK)⁴ m.520 vd. hükümlerinde düzenlenmiş olan simsarlık ilişkisi ile tanımlanmaktadır.⁵ Bu anlamda 2007 tarihli ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu (SK)’da⁶ tanımlanan sigorta brokerliğinin farklı özellikleri bulunuyor olmasına karşın, doktrinde ağırlıklı görüş sigorta brokerliğinin de nitelik bakımından BK m.520’de tanımlanan simsar ile paralellik arz ettiği yönündedir.⁷ Simsar, sözleşme yapmak isteyen tarafları bir araya getirmek için aracılıkta bulunmak suretiyle faaliyet gösterir. Bununla birlikte sigorta brokerliği, BK m.520’de tanımlanan simsardan aşağıda açıklayacağımız birçok yönden farklı şekilde düzenlenmiştir. Çalışmamızda Türk hukukunda sigorta brokerinin hukuki niteliği ile birlikte sigorta brokerinin ücret hakkının yasal dayanağı ile ücrete hak kazandığı işlemler, ücrete hak kazanma zamanı ve ücret talep hakkını kime yönelteceğine ilişkin konular incelenecektir.

II. Sigorta Brokerliğine İlişkin Yasal Düzenleme

Sigortacılık sektöründe, sigorta ettiren ile sigortacı arasındaki aracılık faaliyetleri sigortacılık işlemlerini etkilendiğinden sigorta aracılığına İlişkin Avrupa Birliği tarafından çıkarılan 09.12.2002 tarihli ve 2002/92/EG sayılı Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konsey Direktifi⁸ bu konuyla ilgili detaylı bir düzenlemeye yer vermiştir. 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nda sigorta aracılarına ilişkin olarak direktife paralel düzenlemeler yapılmıştır.⁹ SK’nın tanımlar başlığını taşıyan 2. maddesinde sigorta brokeri “Sigorta veya reasürans sözleşmesi yaptırmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleşmelerin yaptırılacağı şirketlerin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak ve teminat almak isteyen kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen kişi” şeklinde tanımlanan sigorta aracısıdır (SK m.2/f.1(b)). Sigorta brokerliği faaliyetlerinin çerçevesi ile bu faaliyetlere ilişkin temel ilkelerin belirlenmesi amacıyla SK m.21’e dayanılarak iki yönetmelik çıkarılmıştır. İlk yönetmelik 21/06/2008 tarihli Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliğidir. 2008 tarihli yönetmelik daha sonra çıkarılan 27/05/2015 tarihli ve 29368 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliği (SBY) ile yürürlükten kalkmıştır. 2015 tarihli yönetmeliğin uygulanmasına ilişkin olarak Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliğinin Uygulanmasına İlişkin 2015/54 sayılı Genelge çıkarılmıştır.¹⁰

III. Sigorta Brokerlik Faaliyeti

Sigorta brokeri SK m.2’de yer alan tanımda belirtildiği üzere sigorta ve reasürans sözleşmesi yapmak isteyen kişilerin tarafında yer almakta ve sigortacı ile bu kişiler arasında sigorta veya reasürans sözleşmesi yapılmasına aracılık etmek suretiyle faaliyet göstermektedir. Sigorta brokerinin temel faaliyeti taraflar arasında aracılık yapmak olduğundan doktrinde bir görüş sigorta brokerinin temsil yetkisine sahip olmadığı belirtilmekte,¹¹ bununla birlikte sigorta brokerinin sigorta veya reasürans sözleşmesi yapmak isteyen kişi tarafından özel olarak yetkilendirilmek suretiyle o kişinin adına ve hesabına sigorta veya reasürans sözleşmesi kurabileceğini kabul etmektedir.¹² Bizim de katıldığımız diğer görüşe göre ise, sigorta brokerini tanımlayan SK m.2’de yer alan “... yaptırmak isteyenleri temsil ederek, ...” ifadesi ile sigorta brokerine müvekkili adına sözleşme kurma yetkisinin verildiğinin kabul edilmesi gerektiği yönündedir.¹³

Sigorta brokeri aracılık faaliyetini sigorta veya reasürans sözleşmesi yapacak kişi tarafından kendisine verilen yetki belgesi ile yürütecektir (SBY m.15). Yetki belgesi ile brokerlik faaliyetinin kapsamı, sınırı ve süresi düzenlenir. Yetki belgesi ile sigorta brokeri, sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütme yetkisine sahip olacak bir başka deyişle yetki belgesini ibraz etmek suretiyle teklif toplayacak, bu teklifleri ve tekliflerdeki fiyatları sigorta sözleşmesi yapmak isteyen tarafa bildirecek, müvekkili adına ve hesabına sigorta sözleşmesi akdedebilecektir. Ayrıca sigorta brokeri, sigorta sözleşmesinin kurulmasından sonra, sigorta ettirenin temsilcisi olarak sözleşmenin devamını ve hatta riziko meydana geldiğinde tazminatın alınabilmesi için gerekli işlemleri de sigortalının adına ve hesabına icra edebilecektir.¹⁴

Sigorta brokeri bu faaliyetlerini yürütürken bağımsız hareket edecektir. Ancak sigorta brokerinin bağımsızlığı sigorta sözleşmesi yapmak isteyen tarafın menfaatini düşünmeyeceği anlamına gelmemektedir. Burada ifade etmeye çalıştığımız bağımsızlığın iki şekilde anlaşılabilmesi mümkündür. İlki yukarıda da belirttiğimiz üzere sigorta brokerinin sigortacıdan da sigorta sözleşmesi yapmak isteyen kişiden de ayrı bir işletmesinin olmasıdır. Diğeri ise sigorta brokerinin sigorta ve reasürans şirketiyle herhangi bir menfaat ilişkisi içerisinde olmaması anlamına gelen bağımsızlıktır.¹⁵ Nitekim SK m.21/f.3’te sigorta şirketlerinin, sigorta acentelerinin ve sigorta eksperlerinin ortaklarının, yönetimde bulunan ve imzaya yetkili olan kişilerin brokerlik yapamayacağı belirtilmektedir.