Kamu Yararı ve Bir Araç Olarak Hukuk Devleti

Public Interest and the Rule of Law as its Instrument

İlker KILIÇ

Gerçek ya da mit olarak değerlendirilsin, hukuk devletini yine gerçek ya da bir mit olarak kamu yararının bir aracı olarak ele almak mümkündür. Bu iddianın ispatına kavramların İngiltere ve Kıta Avrupası’nda edindikleri anlamları birbirinden ayırt edilerek başlanabilir. Benzer anlamları ifade etmek için kullanılan hukukun üstünlüğü ve hukuk devleti kavramları yine benzer anlamları ifade etmek için kullanılan ortak çıkar ve kamu yararı kavramlarına atıf yapar. Bu çalışma, hukukun üstünlüğünü ortak çıkarın, hukuk devletini ise kamu yararının hukuki ve politik formülasyonları olarak ele almayı önermektedir. Böyle bir iddia da devletin ekonomi ile ilişkisini irdelemeyi zorunlu kılmaktadır.

Kamu Yararı, Ortak Çıkar, Hukuk Devleti, Hukukun Üstünlüğü.

Whether considered a reality or a myth, it is possible to consider the as an instrument of public interest as fact or a myth. The proof of this claim can be revealed by distinguishing the meanings of the concepts they acquired in England and the Continental Europe. The concepts of rule of law and , which are used to express similar meanings, refer, at the same time, to the notions of common interest and public interest. This study proposes, in legally and politically formulated forms, to consider the rule of law as the common interest and as the public interest. Such a claim necessitates the examination of the state’s relationship with economy.

Public Interest, Common Interest, Rechtsstaat, The Rule of Law.

GİRİŞ

Hukuksal bakışın yanlışlarını göze alarak devlet modellerini birbirinden ayırmaya yönelik her teşebbüs öncelikle iki kavramın merkezi rolünü kabullenmek zorunda kalacaktır: Her ikisi de temsil ettiği hukuk düzenini yeniden üretip meşrulaştıran bu iki kavram, “kamu yararı” ve “hukuk devleti”nden başkası değil ve her ikisi de merkezi rolünü egemenlikle olan ilişkisine borçlu. Kavramların soy kütüğü 18 ve 19. yüzyılları gösterse de kapitalist üretim ilişkilerinin iradesini yansıttıkları ölçüde ortak bir geçmişin mirasını taşıyor, bununla birlikte kendini uyarlayabileceği her hukuk düzeni içerisinde belki de tam olarak hiçbir zaman gerçekleştiremeyecekleri yeni yeni vaatlerle karşımıza çıkıyor. Bu çalışma hukuk alanıyla sınırlayamayacağımız kamu yararı ideolojisinin buna tekabül eden bir hukuk devleti ilkesi gerektirdiğini ve hukuk devleti ilkesinin sadece bir hedef olarak değil, aynı zamanda kamu yararı için bir araç olarak işlev üstlendiğini göstermeye çalışıyor.

Daha ilk adımda üstesinden gelinmek zorunda olunan bir sorunun, aslında kanıtın bizzat kendisini işaret ettiğini belirtmekle yetineceğim: “Kamu yararı” ve “hukuk devleti” yerine kullanılan bir dizi kavram ve bu kavramların çeşitli dillerde ifade ediliş şekilleri. “Hukukun üstünlüğü” ve Kıta Avrupası dillerinde, devleti merkeze koyan “hukuk devleti”; bunun yanı sıra taraflar arası ilişkiye vurgu yapan “ortak çıkar” ile tarafların üstündeki bir failin iradesini yansıtan “kamu yararı” ya da “genel yarar” gibi. Bunu bir sorun olarak görmek yanında kavramların ideolojik yapısını ele veren bir özellik olarak da değerlendirmek mümkündür. Ve bu kullanımlar kavramların peçesini kaldırmak kadar kapitalist üretim ilişkilerindeki birbirlerini bütünleyen parçalar olarak onları kavramayı da mümkün kılıyor.

HUKUK TOPLUMU, HUKUK DEVLETİ

Marksist yazında meta mübadelesi okulunun en önemli temsilcilerinden Pasukanis’in gerekli ve fakat eksik bulduğum bir tespitinden başlayarak konuya gireceğim. Pasukanis, hukuk düzeninin varlık amacının, meta dolaşımından başka bir şey olmadığını dile getiriyor.¹ Ama eğer gerçekten kapitalist üretim ilişkilerinin çözümlenmesi yoluyla bir hukuk teorisi geliştirmek isteniyorsa, neden artı-değer üretimi değil de meta dolaşımı hukuk düzeninin varlık amacı olarak ele alınsın? Tabi eğer artı-değer üretimi tamamıyla yerindelik alanı içerisinde değerlendirilmiyorsa. Marx’ın da belirtiği gibi “Kapitalist üretimde, sorun, ... üretim amacıyla yatırılmış bulunan sermaye karşılığında, aynı büyüklükte herhangi diğer bir sermaye kadar, ya da hangi üretim dalında kullanılırsa kullanılsın, kendi büyüklüğü ile pro rata bir artı-değer ya da kâr gerçekleştirilmesi sorunudur.”² Ve artı-değer meta dolaşımda yaratılamaz, meta dolaşımı eşdeğer şeylerin değişimi demektir.³ Kapitalist üretimde amaç artı-değer üretmektir.⁴ “Artı-değer üretimi, bu üretim tarzının mutlak yasasıdır.”⁵