Elektronik Satış (İİK m.111/b) ve Elektronik Satışta Artırmaya Hazırlık İşlemleri

Electronic Sale (Art.111/b of the Enforcement and Bankruptcy Code) and Preparation for the Auction in Electronic Sale

Mustafa OKUR

7343 sayılı Kanun ile İcra ve İflâs Kanunu’nun özellikle paraya çevirme aşamasına ilişkin hükümlerinde birçok değişiklik yapılmış, yeni düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bunlardan birisi de 7343 sayılı Kanun’un 13. maddesi ile İcra ve İflâs Kanunu’na eklenen 111/b maddesi ile getirilen, kısaca elektronik satış olarak adlandırılan, elektronik ortamda açık artırma ile satıştır. Söz konusu düzenleme gerek taşınır satışlarında, gerekse taşınmaz satışlarında uygulanması gereken genel bir düzenleme niteliğindedir. Elektronik satışın düzenlendiği İİK m.111/b hükmüne paralel olarak, taşınır satışlarında artırmaya hazırlık işlemlerine ilişkin İİK m.114 hükmünde değişiklik yapılmıştır. İİK m.126’da yapılan değişiklikle de taşınır satışlarında artırmaya hazırlık işlemlerine ilişkin hükümlerin taşınmaz satışlarında da uygulanacağı belirtilmiştir. Elektronik satışta, kıymet takdirinin yapılması, açık artırmanın ilân edilmesi ve açık artırma şartnamesinin hazırlanması olmak üzere üç temel artırmaya hazırlık işlemi vardır.

Elektronik Satış, Artırmaya Hazırlık İşlemleri, Kıymet Takdiri, Artırma İlanı, Artırma Şartnamesi.

Many amendments have been made to the provisions of the Enforcement and Bankruptcy Code, especially regarding the foreclosure phase, and new regulations have been put into practice with the Act No. 7343. One of these is the sale by auction in the electronic environment, briefly called electronic sales, which has been brought with the article 111/b added to the Enforcement and Bankruptcy Code with the 13 article of the Act No. 7343. The said regulation has a nature of general regulation that should be applied in the sales of both movable and immovable. Parallel to the provision of article 111/b of the Enforcement and Bankruptcy Code, which regulates electronic sales, the provision of article 114 of the Enforcement and Bankruptcy Code regarding the preparations for auction in sales of movable has been amended. It has been stated with the amendment made to Article 126 of the Bankruptcy and Enforcement Code that the provisions regarding the auction preparation procedures in movable sales shall also be applied in immovable sales. In electronic sales, there are three basic preparation procedures for auction: appraisal, announcement of the auction, and preparation of the auction specifications.

Electronic Sale, Preparation Procedures for Auction, Appraisal, Auction Announcement, Auction Specifications.

Giriş

Teknolojik gelişmelerin kişilere birçok alanda sağladığı hızlılık, ucuzluk, kolaylık ve basitlik, elektronik araçların ve ortamların toplumda kullanımını son derece yaygınlaştırmış ve hatta bazı durumlarda vazgeçilmez hale getirmiştir.¹ Bilişim ve teknoloji alanındaki gelişmelere ve yeniliklere bağlı olarak kamu hizmetlerinin de daha hızlı, daha masrafsız, daha basit, daha şeffaf bir şekilde sunulabilmesi için klasik devlet anlayışının yerini e-devlet anlayışı almaya başlamış, kişilerin kamu hizmetlerine daha hızlı, kolay, etkili, şeffaf ve ucuz bir şekilde ulaşması mümkün hale gelmiştir.² Adalet hizmetlerinin, teknolojik yenilik ve imkânlardan yararlanmak suretiyle, elektronik ortamda yürütülmesi için Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) geliştirilmiş, mevzuatta da birtakım değişiklikler yapılmıştır.³

UYAP ile adalet hizmetlerinin yürütümünde elektronik ortam kullanılmaya başlanmış, e-İmza, e-Dava, e-Takip, e-Tebligat, e-Apostil, e-Duruşma, e-Haciz, e-İlan, e-Teklif, e-Satış gibi projelerle elektronik ortam ve elektronik araçların kullanımı her geçen gün yaygınlaştırılmıştır. UYAP Bilişim Sistemi, geliştirilen vatandaş portal, avukat portal, arabuluculuk portal, bilirkişi portal, kurum portal, uzlaştırmacı portal, adalet portal, kolluk portal gibi uygulamalarla tüm görevlilerin ve ilgililerin erişimine açılmıştır.⁴ UYAP, birçok bürokratik işlemin ortadan kaldırılmasını sağlaması yanında, veri alışverişinin elektronik ortamda hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesini de sağlayarak adalet hizmetlerine hız ve kalite getirmiştir.⁵ Teknolojik gelişmelerin en çok etkisini gösterdiği, UYAP’ın en çok uygulandığı alanlardan birisi de cebri icra hukuku olmuştur.⁶

Teknolojik gelişmelere bağlı olarak, icra ve iflâs hukuku alanında yapılan ilk önemli değişiklikler 2.7.2012 tarih, 6352 sayılı Kanun⁷ ile yapılmıştır. 6352 sayılı Kanun’un, 3. maddesi ile 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu’na “Elektronik işlemler” madde başlığını taşıyan 8/a maddesi eklenerek, icra ve iflâs dairelerince yapılacak her türlü icra ve iflâs iş ve işlemlerinde Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sisteminin kullanılacağı; her türlü veri, bilgi, belge ve karar, Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi vasıtasıyla işlenileceği, kaydedileceği ve saklanacağı düzenlenmiştir (İİK m.8/a, I); 9. maddesi ile İİK’nın 58’inci maddesinin birinci fıkrası, “Takip talebi icra dairesine yazılı veya sözlü olarak ya da elektronik ortamda yapılır.” şeklinde değiştirilmiş; 24. maddesi ile de İİK m.114, III’e “Satış ilanı elektronik ortamda da yapılır” cümlesi eklenmiştir. Yine 6352 sayılı Kanun’un 24. maddesi ile İİK m.114’e eklenen fıkra ile açık artırmaların elektronik ortamda yapılan tekliflerle başlaması esası benimsenmiş ve 6352 sayılı Kanun’un 24, 25, 28, 29. maddeleriyle İİK m.114, 115, 124, 126’da yapılan değişikliklerle elektronik teklif verme düzenlenmiştir. Sonrasında 7155 sayılı Kanun’un⁸ 10. maddesi ile İİK m.8/a hükmüne eklenen altıncı fıkra ile alacaklılar elektronik ortamda borçlunun mal, hak veya alacaklarını sorgulama imkânına kavuşmuşlardır. Yine aynı Kanun ile İİK m.89 hükmün eklenen son fıkra ile haciz ihbarnamesi bildirimlerinin, bu ihbarnameye verilecek cevapların ve ihbarnameye bağlı diğer işlemlerin de elektronik ortamda yapılabilmesi mümkün hale gelmiştir.⁹ Akabinde 7251 sayılı Kanun¹⁰ ile İİK m.78, I’de yapılan değişiklikle, sorgulama neticesinde tespit edilen mal, hak ve alacakların, elektronik ortamda haczi de mümkün kılınmıştır. Alacaklılar UYAP’a entegre edilen bilişim sistemleri aracılığıyla yaptıkları sorgulamalar neticesinde borçlularının mal, hak veya alacağının türü ve niteliği hakkında gerekli bilgileri elde ederek ve elde edilen bilgiler çerçevesinde elektronik ortamda UYAP üzerinden haciz talebinde bulunabildikleri (İİK m.8, I) gibi; icra dairesi de tespit edilen mal, hak veya alacağı elektronik ortamda haczedebilmektedir.¹¹ Böylece, satış aşamasında artırmanın yapılması dışında, takibin başlatılması, yürütülmesi ve neticelendirilmesiyle ilgili birçok icra iş ve işlemi elektronik ortamda yapılabilir hale gelmiştir.

7343 sayılı İcra ve İflas Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun¹² getirilen en önemli yeniliklerden birisi elektronik satışa ilişkin İİK m.111/b düzenlemesidir. Söz konusu düzenleme ile, 6352 sayılı Kanun ile cebri icra hukukuna getirilen açık artırmaların elektronik ortamdaki tekliflerle başlaması şeklindeki yenilik tamamlanmış, tüm satış işlemlerini elektronik ortama taşınmıştır. Fiziki ortamda yapılan açık artırmaların yerini, elektronik ortamda yapılan elektronik açık artırmalar almıştır. Bu çalışmada taşınır ve taşınmazların elektronik ortamda açık artırma suretiyle satışı ile elektronik satışta artırmaya hazırlık işlemleri, 7343 sayılı Kanunla yapılan değişiklikler ve getirilen yeni kurallar çerçevesinde incelenmiştir.

I. Açık Artırma Suretiyle Satışın Bir Türü Olarak Elektronik Satış

İcra ve iflâs (takip, cebri icra) hukuku, maddi hukuktan kaynaklanan taleplerin, devletin yetkili organları ve gücü tarafından gerçekleştirilmesini sağlayan kuralları düzenleyen hukuk dalıdır.¹³ Cebri icra hukukunun en temel amacı, borçlunun mahvına sebebiyet vermeden, onun temel haklarını koruyarak, alacaklının alacağına hızlı ve ekonomik bir şekilde kavuşmasını sağlamaktır.¹⁴ AİHS m.6, I ve AY m.36, I’de düzenlenen adil yargılanma hakkı, herkesin etkin bir icra teşkilatına erişim hakkını da içermektedir.¹⁵

Cebri icra hukukunun en önemli ilkelerinden birisi paraya çevirme ilkesi olup, söz konusu ilke gereği, cebri icra hukukunda para alacaklısının alacağı, borçlunun malvarlığının paraya çevrilmesi neticesinde elde edilen para ile ödenir.¹⁶ Cüz’î icra olarak adlandırılan icra takip yollarında alacaklının başvurusu ve talebi üzerine başlatılan takip prosedüründe, takibin kesinleşmesine rağmen borçlu rızası ile borcunu ödemediği takdirde, alacaklının para alacağına kavuşabilmesi, haciz yolu ile takipte haczedilen, rehin yoluyla takipte ise rehnin konusunu teşkil eden, taşınır veya taşınmaz malların satılarak, paraya çevrilmesine bağlıdır. Hacizli veya rehinli malların borca karşılık alacaklıya verilmesi mümkün değildir.¹⁷ Küllî icra olarak adlandırılan takipli ve takipsiz iflâs yollarında da alacaklılar iflâs masasına giren mal ve hakların satılarak paraya çevrilmesi ve alacaklılar arasında paylaştırılmasıyla tatmin edilir. Yani, haciz, rehin veya iflâs ile amaçlanan haczedilen, rehnalınan veya iflâs masasına giren malların alacaklıya devri olmayıp, satılarak nakte çevrilmesidir.¹⁸ Temel hak ve özgürlükler Anayasa’nın özüne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla sınırlandırılabileceğinden (AY m.13), kesinleşmiş bir takip veya iflâs kararına bağlı olarak cebri icra kuralları çerçevesinde borçlunun mallarının paraya çevrilerek, borçlunun mülkiyet hakkına son verilmesi hukuka uygun bir sınırlandırma teşkil etmektedir.¹⁹

Paraya çevirme, cebri icra sistemi içindeki en önemli aşamalardan birisi olup, çeşitli usullerde yapılabilir.²⁰ Kanunilik ilkesi gereği takip konusu mallar, ancak kanunun öngördüğü prosedür dahilinde paraya çevrilebilir.²¹ Paraya çevirme aşamasına geçilebilmesi için alacaklı veya borçlunun talebi gerekmekle birlikte, talep sonrası paraya çevirme ile ilgili tüm işlemler cebri icra organları tarafından yerine getirilir. İİK’ya göre açık artırma suretiyle satış (İİK m.114, I) ve pazarlık (İİK m.119) suretiyle satış²² olmak üzere iki temel paraya çevirme yolu vardır.²³ Hukuki niteliği tartışmalı olmakla beraber 7343 sayılı Kanun’un 12. maddesi ile İİK’ya eklenen 111/a maddesi hükmü ile getirilen “borçluya satış yetkisi verilmesi” de yeni bir paraya çevirme türü olarak ifade edilebilir.

Taşınırların açık artırma suretiyle satışı kural olmakla beraber, İİK m.119’da²⁴ belirtilen bazı istisnai hallerde taşınırların pazarlıkla satışı da mümkündür.²⁵ Taşınmazların ise istisnaen de olsa pazarlıkla satışı mümkün değildir.²⁶ İflâsta da alacaklılar tarafından aksine bir karar alınmadıkça açık artırma suretiyle satış esastır. Bununla birlikte, ikinci alacaklılar toplantısında alacaklıların, taşınırların ve hatta taşınmazların pazarlık suretiyle satışına karar vermeleri imkân dahilindedir (İİK m.241, I; m.309/e).²⁷ Yine İİK m.150/g hükmünde İİK m.119’ya yollama yapılması nedeniyle taşınır rehninin paraya çevrilmesi pazarlık usulüyle gerçekleştirilebilir.²⁸ İntifa hakkı ve taksim edilmemiş bir miras veya şirket hissesinin satışı ile marka patent gibi gayri maddi malların paraya çevrilme şekli İİK m.121 hükmüne göre icra mahkemesi tarafından belirlenecek, icra mahkemesi satışın pazarlık suretiyle veya açık artırma ile yapılmasına karar verebilecektir.²⁹ Hacizli taşınır ve taşınmaz mallar ile diğer malvarlığı değerlerinin³⁰ İİK m.111/a çerçevesinde rızaen satışı mümkün olduğu halde, rehinli takiplerde ve iflâs yoluyla takiplerde rızaen satış mümkün değildir.

Görüldüğü üzere cebri icra hukukunda esas olan açık artırma suretiyle satıştır. Olağan paraya çevirme yolu olan açık artırma suretiyle satışla her türlü mal ve hakkın paraya çevrilmesi mümkündür.³¹ İcra ve iflâs hukukunda, açık artırma ile satış, önceden belirlenen yer ve zamanda hazır bulunanlar arasında, fiyatın birbirini izleyen tekliflerle oluştuğu süreç sonunda, kanun tarafından belirlenen şartlara uyması halinde, satışa çıkarılan malın, icra organlarınca en yüksek teklifte bulunan kişiye satılmasıdır (ihale edilmesidir).³² Burada borçlar hukuku anlamında bir satış değil, bir cebri icra tasarrufu olarak paraya çevirme söz konusudur.³³ Cebri açık artırmalar, mal sahibinin alacaklıları lehine, resmi makamlar tarafından yapılmakta, artırma için mal sahibi borçlunun rızası gerekmemektedir.³⁴ Cebri açık artırmalar kural olarak İİK hükümlerine göre yapılırken, kamu alacaklarının tahsili için yapılacak cebri artırmalar, 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre gerçekleştirilir.³⁵

Satış işlemleri icra müdürü tarafından yapılmakla beraber, icra müdürü satış işlemlerini yardımcılarına veya katiplerden birine de yaptırabilir.³⁶ Cebrî açık artırma ile satış, artırmayı yöneten memurun, kanunun aradığı şartlara uygun en yüksek bedeli teklif eden kişiye ihale etmesiyle kurulmuş olur (TBK m.275) ve ihale ile mülkiyet alıcıya geçer (TBK m.279, III).³⁷

Açık artırma suretiyle satışı, birbirini izleyen tekliflerle artırmanın fiziki ortamda veya elektronik ortamda gerçekleşmesi ve neticelenmesine göre fiziki ortamda açık artırma suretiyle satış ve elektronik ortamda açık artırma suretiyle satış olarak ikiye ayırabiliriz.

Açık artırma ile satışlar 2012 yılına kadar fiziki ortamda verilen tekliflerle başlamakta, fiziki ortamda verilen tekliflerle sonlanmakta ve bu tür artırmalar fiziki ortamda yapılan açık artırma suretiyle satış şeklinde adlandırılmaktaydı. İcra ve İflâs Kanunu’nda 2.7.2012 tarih, 6352 sayılı Kanun³⁸ ile İİK’nın 114³⁹ ve 115.⁴⁰ maddeleri ile ilgili diğer maddelerinde değişiklik yapılarak, açık artırmaların, elektronik ortamda verilen tekliflerle başlaması ve sonrasında yine fiziki ortamda verilen tekliflerle son bulması esası benimsenmiştir.⁴¹ Bir başka deyişle fiziki ortamda yapılan açık artırma ile satış yöntemine elektronik ortamda teklif verme imkânı entegre edilmiştir.⁴² Elektronik ortamda verilen tekliflerle başlayıp, fiziki ortamda verilen tekliflerle sonlanan bu tür açık artırmalar, karma ya da hibrit açık artırma şeklinde adlandırılmaktadır.⁴³ 6352 sayılı Kanun ile getirilen elektronik ortamda teklif verebilme yetkisi, teknolojik gelişmelere uygun, artırmaya daha fazla alıcının katılmasını, malın daha yüksek bedelle satılmasını sağlayacak, alacaklı ve borçlunun lehine sonuçlar doğurabilecek önemli bir yenilik olmuştur.⁴⁴

6352 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerden önce açık artırma ile satışa ilişkin tüm işlemler fiziki ortamda gerçekleştirilmekte, artırmaya hazırlık işlemleri, artırma ilânları ve artırmalar fiziki ortamda yapılmakta, satışa yönelik işlemlerde elektronik ortam kullanılmamaktaydı.⁴⁵ Satış işlemlerinde elektronik işlemlerin söz konusu olmadığı, her türlü satış işleminin elektronik ortam kullanılmadan, fiziki ortamda gerçekleştirildiği satış yöntemi fiziki ortamda yapılan açık artırma ile satıştır. Bu yöntem kısaca, fiziki satış olarak da adlandırılabilir.

6352 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle elektronik ortamda teklif verme imkânı getirilerek, satış işlemlerinde elektronik işlemler ve elektronik ortam kullanılmaya başlanmıştır. Elektronik ortamda teklif verebilme imkânı getirilmiş olsa da artırma ilânlarının esas olarak fiziki ortamda yapılması ve satış sürecinin fiziki ortamda yapılan artırma neticesinde sonlanması kuralı muhafaza edilmiştir. Karma yöntem olarak da adlandırılan bu yöntemde, bazı satış işlemleri elektronik olarak da yapılabilmekte, yer yer elektronik ortamda kullanılmaktadır. 6352 sayılı Kanun değişikliğinden sonra, 7343 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesine kadar uygulanan bu yöntemde, istenildiği takdirde satışı talebi, tebligat işlemleri, artırma tekliflerinin elektronik ortamda gerçekleştirilebilmesi, satış ilânlarının fiziki ortam yanında elektronik ortamda da yapılması söz konusu olmakla beraber, süreç fiziki ortamda yapılması zorunlu artırma ile sonlandığından, bu yöntemle yapılan satış da esasında fiziki ortamda yapılan açık artırma suretiyle satış niteliğindedir. Zira sürece esas karakterini veren son teklifler fiziki ortamda ileri sürülmekte ve fiziki ortamda yapılan artırma neticesinde, satış süreci fiziki ortamda sonlandırılmaktadır.

Fiziki ortamda açık artırma suretiyle satış, taşınır satışları için, İİK’nın 7343 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikten önceki 114 ilâ 118. maddelerinde; taşınmaz satışları için de 123 ilâ 132. maddelerinde düzenlenmişti. Elektronik satışa ilişkin yeni düzenlemelerin en geç 08.03.2023 tarihine kadar, kademeli olarak tüm ülke genelinde hayata geçirilmesi öngörülmüştür (İİK Geçici m.18, II; Yönetmelik Geçici m.1).⁴⁶ Adalet Bakanlığı duyurusu ile elektronik satışa ilişkin hükümlerin uygulanmasına başlandığı ilân edilmeyen yerlerde, İİK’nın 7343 sayılı Kanun ile değiştirilen veya yürürlükten kaldırılan, eski hükümleri uygulanmaya devam etmiş, söz konusu yerlerde satışlar fiziki ortamda açık artırma suretiyle satışa ilişkin eski kurallar çerçevesinde yapılmıştır.⁴⁷ Yine uygulamaya geçilen il ve ilçelerde geçiş tarihinden önce ilânı yapılmış açık artırmalar hakkında da eski hükümler uygulanmaya devam etmiştir (İİK Geçici m.18, II). İstinabe yoluyla yapılan işlemlerde ise, istinabe edilen icra dairesi uygulamaya geçilen il veya ilçelerde ise elektronik satışa ilişkin yeni hükümler uygulanmıştır.⁴⁸ Yani elektronik satışa ilişkin 7343 sayılı Kanun ile getirilen yeni düzenlemeler tüm ülke genelinde uygulanmaya başlanana kadar, ülkemizde İİK’nın fiziki ortamda satışa ilişkin eski hükümleri ile, elektronik satışa ilişkin yeni hükümleri birlikte uygulama alanı bulmuştur.

Yukarıda belirtilen geçiş döneminde, elektronik satış uygulamasına henüz geçilmeyen yerlerde, açık artırmalar, eski hükümler çerçevesinde, elektronik ortamda verilen tekliflerle başlamış ve fiziki ortamda yapılan açık artırma ile sona ermiştir. Fiziki ortamda yapılacak açık artırma suretiyle satışlarda, elektronik ortamda teklif verme süreci, taşınır satışlarında birinci artırma tarihinden on gün önce, taşınmaz satışlarında yirmi gün önce başlayıp, birinci artırma tarihinden önceki günün sonunda sona ermekteydi (7343 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikten önceki İİK m.114, IV; m.126, IV). İkinci artırmadan önceki elektronik teklif verme süreci ise, birinci artırma tarihinden sonraki beşinci gün başlayıp, taşınırlar için en az on gün, taşınmazlar için en az yirmi gün sonrası için belirlenecek ikinci artırma tarihinden önceki gün sonunda sona ermekteydi. Elektronik ortamda verilen teklifler malın muhammen bedelinin yüzde ellisinden az olamadığı gibi, haczedilen malın yüzde yirmisi oranında teminat yatırılması gerekmekteydi (7343 sayılı Kanun yapılan değişiklikten önceki İİK m.114, IV; m.126, IV). Sonrasında açık artırma ilânında belirtilen yer gün ve saatte, elektronik ortamda verilen en yüksek teklif üzerinden fiziki ortamda artırma yapılmakta ve şartlar gerçekleşmiş ise ihale gerçekleştirilmekteydi.