Ceza Muhakemesinde Basit Elkoyma Koruma Tedbiri

Murat AYDIN

I. KAVRAM

5271 sayılı CMK’nın 123. maddesinde konuya ilişkin olarak; “İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır. Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir” şeklinde bir düzenleme yer almaktadır. Bu hükümden yola çıkılarak elkoyma, ceza muhakemesinde delil olabilecek ya da müsadereye tabi tutulabilecek eşya üzerinde zilyedinin tasarrufunun ortadan kaldırılması olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede eşyanın kişinin rızasıyla teslimi halinde bu eşya muhafaza altına alınacaktır. Zilyet durumundaki kişinin eşyayı teslim etmemesi ve elinden zorla alınması durumunda ise elkoyma söz konusu olacaktır¹. Ancak yapılan bu tanımın elkoymayı bütünüyle tanımlamaya yetmediği ve sadece basit elkoyma açısından söz konusu olabileceği ifade edilmektedir².

II. ELKOYMANIN KONUSU

Yukarıda yapılan tanımlar ve CMK m. 123 hükmü kapsamında elkoymanın konusunu oluşturacak eşyaların delil oluşturabilecek eşyalar ve ileride müsadereye tabi tutulabilecek malvarlığı değerleri olarak belirlenmesi söz konusu olacaktır. Burada müsadereye tabi tutulabilecek eşyalar açısından, müsaderenin uygulanabilmesi için eşyanın iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmaması şartı arandığı için, sadece delil olarak değerlendirilmek üzere elkonulabileceği ifade edilmektedir³. Bu çerçevede eşya üzerinde elkoyma işlemi yapılacağı sırada açık şekilde bu eşyanın iyi niyetli üçüncü bir kişiye ait olduğu tespit edilebiliyorsa bu durumda el koyma işlemi ancak delil elde edilmesi amacıyla yapılabilecektir. Ancak el koyma işleminin yapıldığı sırada bu eşyanın iyiniyetli üçüncü kişiye ait olduğu net olarak belli değilse bu durumda eşyaya müsadere konusu olabilme ihtimali çerçevesinde de elkoyma işlemi gerçekleştirilebilecektir. Bu kapsamda burada genel şartlara uygun bir elkoyma işleminin yapılması yeterli olacaktır. Eşyanın daha sonra iyiniyetli üçüncü bir kişiye ait olduğu anlaşılırsa bu durumda CMK m. 131 çerçevesinde bir değerlendirme yapılmalıdır. Burada eşyanın artık müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması üzerine eşyanın iadesi gerekecektir. Burada iyiniyetli üçüncü kişilere yönelmiş olan elkoyma işlemlerinde daha hassas davranılmalı ve orantılılık ilkesi mutlak suretle göz önünde bulundurulmalıdır⁴.

İnsan vücudu üzerinde elkoyma koruma tedbirinin uygulanamayacağı, ancak delil elde etmek amacıyla kan, tırnak, saç vb. hususların insandan alınıp elkonulabileceği ifade edilmektedir⁵. Bu görüşe açısından kan, tırnak, saç vb. hususlara elkonulabileceği hususuna katılmadığımızı ifade etmeliyiz. Nitekim CMK m. 75 ve 76’da beden muayenesi ve vücuttan örnek alınmasına ilişkin özel düzenlemeler söz konusudur. Kişinin vücudundan örnek alınmasını gerektiren bir halin varlığı durumunda CMK 75 ve 76 çerçevesinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir. Burada ise elkoymaya göre farklı düzenleme söz konusu olduğu için elkoyma kapsamında bir değerlendirme yapılamayacaktır. Söz gelimi elkoyma için bazı hallerde kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri tarafından elkoyma işlemi yapılabilecekken, CMK m. 75 ve 76 kapsamında buna müsaade edilmemektedir. Benzer şekilde CMK m. 75 “Üst sınırı iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda, kişi üzerinde iç beden muayenesi yapılamaz; kişiden kan veya benzeri biyolojik örneklerle saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınamaz” şeklinde bir düzenleme içermektedir ki, elkoymaya ilişkin olarak bu şekilde bir sınırlama getirilmemiştir. Bu kapsamda insandan herhangi bir parçanın alınması elkoyma işlemi kapsamında değerlendirilemeyecektir. Ancak burada ifade edilmelidir ki insandan ayrılmış olan parçalar açısından delil elde etme amacıyla muhafaza altına alma söz konusu olabilecektir. Sözgelimi olay mahallinde bulunan saç örnekleri delil elde etme amacıyla muhafaza altına alınacaktır. Yine suç delili niteliği taşıyan bu şekildeki bir nesnenin bir kişi tarafından yanında bulundurulması durumunda bu kişinin delil niteliği taşıyan bu nesneyi rızasıyla teslim etmemesi durumunda elkoyma söz konusu olabilecektir.