Tekne Sigortası Sözleşmelerinde Yer Alan Dava ve Say (Sue and Labour) Klozunun Türk Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi

Assessment of the Sue and Labor Clause in Hull Insurance Contracts with Respect to Turkish Law

İlknur ULUĞ CİCİM, Elif Çağla ÇELİK PARTAL

Bir sigorta sözleşmesinde sigortacı teminat kapsamında yer alan bir rizikonun gerçekleşmesi sonucunda sigortalının uğradığı zararı tazmin eder. Bundan başka sigortacı, sigortalının poliçe kapsamında yer alan bir rizikonun gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkacak olan zararı önlemek veya azaltmak için yaptığı harcamalardan da sorumludur. Bu husus tekne sigortası sözleşmesinde, poliçeye ekli halde bulunan Enstitü Tekne Klozları’nda “sigortalının görevi (dava ve say)” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu çalışmada Enstitü Tekne Klozları’nda yer alan “sigortalının görevi (dava ve say)” klozu Türk hukuku ile karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Çalışmada ilk olarak klozun genel özellikleri ele alınmış, ardından klozda düzenlenen zararı önleme ve azaltma görevinin devreye girmesi için gereken şartlar incelenmiş, son olarak ise görevin ihlaline bağlanan sonuçlara yer verilmiştir. Bu tespitler doğrultusunda zararı önleme ve azaltma görevine ilişkin Enstitü Tekne Klozları ile Türk hukuku arasındaki farklar ortaya konulmuş ve klozun Türk hukukunda yer alan emredici düzenlemelere aykırı olup olmadığını tespit etmek amaçlanmıştır. İngiliz hukukunun tekne sigortasının gelişimi ve bugünkü şeklini almasında büyük bir önem taşıdığı göz önünde tutulduğunda, çalışmada İngiliz hukukunda yer alan düzenlemeler ile İngiliz yargı kararlarına da yer verilmiştir.

Tekne Sigortası, Enstitü Tekne Klozları, Dava ve Say Klozu, Zararı Önleme ve Azaltma Görevi.

In an insurance contract, the assured can recover for the loss incurred as a result of a risk insured against. Furthermore, the insurer is also responsible for the expenses insurred by the assured to avert and minimise the loss that may arise as aresult of a risk covered by the policy. The subject is governed by the Institute Hull Clauses named as the “duty of assured (sue and labour)”. This paper analyses sue and labour clause under Institute Hull Clauses in comparison to Turkish law. First of all, general aspects of sue and labour clause will be addressed. Thereafter, conditions required for the sue and labour clause and the consequences of breach of sue and labour clause will be analyzed. In light of this findings, Turkish law will be reviewed and the differences between the provision of Institute Hull Clauses and Turkish Law will be revealed and whether the sue and labour clause is contrary to the imperative provisions of Turkish Commercial Code will be determined. Considering that Common Law is a great importance in the development of hull insurance, the regulations in Common Law and judicial decisions are also included.

Hull Insurance, Institute Hull Clauses, Sue and Labor Clause, Duty of Averting and Minimizing Loss.

Giriş

Teminat kapsamında yer alan rizikolardan birinin gerçekleşmesi nedeniyle sigortalı tarafından zorunlu olarak yapılan olağanüstü harcamaların sigortacıdan talep edilmesi sigorta hukukunun genel ilkelerinden biridir. Bu harcama kalemleri genellikle dava ve say harcamaları (sue and labour expenses) veya özel harcamalar olarak (particular charges) olarak anılmaktadır.¹ Dava ve say harcamalarının müşterek avarya ve kurtarma harcamalarından farklı türde bir olağanüstü özel harcama olduğu hem 1906 tarihli Marine Insurance Act (MIA 1906) hem de Enstitü Tekne Klozlarında ifade edilmiştir.² Bundan başka çatmaya ilişkin dava ve savunma harcamalarının da zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında yapılan harcamalardan hariç tutulduğu Enstitü Tekne Klozlarında açık bir şekilde belirtilmiştir.³ Tekne sigortası sözleşmelerinde zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında yapılan harcamaların sigortacı tarafından sigorta ettirene ödenmesine ilişkin düzenleme⁴ poliçeye eklenen ve özel şart niteliğinde olan 1.10.1983 tarihli Zaman Üzerine Enstitü Tekne Klozları’nın⁵ 13. maddesi, 1.11.1995 tarihli “Zaman Üzerine Enstitü Tekne Klozları’nın⁶ 11. maddesi ve 1.11.2003 tarihli Uluslararası Tekne Klozları’nın⁷ 9. maddesinde “Sigortalının Görevi (Dava ve Say)”⁸ başlığı altında ve Tekne Poliçesi Genel Şartları’nın⁹ (TPGŞ) B.1. maddesinde yer almaktadır.¹⁰ Türk hukukunda sigorta ettirenin zararı önlemek ve azaltmak amacıyla yaptığı harcamaların sigortacı tarafından geri ödenmesi 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun¹¹ (TTK) 1448. maddesinde “zararı önleme, azaltma ve sigortacının rücu haklarını koruma yükümlülüğü”¹² başlığı altında düzenlenmiştir.

TTK’da deniz sigortaları özel olarak düzenlenmemiştir. Bu durum, tekne sigortası sözleşmelerinin uygulanmasında olumsuzluklara yol açan önemli bir husustur.¹³ Türk tekne sigortacılığı uygulamasında bazı genel ilkeler Tekne Poliçesi Genel Şartları ile belirlenmiştir. Sigorta himayesinin zarar ve rizikolar bakımından kapsamı ise Londra Sigortacılar Enstitüsü tarafından hazırlanarak poliçeye eklenen ve Enstitü Tekne Klozları şeklinde anılan özel şartlar ile belirlenmektedir.¹⁴ Diğer yandan deniz sigortaları, TTK’nın uygulama alanı dışında bırakılmamıştır.¹⁵ Bu nedenle genel hükümler ile zarar sigortalarına ilişkin tüm emredici kurallar (TTK m.1452 ve m.1486) tekne sigortaları hakkında da uygulanacaktır.¹⁶ TTK m.1448’de düzenlenen “zararı önleme ve azaltma yükümlülüğü”nün nispi emredici olduğu TTK m.1452/f.3 hükmünde belirtilmiştir. Bu doğrultuda zararı önleme ve azaltma görevine ilişkin TPGŞ ve Enstitü Tekne Klozlarında yer alan düzenlemelerin, nispi emredici olan TTK m.1448 hükmüne hangi noktalarda aykırı olduğunu tespit etmek çalışmanın amaçları arasındadır.

I. Genel Olarak

ITCH (83) m.13.1, ITCH (95) m.11.1 ve IHC (03) m.9.1 uyarınca bir zarar veya kaza halinde, bu sigorta kapsamında tazmin edilebilecek bir zararı önlemek ya da en aza indirmek amacı ile makul önlemler almak sigortalı, onun adamları ve temsilcilerinin görevi olduğu belirtildikten sonra, ITCH (83) m.13.2, ITCH (95) m.11.2 ve IHC (03) m.9.2 hükümleri ile sigortacının zararı önleme ve azaltmaya ilişkin alınan önlemler esnasında yapılan harcamalara katılacağı belirtilmiştir.¹⁷

Zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında yapılan harcamaların sigortacıdan talep edebilmesine ilişkin ana ilkeler klozda ortaya konulmuştur. Buna göre görevin devreye girebilmesi için öncelikle bir zarar veya olumsuz bir halin varlığı gereklidir. İkinci olarak harcamaların makul şekilde yapılmış olması lazımdır. Aranan şartlardan bir diğeri, görevin sigortalı, onun adamları veya temsilcisi tarafından yerine getirilmiş olmasıdır. Son olarak ise yapılan harcamaların amacı gemiyi zıya veya hasara uğramaktan korumak olmalıdır.

ITCH (83), ITCH (95) ve ICH (03)’in ilgili hükümlerinin verdiği yetkiye uygun olarak zararı önleme ve azaltma görevi yerine getirildiği takdirde, sigortalı yapmış olduğu harcamaların kendisine geri ödenmesi için sigortacıya başvurma hakkına sahiptir.¹⁸ Sigortalının harcamaları talep hakkı zıya veya hasarı önleme veya azaltmadaki başarısına bağlı değildir. Bu doğrultuda göreve uygun olarak yapılan harcamalar herhangi bir fayda sağlamamış olsalar da sigorta tazminatından ayrı olarak sigortacıdan talep edilebilecektir.¹⁹

II. Zararı Önleme ve Azaltma Görevi Kapsamında Yapılan Harcamaların Sigorta Tazminatına Ek Olarak Ödenmesi

Zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında yapılan harcamaların sigortacı tarafından sigorta ettirene ödenmesi poliçeden kaynaklanan himaye yükümlülüğünden bağımsızdır.²⁰ Yapılan harcamalar, sigortacı tarafından sigorta tazminatına ek olarak ödenmektedir. Bu husus ITCH (83) m.13.6, ITCH (95) m.11.6 ve IHC (03) m.9.5 hükmünde belirtilmiştir.²¹ Anılan klozlarda zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında geri alınabilecek harcamaların miktarına ilişkin açık bir sınır bulunmamaktadır. Bununla birlikte zararı önleme ve azaltma görevi kapsamında yapılan yararsız harcamalar için sigortacının sınırsız bir şekilde sorumlu olması tehlikesi, sigortalının hak kazanacağı ödemenin sigorta bedeli ile sınırlandırılmasına neden olmuştur.²² ITCH (83) 13.6 ve ITCH (95) 11.6 klozları uyarınca öngörülen üst sınır, “hiçbir durumda geminin bu sigorta kapsamındaki sigorta bedelini aşamaz” şeklindedir.²³ Türk hukukunda ise TTK m.1448/f.3 uyarınca alınan tedbirler sonuçsuz kalmış bile olsa, sigortacı, sigorta konusu menfaatin zarara uğramasını önlemek veya meydana gelecek zarar miktarını azaltmak için sigortalı tarafından alınan önlemler sebebiyle yapılan harcamaları sigorta tazminatından ayrı olarak tazmin edecektir.²⁴ Başka bir anlatımla sigortacı tarafından sigorta bedelinin tümü ve ayrıca yapılan ve fakat neticesiz kalan harcamalar da ödenir.²⁵ Bu itibarla ITCH (83) 13.6 ve ITCH (95) 11.6’da yer alan ve zararı önleme ve azaltma amacıyla yapılan harcamaların belirli bir oranının tazmin edileceğine ve bu harcamalar dâhil ödenecek tazminatın hiçbir halde sigorta bedelini aşamayacağına ilişkin hükümleri nispi emredici olan TTK m.1448/f.3 hükmüne aykırıdır.