Haksız Arama Suçunda Özel Güvenlik Görevlilerinin Fail Sıfatı

Private Security Officers as the Perpetrator in the Crime of Unfair Search

Selda GÜNER NİŞANCI

Her gün binlerce kişi alışveriş ve iş merkezlerinde, plazalarda, kamu binalarında, özel güvenlik görevlileri ile karşı karşıya gelmekte ve özel güvenliğin müdahalesine maruz kalmaktadır. Özel güvenlik görevlilerinin genel kolluğa yardımcı fonksiyonu olması dolayısıyla sınırlı da olsa genel kolluk yetkilerinden; arama, elkoyma, yakalama ve bu amaçla zor ve silah kullanma yetkileri bulunmaktadır. Özellikle arama konusundaki yetkileri en fazla tartışılan hususlardandır. Çalışmamızda; ilk olarak özel güvenliğin genel yetkilerine değinilmiş, akabinde arama yetkisi ayrıntılı olarak incelenmiştir. Özel güvenlik görevlilerinin yetkilerinin düzenlendiği 5188 sayılı Kanun, 6222 sayılı Kanun, Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ile Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği incelendiğinde, arama konusunda; koruma ve güvenliklerini sağladıkları alana girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyalarını x-ray cihazı veya benzeri güvenlik sisteminden geçirme, yetkilerinin bulunduğu görülmüştür. “Kontrol” denilen bu işlemlerin haricinde ayrıca şüpheli ve sanıkları yakalama yetkisinden kaynaklanan yakalama ile orantılı olarak kullanılabilecek “kaba üst araması” şeklinde yetkisinin ve spor alanlarının çevresinde, stadyum veya spor salonu girişleri ile turnike girişlerinde, kolluğun denetiminde gerçekleştirilebilecek üst araması yetkisinin bulunduğu görülmüştür. Her ne kadar “kontrol” veyahut “kaba üst araması” şeklinde ifade edilse de gerçekleştirilen bu faaliyetlerde gizli saklı olan bir şeye ulaşmak amacı bulunmaktadır. Söz konusu bu faaliyetler haksız arama suçunda düzenlendiği üzere kişi dokunulmazlığının ihlali ve özel hayata yönelik bir müdahale oluşturmaktadır. Özel güvenlik görevlilerinin kamu adına yürütülen bir güvenlik hizmeti yaptığı ve kendi özel Yasalarında; “görevle bağlantılı olarak işledikleri suçlarda kamu görevlisi gibi cezalandırılmaları” gerektiği hususları göz önüne alındığında, suçta aranan özel faillik niteliğinin karşılandığı görülmüştür. Çalışmamızın sonucunda, tüm bu anlatılan hususlar değerlendirilerek, özel güvenlik görevlilerinin hukuka aykırı arama yaptıklarında, haksız arama suçunun faili olabilecekleri kanaatine varılmıştır.

Özel Güvenlik, Arama, Hukuka Aykırı Arama, Fail, Özel Faillik Sıfatı, Özgü Suç.

Every day, thousands of people come into contact with private security guards in shopping and business centers, plazas, public buildings and are exposed to the intervention of private security. Due to the fact that private security officers have an auxiliary function to general law enforcement, although limited, they have the powers of search, seizure, decapitation and the use of force and weapons for this purpose, among the general law enforcement powers. In particular, their authority over the search is one of the most discussed issues. In our study; first, the general powers of private security were mentioned, then the search authority was deciphered in detail. Through the perusal of the Act No. 5188, the Act No. 6222, in which powers of Private Security Officers are regulated, the Regulation for Implementation of the Act on Private Security Services and Prevention from search point; it is ascertained that they have powers to have the ones, who want to enter into the area where protection and security are provided, pass through sensitive gates, to search them with detectors, to have their effects pass through x-ray devices or similar security systems.. In addition to these procedures called “control”, it is also seen that they have the authority in the form of a “rough top search” that can be used in proportion to the capture resulting from the authority to arrest suspects and defendants, and the authority to top search that can be carried out around sports fields, at stadium or gym entrances and turnstile entrances, under the supervision of law enforcement. Although it is expressed in the form of “control” or “rough top search”, there is a purpose to reach something hidden in these activities. These activities in question constitute a violation of the decriminalization of the person’s immunity and an interference with private life, as regulated in the crime of unjust search. Private security officers perform a security service carried out on behalf of the public and in their own special Laws; considering the issues that “they should be punished like a public official in the crimes they commit in connection with the duty”, it is seen that the special perpetrator qualification sought in the crime has been met. As a result of our study, all these described issues were evaluated and it was concluded that the private security officers may be the perpetrators of unfair search crime when they make illegal searches.

Private Security, Search, Illegal Search, Perpetrator, Special Perpetrator, Specific Crime.

Giriş

İnsanoğlu ilkel toplumlardan günümüze kadar ortak yaşam içerisinde toplumsal düzen ihtiyacı içerisinde olmuştur. İdarenin faaliyetlerinden olan kolluk faaliyetinin amacı; kamu güvenliği, kamu huzuru ve kamu sağlığı kavramlarından oluşan, kamu düzenini sağlamaktır¹ . Kamu güvenliğini sağlamakla görevli olan devlet, bu görevi kolluk marifetiyle yerine getirmektedir. İdare, günden güne genişleyen yetki alanı ile kolluk faaliyetini yürütmektedir.

“Kolluk, kamu düzenini koruyan, bozulduğunda yeniden tesis eden, kanunların ve diğer düzenleyici işlemlerin verdiği görevleri ifa eden, suç işlenmesini önleyen, suç işlendikten sonra failleri ortaya çıkaran ve yakalayan görevlilerdir”² . Kolluk teşkilatı da bu görevi yerine getiren kuruluştur.

Kolluk teşkilatı ile ilgili en temel sınıflandırma genel ve özel kolluk şeklinde yapılan sınıflandırmadır³ . Genel kolluk, tüm ülkede her türlü kolluk faaliyeti hakkında yetkili olan kolluktur. Emniyet Teşkilatı Kanunu’nun 3. maddesine göre polis ve jandarmadan oluşur. Özel kolluk ise sadece belirli faaliyet hakkında yetkili olan ve genel kolluktan ayrı kolluk otoritelerinin emri altında olan kolluktur⁴ . Özel güvenlik görevlileri, özel bir kanunla kurulan ve sınırlı bir alanda, sınırlı yetkiler ile donatılmış özel kolluk olarak kabul edilmektedir⁵ . Doktrinde, özel sektör tarafından yetiştirilip, örgütlendiği için özel kolluk olmadığını ileri sürenler de vardır⁶ .

Toplumlar geliştikçe korunma ihtiyacı artmış ve koruyucu güvenlik önlemlerinin polis tarafından sağlanması zorlaşmıştır⁷ . Önleyici görevlerin yükü altında ezilen ve işlev yapamaz hale gelen polisin soyut tehlike alanındaki görevleri giderek çoğalmaya başlayınca, özel güvenlik olgusu ortaya çıkmış, görevlerinin bir kısmı özel güvenliğe devredilmiştir⁸ . 5188 Sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun (ÖGHDK)’un ilk maddesindeki “Bu Kanunun amacı kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyetteki özel güvenlik hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin esas ve usulleri belirlemektir” hükmünde yer alan özellikle “tamamlayıcı mahiyette olma” ifadesi, özel güvenliğin, kolluk içindeki yerini belirtmektedir. Buna göre özel güvenlik, genel kolluğun yardımcısı ve tamamlayıcısıdır⁹ .

Özel güvenlik, alan koruması, devriye şeklinde koruma, para nakli ve kişi koruma şeklinde koruma hizmetleri vermektedir¹⁰ .

Özel güvenlik hizmeti, dünyada hızla büyümekte olan bir sektördür. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Avustralya, Kanada, Japonya ve Güney Afrika’da, polis memurundan daha fazla özel güvenlik görevlisinin bulunduğu ifade edilmiştir¹¹ . 13.03.2022 tarihinde içişleri bakanı; “Türkiye’de özel güvenlik sektörünün, 3 milyar avro ticaret hacmine sahip, 350 bin personel, 1633 özel güvenlik şirketi, 493 eğitim kurumu ve 96 alarm izleme merkezinin faaliyet gösterdiği bir sektör olduğunu” belirtmiştir¹² . Özel güvenliğin kontrol edilemeyen bu gelişmesi yabani ormanlardaki ağaçların büyümesine benzetilmektedir¹³ .

5188 sayılı Kanunda özel güvenliğin, bir tanımı bulunmamakla beraber, “kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyette” ifadesi yer almaktadır. Bu ifadeden yola çıkarak şöyle bir tanımlama yapabiliriz; “Kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyette olmak üzere, yasa ile korunmasına izin verilen hak ve hürriyetlerin güvenliğini sağlamak amacıyla, yasadaki koşullara uygun olarak alınan özel tedbirlere özel güvenlik” denir.

Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği (AÖAY) m. 4’te de “özel güvenlik görevlisi, 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre valiliklerce çalışma izni verilen, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun uygulanmasında kamu görevlisi sayılan ve görev alanlarında yetkili olan kişileri” ifade eder denilmektedir.

Özetle, özel güvenlik görevlileri 5188 sayılı Kanun kapsamında özel koruma ve güvenlik hizmetlerini yerine getirmek amacıyla istihdam edilen kişi veya kişilerdir. Güvenlik ise bireylerin umumi veya umuma açık yerlerde can ve malları için endişe duymamaları olarak ifade edilir¹⁴ .

I. Özel Güvenlik Görevlilerinin Yetkileri ve Sınırları

5188 sayılı ÖGHDK’un “Özel güvenlik görevlilerinin yetkileri” başlıklı 7. maddesine göre özel güvenlik görevlilerinin yetkileri şunlardır:

a) Koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.

b) Toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.

c) Ceza Muhakemesi Kanununun 90 ıncı maddesine göre yakalama.

d) Görev alanında, haklarında yakalama emri veya mahkûmiyet kararı bulunan kişileri yakalama ve arama

e) Yangın, deprem gibi tabiî afet durumlarında ve imdat istenmesi halinde görev alanındaki işyeri ve konutlara girme.

f) Hava meydanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.

g) Genel kolluk kuvvetlerine derhal bildirmek şartıyla, aramalar sırasında suç teşkil eden veya delil olabilecek ya da suç teşkil etmemekle birlikte tehlike doğurabilecek eşyayı emanete alma.

h) Terk edilmiş ve bulunmuş eşyayı emanete alma.

ı) Kişinin vücudu veya sağlığı bakımından mevcut bir tehlikeden korunması amacıyla yakalama.

j) Olay yerini ve delilleri koruma, bu amaçla Ceza Muhakemesi Kanununun 168 inci maddesine göre yakalama.