IMO A.28/RES.1091 Ana Esasları Bağlamında Kaptanın Gemide İşlenen Suçlar Nedeniyle Görev, Yetki ve Sorumlulukları 

Duties, Jurisdiction and Responsibilities of the Captain Due to Crimes Committed on the Ship in the Context of IMO A.28/RES.1091 Guidelines

Fevzi TOPSOY

Gemide işlenen suçların soruşturulması karada işlenen suçlardan farklı değildir. Ancak geminin suç işlendiği anda, çoğu zaman, kıyıya uzak konumda bulunması soruşturma yapılmasını geciktirmektedir. Beklenilen bu süre içerisinde delillerin kaybolma riski ise oldukça yüksektir. Dolayısıyla sorun hakkında genel kabul gören kuralların kabul edilmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmanın konusunu, Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından kabul edilen Gemide İşlenen Ciddi Suçlarda Delillerin Toplanması ve Korunması, Personelin Kaybolmasının Rapor Edilmesi ile Psikolojik ve Tıbbi Yardım Hakkında Ana Esaslar (IMO A.28/Res.1091 Ana Esasları) bağlamında, gemisinde suç işlenen kapatanın görev ve yetkileri ile delillerin toplanmasına ilişkin usul ve esasların açıklanması oluşturmaktadır. Böylelikle Türk hukukunda oluşan boşluğun doldurulmasına, ufak da olsa, katkı sağlanması da amaçlanmaktadır.

Kaptan, Uluslararası Denizcilik Örgütü, Delillerin Toplanması ve Korunması, Psikolojik ve Tıbbi Yardım, Gemiden Personel Kaybı.

Investigation of crimes committed on board is no different from crimes committed on land. But that the ship’s remote location at the time of the crime committed on board usually delays investigation. Also the risk of loss of evidence is quite high at this period. Therefore, adopt generally accepted rules in this regard is very important. The subject of this study, in the context of “Guidelines on Preservation and Collection of Evidence Following an Allegation of a Serious Crime Having Taken Place on Board a Ship or Following a Report of a Missing Person from a Ship, and Pastoral and Medical Care of Persons Affected (IMO A.28/Res.1091 Guidelines)” is to explain the duties of the captain. Thus, it is aimed to contribute to filling the gap in Turkish law.

Captain, International Maritime Organization (IMO), Preservation and Collection of Evidence, Pastoral and Medical Care, Missing Person from a Ship.

GİRİŞ

Genel olarak az sayıda ve eğitimli kişinin bulunması, ortak bir kader birliğinin paylaşılması ve belirli bir disiplin içerisinde hareket edilmesine rağmen gemilerde, nadir de olsa, cinayet, yaralama, cinsel saldırı gibi ciddi sonuçları olan suçlara rastlanmaktadır.¹ Bu suçların soruşturma ve delil toplama yöntemleri karada işlenenlerle aynı olmakla birlikte, çoğu zaman, geminin suç işlendiği anda kıyıya uzak konumda bulunması kolluk güçlerinin gemiye çıkarak hızlı ve etkili soruşturma yapılmasını geciktirmektedir.² Bu olumsuz durum, delillerin kaybolma ve karartılması riski yanında mağdur ile suçlu veya suçluların birlikte aynı gemide bulunmaya devam etmesi şeklinde ilave güvenlik sorununu da beraberinde getirmektedir. Meslek hayatı boyunca bu tür bir ciddi bir suç olayı ile karşılaşmayan kaptanlar bakımından ise durum daha karmaşık hal almaktadır. Bu açıdan, gemilerde işlenen suçlarda kişilerin hareket tarzına ilişkin genel ilke ve esasların oluşturulması, yeknesaklığın sağlanması yanında, soruşturmaların hızlı ve etkin şekilde yürütülmesi bakımından da büyük önem taşımaktadır.

Gemide işlenen suçların hızlı ve etkin şekilde soruşturulmasının önemine rağmen, görüşme tutanaklarından konunun hem 1958 tarihli Cenevre Deniz Hukuku Sözleşmeleri hem de 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Konferansı esnasında gündeme gelmediği anlaşılmaktadır.³ Gemide işlenen suçların soruşturulmasına ilişkin genel kabul gören kuralların oluşturulmasının önemi nedeniyle Uluslararası Denizcilik Örgütü (International Maritime Law - IMO)¸ 15 Kasım 2011 tarihinde, gemide cinayet, yaralama, önemli miktarda hırsızlık veya cinsel saldırı gibi ciddi sonuçları olan suç işlendiği hallerde yapılacak işlemlere ilişkin “Gemide İşlenen Ciddi Suçlarda Delillerin Toplanması ve Korunması, Personelin Kaybolmasının Rapor Edilmesi ile Psikolojik ve Tıbbi Yardım Hakkında Ana İlkeleri (Guidelines on Preservation and Collection of Evidence Following an Allegation of a Serious Crime Having Taken Place on Board a Ship or Following a Report of a Missing Person from a Ship, and Pastoral and Medical Care of Persons Affected - IMO A.28/Res.1091 Ana Esasları)” kabul etmiştir. Taraf Devletler bakımından bağlayıcı olmayan, tamamıyla tavsiye niteliğindeki bu ilkelerin oluşturulmasında temel amaç, gemide ciddi suç işlendiği hallerde donatan, işleten ve özellikle kaptana yardımcı olmaktır.

Bu kapsamda çalışmanın konusunu, IMO A.28/Res.1091 Ana Esasları bağlamında, gemisinde suç işlenen kaptanın görev, yetki ve yükümlülükleri ile muhtemel delillerin korunması ve toplanmasına yönelik usul ve esasların açıklanması oluşturmaktadır. Yine Ana Esaslarda dolaylı olarak değinilen kaptanın emir ve disiplin yetkisi ile ceza soruşturması yapılmasına ilişkin muhtemel görev ve sorumlulukları da tartışılmıştır. Böylelikle 1956 tarihli TTK’nın yürürlükten kalkmasından sonra ulusal hukukta oluşan boşluğun doldurulmasına, ufak da olsa, katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

I. ANA ESASLARIN HAZIRLIK SÜRECİ, AMACI VE HUKUKİ NİTELİĞİ

IMO A.28/Res. 1091 Ana Esasların oluşturulmasına yönelik süreç, Uluslararası Kruvaziyer Hatları Birliği (Cruise Lines International Association - CLIA)’nin, 18 Şubat 2011 tarihinde, IMO Hukuk Komitesine sunduğu “Yolcu Gemilerinde Suçun İhbarı (Crime Reporting on Passenger Ship) başlıklı “diğer işler (any other business)” konulu önerisiyle⁴ başlamıştır.

CLIA’nın söz konusu önerisi IMO Hukuk Komitesi’nin 98. Döneminde tartışılmıştır. Bazı delegeler önerinin uluslararası bir sorun olmadığı, her bir Devletin kendi ulusal hukuku kapsamına girdiğini ileri sürerek CLIA’nın önerisinin onaylanmamasını istemişlerdir. Buna rağmen Başkan, konu hakkında bir kısım üye Devletlerinin menfaatlerinin bulunduğu gerekçesiyle, ilgilenen delegasyonlara gelecek dönem toplantısına kadar görüşlerini sunmaları çağrısında bulunmuştur.⁵ Yine IMO Genel Kurulu, “Hukuk Komitesinin Rapor ve Tavsiyelerinin Değerlendirilmesi” başlıklı 15 Kasım 2011 tarihli kararında, Üye Devletlere, gemide işlenen ciddi suç olaylarında delillerin toplanması ve korunması, kayıp ihbarı ile mağdurlara verilecek psikolojik ve tıbbi yardımlar hakkında görüş ve önerilerini sunmaları hususunda tavsiye kararı almıştır.⁶

IMO Genel Kurulu, 20 Aralık 2011 tarihli A 27/Res.1058 sayılı Kararında, cinsel saldırı gibi gemide ciddi suç işlenmesi veya personelin kaybolması konusunda gemiden tatmin edici hızlı yanıtların alınamaması endişesinin devam ettiği ve gemilerdeki güvenlik tedbirlerine rağmen ciddi suçların işlenmesinin tamamıyla yok edilemediğini dikkate alınarak, üye Devletler ile diğer ilgili paydaşlara konu hakkındaki önerilerini Hukuk Komitesine sunmaları çağrısında bulunmuştur. Bu kapsamda Filipinler, Birleşik Krallık ve CLIA, IMO Hukuk Komitesinin 99. Dönem Toplantısına bir dizi görüş ve analiz içeren önerilerini sunmuştur.⁷ IMO Hukuk Komitesi, 10 Şubat 2012 tarihinde, “Gemide İşlenen Ciddi Suçlarda Delillerin Toplanması ve Korunması, Personelin Kaybolmasının Rapor Edilmesi ile Psikolojik ve Tıbbi Yardım Hakkında Taslak Ana İlkeler” başlıklı metni kabul etmiştir.⁸

IMO Hukuk Komitesinin 100. Döneminde Birleşik Krallık, CLIA, Uluslararası Donatanlar Federasyonu (International Federation of Shipmasters’ Associations - IFSMA) ve Uluslararası Hava ve Deniz Limanları Koruma Birliği (International Association of Airport and Seaport Police - IAASP) yeni bir öneri metni sunmuştur.⁹ Yapılan görüşmeler sonunda yeni bir taslak metin hazırlanmış ve IMO Genel Kurulunun 28. Dönem toplantına sunulmak üzere 100. Dönem Faaliyet Raporu’nun eki (Ek 2) olarak yayımlanmıştır.¹⁰

Söz konusu Taslak metin, “Gemide İşlenen Ciddi Suçlarda Delillerin Toplanması ve Korunması, Personelin Kaybolmasının Rapor Edilmesi ile Psikolojik ve Tıbbi Yardım Hakkında Ana Esaslar (Guidelines on Preservation and Collection of Evidence Following an Allegation of a Serious Crime Having Taken Place on Board a Ship or Following a Report of a Missing Person from a Ship, and Pastoral and Medical Care of Persons Affected - IMO A.28/Res.1091 Ana Esasları) adıyla Genel Kurul kararı olarak kabul edilmiştir.¹¹

Yukarıda açıklanan hazırlık sürecindeki gelişme ve bilgilerden, Ana Esasların hazırlanmasında iki trajik olayın etkili olduğu ve kabul sürecini hızlandırdığı anlaşılmaktadır. Bu olaylardan birincisi, ana esasların oluşturulmasına yönelik görüşmelerin yaşandığı dönemde, 22 Mart 2011 tarihinde, Bahama Bayraklı “Disney Wonder” isimli kruvaziyer gemisinde yaşanan şüpheli kaybolma vakasıdır.

Bu trajik olayda Birleşik Krallık vatandaşı bir kadın çalışan, Disney Wonder’in ara uğrak limanından (Los Angeles) ayrılmasından 24 saat sonra ortadan kaybolmuş ve bir daha haber alınamamıştır. Tüm aramalara rağmen kadın çalışandan haber alınamayınca olay, bayrak Devleti Bahama, kıyı devletleri ABD ve Meksika ile Birleşik Krallık’a bildirilmiştir. Geminin kıyıya çok yakın konumda olmasına rağmen Bahama polisi ancak iki gün sonra gemiye çıkarak resmi soruşturma başlatabilmiştir. Gemide ve yine Meksika Donanması ve ABD Sahil Güvenlik birimlerince denizde yapılan tüm aramalara rağmen kadın hakkında hiçbir ize rastlanılmamıştır.¹²

Diğer trajik olay ise 24 Haziran 2010 tarihinde Birleşik Krallık bayraklı Safmarine Kariba isimli konteyner gemisinden Güney Afrika vatandaşı bir kadın stajyerin kaybolmasıdır. Kaybolmanın bildirilmesinden iki saat sonra stajyerin cesedi, Rijeka (Hırvatistan) limanı yakınlarında Hırvat kolluk güçlerince bulunmuştur.¹³

IMO A27/10/1 kararında da belirtildiği üzere, eğer gemide cinsel saldırıya maruz kalan kişilere gerekli psikolojik ve tıbbi destek sağlanmış olsaydı, muhtemelen, iki olay da yaşanmayacaktı. IMO Genel Kurulu da gemilerde bu tür suçlardaki hareket tarzlarına yönelik genel ilke ve esasların hazırlanmasının önemine işaret etmiştir. Genel Kurula göre Ana Esaslar, gemide bu türden bir suç işlendiği hallerde donatan, işleten ve kaptanın görevlerini yerine getirmesinde önemli fayda sağlayacaktır.¹⁴

IMO A.28/Res.1091 Ana Esaslarında da temel amaç, “gemide suç işlendiği hallerde, yetkili kolluk güçleri gemide görevi devralana kadar, suçtan etkilenenlerin güveliğinin sağlanması, gerekirse onlara psikolojik ve tıbbi destek verilmesi, muhtemel delillerin korunması ve mümkün olması halinde delillerin toplanması konusunda donatan, işleten ve kaptana yardımcı olmak” şeklinde açıklanmaktadır.¹⁵