Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de Yapılan Son Değişiklikler

Recent Amendments to the Communique Concerning Decree Numbered 32 About Protection of the Value of Turkish Currency

Mehmet Oğuz VURALOĞLU

19 Nisan 2022 tarihli Resmî Gazete’de, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de (Tebliğ No: 2008-32/34) Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ yayımlanmıştır. Bu Tebliğ ile, 2008-32/34 numaralı Tebliğ m.8/f.9’un sonuna bir cümle eklenerek, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde, sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesinin ve kabul edilmesinin zorunlu olduğu hükmü sevk edilmiştir. Öte yandan, aynı maddenin on beşinci fıkrasında yapılan değişiklikle, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, bu sözleşmelerden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmasının yanı sıra, ödenmesinin ve kabul edilmesinin de mümkün olduğu düzenlemesi yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Çalışmamızda, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları taşınır ve taşınmaz satım, kira, leasing, iş, hizmet ve eser sözleşmelerinden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayacağı kuralı, bu kuralın istisnalarının belirlenmesi ve düzenlemenin kapsamının netleştirilmesi amacıyla günümüze dek yayımlanan Tebliğler ve son değişiklikler ile oluşan hukukî durum öncelikle kronolojik olarak ortaya konulacaktır. Ayrıca, yapılan düzenlemelerin hem sözleşme bedelleri hem diğer ödeme yükümlülükleri bakımından doğurduğu sonuçların değerlendirilmesi de çalışmamızın kapsamı içerisindedir.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ, Taşınır Satımı, Temerrüt Faizi, Sözleşme Cezası, Dövizle İşlem.

The Communiqué Regarding Amendment of the Communiqué (Number: 2008-32/34) Concerning Decree Numbered 32 About Protection of The Value of Turkish Currency has been published by The Ministry of Treasury and Finance in Official Gazette dated 19.04.2022. By the virtue of this Communiqué, a sentence has been added to the ninth paragraph of Article 8 of the Communiqué numbered 2008-32/34, which stipulates that, residents of Turkey are obliged to fulfill and accept payment obligations arising from chattel goods sales except vehicle sales agreement in Turkish currency. On the other hand, with amendment made in the fifteenth paragraph of the same article, a new provision has entered into force that, payment obligations arising from contracts except sale or lease of real property and to which public institutions and organizations or Turkish Armed Forces Foundation companies are a party, can be fulfilled and accepted, in addition to being determined, in foreign currency or foreign exchange rate indexed. In this study, the rule that payment obligations arising from chattel goods and real property sales, rent, leasing, employment, service and work contracts between residents of Turkey cannot be agreed upon in foreign currency or foreign exchange rate indexed, Communiqués that have been published up to date in order to clarify the extent of this rule and to determine the exceptions to it, and the recent amendments mentioned above will first be put forward chronologically. In addition, it is also within the scope of our study to evaluate the consequences of the regulations made in terms of both contract prices and other payment obligations.

Communiqué Concerning Decree Numbered 32 About Protection of The Value of Turkish Currency, Chattel Goods Sales, Default Interest, Contractual Penalty, Transaction in Foreign Currency.

I. Giriş

13 Eylül 2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 85 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı¹ ile 32 Sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Karar’ın² dördüncü maddesine, Türkiye’de yerleşik kişilerin, kendi aralarında yapacakları taşınır ve taşınmaz satım, kira, leasing, iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayacağı hükmü³ eklenmiş ve bir de geçici madde ihdas edilerek bu tarihten daha evvel akdedilen aynı sözleşme tiplerinde kararlaştırılmış bulunan bedellerin otuz gün içinde taraflarca Türk Lirası cinsinden belirleneceği hükmü⁴ sevk edilmişti.

Cumhurbaşkanlığı Kararı’nda işaret edilen istisnaların belirlenmesi ve düzenlemenin kapsamının netleştirilmesi amacıyla, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, kısa süre içerisinde Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de (Tebliğ No: 2008-32/34)⁵ Değişiklik Yapılmasına Dair 2018-32/51⁶ ve 2018-32/52⁷ numaralı Tebliğler yayımlanmıştır.

85 Sayılı Karar ile getirilen ve uygulamada ‘dövizle işlem yasağı’ olarak adlandırılan kuralın kapsamı, peşi sıra getirilen bu düzenlemelerle birlikte büyük ölçüde netleşmiş olmakla birlikte, o günden bu yana Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de değişiklik yapan başkaca Tebliğler de yayımlanmış bulunmaktadır.⁸ Sözgelimi, 30 Ocak 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliğ⁹ ile, Türkiye’de yerleşik kişilerin Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli konaklama tesislerinde akdedeceği konaklama hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabileceği yönünde bir kural sevk edilmiştir.

Konuya ilişkin son olarak 19 Nisan 2022 tarihli Resmî Gazete’de, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66)¹⁰ yayımlanmıştır. Bu Tebliğ ile, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34) m.8/f.9’un sonuna bir cümle eklenerek, Türkiye’de yerleşik kişilerin, kendi aralarında akdedecekleri konusu taşıt olanlar haricindeki taşınır satımı sözleşmelerinden kaynaklanan semen ve diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkün olmakla beraber, bu yükümlülüklerin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.¹¹

Öte yandan, aynı maddenin on beşinci fıkrasında yapılan değişiklikle, on altıncı fıkra hükmü saklı kalmak üzere, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu taşınmaz satımı ve kirası dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu akitlerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak ‘kararlaştırılması’nın yanı sıra, ‘ödenmesi ve kabul edilmesi’nin de mümkün olduğu düzenlemesi yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.¹²

Bu çalışmamızda öncelikle, 85 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile getirilen dövizle işlem yasağı, Kararda değinilen istisnaların belirlenerek düzenlemenin kapsamının netleştirilmesi amacıyla günümüze dek yayımlanan Tebliğler ve yukarıda bahsedilen son değişiklikler ile oluşan hukukî durum kronolojik olarak ortaya konulacaktır. Ayrıca, yapılan düzenlemelerin hem sözleşme bedelleri hem de temerrüt faizi ve sözleşme cezası gibi uygulamada sıklıkla karşılaşılan diğer ödeme yükümlülükleri bakımından borçlar hukuku bağlamında doğurduğu sonuçlar değerlendirilecektir.

II. Yapılan Değişikliklerle Oluşan Hukukî Durum

85 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile getirilen dövizle işlem yasağı, son derece geniş kapsamlıydı. Karar, Türkiye’de yerleşik kişilerin,¹³ kendi aralarında yapacakları taşınır ve taşınmaz satım, kira,¹⁴ leasing,¹⁵ iş,¹⁶ hizmet¹⁷ ve eser¹⁸ sözleşmelerinde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli¹⁹ olarak kararlaştırılamayacağı yönündeydi. Karar ile bir de geçici madde ihdas edilerek, bu tarihten daha evvel akdedilen aynı sözleşme tiplerinde kararlaştırılmış bulunan bedellerin otuz gün içinde taraflarca Türk Lirası cinsinden belirleneceği hükmü sevk edilmişti.²⁰

85 Sayılı Karar’da getirilen geniş kapsamlı yasağın uygulanma alanı, “Bakanlıkça belirlenen haller dışında” ibareleri kullanılmak suretiyle daraltılmak istenmiştir. Nitekim Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yayımladığı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/51) ile, pek çok istisnai düzenleme sevk edilmiş olup, konumuzu ilgilendiren taşınır satımı sözleşmeleri bakımından da iş makineleri dâhil taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde dövizle işlem yasağı bulunmadığı ifade edilmiştir.²¹

Düzenlemenin ardından sektörden gelen yoğun talep üzerine,²² 2018-32/51 numaralı Tebliğden yaklaşık bir ay sonra yayımlanan 2018-32/52 numaralı Tebliğ ile, “iş makineleri dâhil” ibareleri metinden çıkarılarak, iş makineleri bakımından da serbestîye dönülmüş²³ ve yasak, iş makineleri dışında kalan taşıt satış sözleşmelerine inhisar ettirilmiştir.²⁴

Konuya ilişkin son olarak 19 Nisan 2022 tarihli Resmî Gazete’de, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66) yayımlanmıştır. Tebliğ ile, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ m.8/f.9’a bir cümle²⁵ eklenerek, Türkiye’de yerleşik kişilerin aralarında akdedecekleri, konusu taşıt olanlar haricindeki taşınır satımı sözleşmelerinden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin Türk Lirası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

Şu hâlde, çalışmamızın konusunu oluşturan Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri taşınır satımı sözleşmeleri bakımından yapılan mevzuat değişiklikleriyle oluşan hukukî durumu kronolojik olarak şöyle ortaya koyabiliriz: Öncelikle 85 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı uyarınca, konusu bakımından herhangi bir ayrım yapılmaksızın, taşınır satımı sözleşmelerinden kaynaklanan ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamıyordu. Ardından, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan 2018-32/51 numaralı Tebliğ ile taşıt dışında kalan menkullerin satışı bakımından sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabileceği yönünde oldukça geniş bir istisna tanınmıştır. Hatta, gelen talepler üzerine, Hazine ve Maliye Bakanlığı, yayımladığı 2018-32/52 numaralı Tebliğ ile, iş makinelerini de dövizle işlem yasağı kapsamı dışına çıkartmıştır. Bir başka ifadeyle, artık taşınır satımı sözleşmeleri bakımından dövizle işlem yasağının uygulanma alanı, sadece iş makineleri dışındaki taşıt satış sözleşmeleri ile sınırlandırılmıştır. Bu çalışmamızın konusunu oluşturan son Tebliğ ile ise, tanınan bu geniş istisna korunmakla birlikte, sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

Böylelikle ortaya çıkan bugünkü hukukî durumu özetleyecek olursak, Türkiye’de yerleşik kişilerin, aralarında akdedecekleri konusu taşıt olanlar haricindeki taşınır satımı sözleşmelerinde semen ve diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür; buna iş makineleri satımı da dâhildir. Bu yükümlülüklerin döviz cinsinden ifa edilmesi ise yasaklanmıştır.

2018-32/51 numaralı Tebliğ, 85 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı’na istisna teşkil eden pek çok kural öngörmüştür. Bunlardan biri²⁶ de kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilmesidir. 2018-32/52 numaralı Tebliğ ile ise, fıkra numarası değişmiş olmakla birlikte, söz konusu istisna korunmuştur.²⁷

Konuya ilişkin son olarak yayımlanan Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66) ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ m.8/f.15’e bir ekleme yapılarak, on altıncı fıkra hükmü²⁸ saklı kalmak üzere, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu taşınmaz satımı ve kirası dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu akitlerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak ‘kararlaştırılması’nın yanı sıra, ‘ödenmesi ve kabul edilmesi’nin de mümkün olduğu düzenlemesi yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.