Türk ve İsviçre Anonim Şirketler Hukukunda Organ Kavramı
The Concept of Organ under Turkish and Swiss Joint Stock Company Law
Nihan PALTA
Türk Ticaret Kanunu m. 125 uyarınca tüzel kişilik tanınmış olan anonim şirketler, organlarının hukuken oluşmasıyla fiil ehliyetlerini kazanmakta ve Türk Medeni Kanunu m. 50/1 (İsviçre Medeni Kanunu m. 55/1) uyarınca iradelerini organları aracılığıyla açıklamaktadır. Tüzel kişinin bir parçası olan organın tüzel kişiyi temsil etmesi, borçlar hukuku anlamında bir temsil ilişkisine değil, kaynağını kanundan alan bir ilişkiye ve organ sıfatına bağlı bir yetkiye dayanmaktadır. TMK m. 50/2 (İMK m. 55/2) uyarınca organların tüzel kişiyi temsilen gerçekleştirdiği hukuki işlemler ile görevleri esnasında işledikleri hukuka aykırı fiillerinin tüzel kişiyi bağlaması nedeniyle organ kavramının kapsamının netleştirilmesi, anonim şirketlerde sorumluluk hukuku açısından önem arz eden bir husustur. Organ kavramının Türk ve İsviçre öğretisinde geniş olarak yorumlanması neticesinde kavramın kapsamına salt kanun, esas sözleşme veya iç yönerge gibi şirket içi düzenlemelerle teşkil eden şekli organlar (organe formel) değil böylesi bir düzenleme ile yetkilendirilmiş olmamasına rağmen fiilen organ görevi icra eden kişi(ler) de dahil edilmektedir. Bir diğer deyişle şeklen yetkilendirilmemiş olmasına rağmen yönetim ve temsil ile görevli organlara özgü işlevleri bağımsız olarak ve kendi sorumluluğu altında kullanarak şirketin iradesinin oluşumuna katılan kimseler fiili organ (organe de fait) olarak nitelendirilmektedir. Bunun yanında İsviçre öğretisinde ve İsviçre Federal Mahkemesi içtihatlarında harici şartlar esas alınarak görünüşe güven ilkesi uyarınca organ sıfatının kazanılabileceği ileri sürülmüş olup, bu kavram, dış görünüşte organ izlenimi veren organ (Organstellung durch/İnfolge Kundgabe veya organe apparent) olarak adlandırılmıştır. İsviçre doktrininde dış görünüşte organ izlenimi veren organ, kavramsal anlamda yaygın olarak kabul edilmekle birlikte işlem ve fiillerinin tüzel kişiye izafe edilmesi hususu halen tartışmalıdır.
Anonim Şirket, Organ, Fiili Organ, Yönetim, Güven Prensibi.
Joint stock companies, having legal personalities granted under Article 125 of the Turkish Commercial Code, acquire their legal capacity once their organs are legally established and express their will through their organs in accordance with Article 50/1 Turkish Civil Code (Article 55/1 of the Swiss Civil Code). Representation of the legal entity by the organ, which makes a part of such legal entity, is not based on a representation relationship in the sense of the law of obligations, but on a relationship that stems from the law and the authority attributed to the capacity of organ. Since legal transactions carried out by the organs on behalf of the legal entity as well as unlawful acts committed by them during the performance of their duties bind the legal entity under Article 50/2 of the TCC (Art. 55/2 of the CC), it is noteworthy to clarify the scope of the concept of organ in terms of liability law in joint stock companies. As the concept of organ is broadly interpreted under Turkish and Swiss Law, the scope of the concept includes not only de jure organs (organe formel) established based on law, articles of association or internal company regulations such as internal directive but also person(s) acting as an organ despite not being authorized under such a regulation. In other words, persons performing management and representation functions reserved to organs, irrespective as to whether they have been formally appointed to do so, via participating in the formation of the company’s will, independently and under their own responsibility are defined as de facto organs (organe de fait). In addition, under Swiss doctrine and case law of the Swiss Federal Court, it is asserted that capacity of organ can be acquired based on external conditions pursuant to theory of trust and such concept is called as apparent organ (Organstellung durch/İnfolge Kundgabe/organe apparent). While this concept has been widely accepted among the Swiss scholars, binding effect of the transactions and actions performed by such organ remains still controversary.
Joint Stock Company, Organ, De facto Organ, Management, Theory of Trust.
Extended Abstract
Under Turkish and Swiss Law, legal personalities acquire their capacity to act once their mandatory organs are legally established. This means that they can start to exercise rights and assume obligations once legal formalities to establish their organs are duly completed. Around the globe, almost all general statutory schemes in joint stock companies consist of two mandatory organs: the general assembly of shareholders, the decision-making organ of the shareholders, and the board of directors, management and representation organ of the company.
Organization models in joint stock companies which have been evolved over time depends on allocation of powers between shareholders and directors. The very ancient theory which is the omnipotence theory (théorie de l’omnipotence) is the organisation model whereby the general assembly is accepted as the permanent and supreme decision-making organ prevailing on the board of directors, in other words, the board of directors is subordinated to the general assembly. A second theory which represents the other extreme approach is the leadership theory (Führerprinzip) entrusting decision-making power to the board of directors. The prevailing theory applied in organization models is based on the principle of parity (Principe de parité) currently applied under Turkish and Swiss Law. This system rejects hierarchical relationship between the general assembly and the board of directors and recognizes separation of powers between them. The system has also put some checks and balances in place, stating that the members of the board of directors have inalienable and untransferable powers and duties provided under Turkish Commercial Code and the Swiss Code of Obligations.
It is established that the organs make part of the legal person and are not to be viewed as third parties, such as employees or auxiliaries of the company or legal representants in the sense of Code of Obligations. Turkish and Swiss Civil Law provide that corporate bodies act through their official organs whose legal acts bind the legal entity itself. Although the concept of organ is not defined neither under Turkish Law nor under Swiss Law, such is interpreted in broad sense under case law and as per doctrine. An organ, in broad sense, includes units performing decision-making, management, audit, supervision and representation functions performed on behalf of the company. Therefore, not only the legal or statutory organs which are nominated according to the legal or statutory procedures (organe formel or de jure director) but also the persons who effectively exercise the function of an organ and play a decisive role in forming the company’s will should be considered as an organ of the company even though they are not formally appointed (organe de fait or de facto directors).
The category of de jure directors includes the persons who are given the authority as provided under the law, the articles of association or the internal directive of the company. In this respect, board members validly elected by the general assembly and third parties whose management duties (together with the representation powers or not) are validly delegated, fall under the scope of de jure directors. The crucial point here is that the person to whom the authority has been delegated should be able to take decisions and initiatives on independent basis within the delegated field of activity and therefore to express the company’s will.
The second category of organ is called as material, functional or de facto organs who, without holding a position of a formal organ, act and exercise influence in forming the company’s will with independent and autonomous decision-making power exercised under its own responsibility. Swiss Federal Court requires two additional conditions to be met to categorize a person as a de facto director: Long-lasting exercise of powers in the management of the company and determinative influence on the formation of the will of the legal person resulting from the typical position of an organ (position typique d’organe). The Court has further narrowed down the definition of de facto organ by excluding the persons involved in day-to-day management of the company and applying to the persons only involved in the “highest management of the company”, positioned at the upper hierarchical level of the company.
There remains a third category (considered as a variation of de facto organ by the Swiss Federal Court) of so-called “apparent organ” (organe apparent or Organstellung durch/Infolge Kundgabe) whose existence is based on the created appearance. As adopted by the Federal Court, an organ function may be assumed when third parties can, in good faith, infer such a position from the external circumstances, that is where appearances create the impression that the person in question has an organ function. In other words, the concept of apparent organ stems from the theory of trust (théorie de la confiance). While this concept has been widely accepted among the Swiss scholars, binding effect of the transactions and actions performed by such organ remains still controversary. It is noteworthy to examine this concept under “positive” and “negative” effect of the register of commerce against third parties.
GİRİŞ
Başlangıç noktası XV. yüzyıla dayanan1 ancak bugünkü anlamıyla XVI. yüzyılın sonundan itibaren ortaya çıkmış olan anonim ortaklıklar2 , Türk hukuk sistemine ilk olarak 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret ile girmiştir3 . Ekonomik hayatta önemli rol oynayan anonim ortaklıklar, kendi başlarına ekonomik bir katma değer yaratma olanağına sahip olmayan dağınık ve küçük sermayeleri bir araya getirerek bunlara nemalandırma imkânı veren ve bu sermayeleri farklı sektörlerde yatırım yapılması amacıyla büyük teşebbüs ve yatırımcıların emrine kanalize eden ortaklıklar olarak nitelendirilir4 .
Tüzel kişiler, TMK m. 49 (İMK m. 54) uyarınca kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla fiil ehliyetini kazanmakta ve iradelerini TMK m. 50/1 (İMK m. 55/1) uyarınca organları aracılığı ile açıklamaktadır. TTK m. 125 uyarınca tüzel kişilik tanınmış bir ticaret şirketi olan anonim şirketler, diğer tüzel kişiler gibi, şirketin işlerini yönetecek ve onu üçüncü kişiler nezdinde temsil edecek daimî bir organa ihtiyaç duymaktadır. Münhasıran iç ilişikte iş gören genel kurul, tüm pay sahiplerini bünyesinde toplaması dolayısıyla pay sahiplerinin iradelerinin oluştuğu zorunlu bir karar organı olarak öngörülmüştür5 . Fakat mahiyet ve bünyesinden doğan bir zaruretle geçicidir ve devamlı surette faaliyet göstermesi söz konusu olmaz6 . En az yılda bir defa olağan ve gerektiğinde olağanüstü toplanmak suretiyle görev ve yetkilerini ifa eden genel kurulun ağır bir işleyişe sahip olması nedeniyle anonim şirketin, işlerinin gerektirdiği her durumda karar alabilecek ve şirketi, alınan kararlar doğrultusunda hem şirket içi hem de üçüncü kişiler nezdinde temsil edebilecek sürekli bir organa ihtiyacı vardır. Bununla beraber, özellikle sayıca fazla pay sahibinin ortak olduğu anonim şirketlerde, şirketin yönetim ve temsilini yürütecek ayrı bir organın bulunmaması durumunda şirketin fiilen temsili imkânsızlaşabilir. Öte yandan pay sahiplerinin sermaye koyma borcu haricinde başkaca bir sorumluluk altına girmeleri kuramsal olarak mümkün olmadığından, yönetim ve temsil görevi ile sorumluluğunun üstlenildiği ayrı, daimî ve tercihan profesyonel yöneticilerden oluşmuş bir organın şirketin yönetim ve temsilini üstlenmesi gerekir. İşte bu gerekçelerle zorunlu bir organ olarak öngörülen yönetim kurulu, TTK m. 365 uyarınca anonim şirketin yürütme ve temsil organı olarak düzenlenmiş olup bu kurulun eylem ve işlemlerinden kaynaklanabilecek herhangi bir zararın ortaya çıkması halinde kurul üyelerinin sorumlu olacağı TTK m. 553 altında hüküm altına alınmıştır. Anonim şirketin kanuni temsilcisi olan yönetim kurulu, işletme sahibi (chef d’entreprise) konumunda olup7 şirketin tüzel kişilik kazanmasından itibaren sona ermesine kadar, hatta sınırlı olarak tasfiye süresince de8 , temsil ve yönetiminden sorumludur.
