Avrupa ve Orta Doğu Uygulamaları Perspektifinden Çift Meclis Sisteminin Türkiye Açısından Uygulanabilirliği

Applicability of the Bicameral System in Turkey from the Perspective of Europe and Middle East Applications

Sezgin BAŞ, Nisa ÖZCAN

Çift meclisli bir parlamento yapılandırılması, dünyanın birçok ülkesinde uygulanan bir sistemdir. Çift meclisin varlık sebepleri olarak; federalizm, geleneksel veya tarihi sebepler, mesleki, kültürel ve yerel grupların veya yapıların temsili, meclis çoğunluğunun denge ve denetlenmesi ve kaliteli bir kanun yapımı belirtilebilir. Çift meclis sisteminin bütün siyasal sistemlerde uygulanan tek bir modeli bulunmaz. İkinci meclisin oluşumu, iki meclis arasındaki görev ve yetki dağılımı, meclislerin görev süreleri, üyelerin seçilmesi usulü ve son olarak meclislerin üye sayıları ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bütün bu durumlar, ülkenin çift meclis sistemiyle elde etmek istediği amaçlar ve ihtiyaçlar dikkate alınarak düzenlenmelidir. Türkiye, 1876 Kanun-i Esasi ve 1961 Anayasası’nda çift meclis pratiğini tecrübe etmiştir. 1982 Anayasası’nda tek meclisli bir parlamento tercih edilmesine rağmen bazı yazar ve siyasiler, Türkiye’nin çift meclisli bir parlamento pratiğine geçmesinin faydalı olacağı kanaatindedirler. 1982 Anayasası yerine yeni bir anayasa yapımı sürecine teşebbüs edildiği şu günlerde, yasama organının nasıl yapılandırılması gerektiği tartışması, çift meclise ilişkin bu çalışmayı daha da anlamlı kılmaktadır. İşte bu çalışma, Türkiye’de çift meclis siteminin uygulanıp uygulanamayacağı tartışmasını, diğer ülke pratik ve eğilimleri de dikkate alınarak yürütmeyi amaçlamaktadır. Türkiye’de 1961 Anayasası’nın çift meclis tercihinin altında, 1924 Anayasası dönemindeki meclis çoğunluğunun tahakkümüne karşı bir denge ve denetleme işlevi göreceği düşüncesi yatmaktaydı. Ancak, 1961 Anayasası döneminde Senato, çoğunlukla alt meclis ile aynı görüşte olmuş, anayasaya aykırı kanunların engellenmesinde önemli bir rol oynayamamış ve kaliteli bir kanun yapımı sürecini ortaya koyamamıştır. Bunun neticesinde, 1982 Anayasası’nda parlamento tek meclisli bir yapıda düzenlenmiştir. Son olarak, bu çalışma, bir ikinci meclis yerine, ikinci meclise alternatif olarak alt meclislerin kurulabileceğini veya halkın vetosu gibi araçların tanınabileceğini, geniş bir temsiliyetin ise seçim sistemi ile ayarlanabileceğini ileri sürmektedir. Kanaatimizce, Türkiye, ikinci bir meclise ihtiyaç duymamaktadır; bunun yerine, tek meclisli yapının reforme edilmesi üzerine düşünmelidir.

Yasama Organı, Parlamento, Çift Meclis, Tek Meclis, 1876 Kanun-i Esasi, 1961 Anayasası, 1982 Anayasası.

The structuring of a bicameral parliament is a system implemented in many countries of the world. As the reasons for the existence of the bicameral are expressed federalism, traditional or historical causes, representation of professional, cultural and local groups or structures, balance and control of the parliamentary majority, and quality lawmaking. There is no single model of the bicameral system applied in all political systems. The formation of the second assembly, the distribution of duties and powers between the two chambers, the terms of office, the determination of the members, the number of members differ from country to country. All these situations should be regulated by taking into account the aims and needs that the country wishes to achieve with the bicameral system. Turkey experienced the practice of bicameralism in the 1876 Kanun-i Esasi and the 1961 Constitution. Although a unicameral parliament was preferred in the 1982 Constitution, some writers and politicians are of the opinion that it would be beneficial for Turkey to adopt a bicameral parliamentary practice. Nowadays, when a new constitution-making process is attempted instead of the 1982 Constitution, the debate on how the legislative body should be structured makes this work on the bicameral even more meaningful. This study aims to conduct the debate on whether the bicameral system can be implemented in Turkey, taking into account the practices and trends of other countries. Underlying the bicameral preference of the 1961 Constitution in Turkey was the idea that it would serve as a balance and control function against the domination of the parliamentary majority in the 1924 Constitution period. However, during the 1961 Constitution, the Senate mostly agreed with the lower house, did not play an important role in preventing unconstitutional laws, and failed to demonstrate a quality law-making process. Therefore, the parliament was organized in a unicameral structure in the 1982 Constitution. Finally, this study states that instead of a second house, lower houses can be established as an alternative to the second house, or the popular veto tool can be recognized, and a wide representation can be arranged through the electoral system. In our opinion, Turkey does not need a second parliament; instead, it should think about reforming the unicameral structure.

Legislative Branch, Parliament, Bicameral, Unicameral, 1876 Kanun-i Esasi, 1961 Constitution, 1982 Constitution.

Extended Abstract

Turkey experienced the practice of bicameralism in the 1876 Kanun-i Esasi and the 1961 Constitution. In the doctrine, some writers and politicians are of the opinion that it would be beneficial for Turkey to adopt a bicameral parliamentary practice. Nowadays, when a new constitution-making process is attempted instead of the 1982 Constitution, the debate on how the legislative body should be structured makes this work on the bicameral even more meaningful. Therefore, this study aims to conduct the debate on whether the bicameral system can be implemented in Turkey, taking into account the practices and trends of other countries.
The structuring of a bicameral parliament is a system implemented in many countries of the world. As the reasons for the existence of the bicameral are expressed federalism, traditional or historical causes, representation of professional, cultural and local groups or structures, balance and control of the parliamentary majority, and quality lawmaking. There is no single model of the bicameral system applied in all political systems. The formation of the second assembly, the distribution of duties and powers between the two chambers, the terms of office, the determination of the members, the number of members differ from country to country. All these situations should be regulated by taking into account the aims and needs that the country wishes to achieve with the bicameral system. When we look at the regulations regarding the bicameralism, it is generally seen that the first assembly has the main say in the distribution of authority between the first assembly and the second assembly, the term periods of the first and the second chambers are different, the second assembly is subject to partial renewal, and the second assembly is indirectly elected.
In Europe, bicameralism is a widespread system with the encouragement of decentralization and the preference for a parliamentary system. Especially in most of the post-communist Central European countries, the choice of bicameral parliament is striking. However, it should be emphasized that many countries such as Norway, Sweden and Denmark have abandoned the bicameral system. Today, although it is stated that the bicameral system fulfills important functions in some countries such as France, it is seen that there are significant criticisms of the bicameral system in countries such as Italy, Ireland and Polonya. In the Middle East regimes, the practice of bicameralism was built with authoritarian intentions in most countries. The President and Monarchs’ appointing powers to the second house contribute to the emergence of the upper house as a guided assembly. Besides, the second chamber was conceived for the purposes of dividing, slowing down and dysfunctioning the legislature instead of a quality democracy.
Underlying the bicameral preference of the 1961 Constitution in Turkey was the idea that it would serve as a balance and control function against the domination of the parliamentary majority in the 1924 Constitution period. However, during the 1961 Constitution period, the Senate mostly agreed with the lower house, did not play an important role in preventing unconstitutional laws, and failed to demonstrate a quality law-making process. On the contrary, criticisms were shared that the Senate slowed down the legislative process and hindered the will of the National Assembly, the main representatives of the people. As a result of these criticisms, the parliament was organized in a unicameral structure in the 1982 Constitution. It is possible that the legislative body will be organized in a unicameral structure in any civil constitution making process that is planned to be made. Finally, this study argues that instead of a second house, lower houses can be established as an alternative to the second house, or the popular veto tool can be recognized, and a wide representation can be arranged through the electoral system. In our opinion, Turkey does not need a second parliament; instead, it should think about reforming the unicameral structure.

GİRİŞ

Türkiye, 1876 Kanuni Esasi ve 1961 Anayasası döneminde çift meclis sistemini tecrübe ettikten sonra 1982 Anayasası ile tek meclisli bir parlamento yapısını tercih etmiştir. 40 yıllık tek meclis uygulamasında dönem dönem bazı yazar ve siyasetçiler, yeni anayasa yapımı tartışmaları ile bağlantılı olarak, Türkiye’de çift meclis sisteminin yaşama geçirilmesini önermişlerdir. İşte bu çalışma, Türkiye özelinde çift meclis sisteminin uygulanabilir olup olmadığı tartışmasını yürütmeyi amaçlamaktadır. Parlamentonun çift meclisli inşası, salt bir kurumsal, şekli veya usulî düzenleme değildir, siyasal sistemin işleyişi açısından birçok sonucu barındırmaktadır.

Bu çalışmanın birinci bölümünde; çift meclis sisteminin varlık sebepleri, meclislerin oluşumu, aralarındaki görev ve yetki paylaşımı, görev süreleri ve üyelerinin belirlenmesi yöntemleri konu edinilerek çift meclis sistemi etraflı bir şekilde teorik boyutta açıklanmıştır. İkinci bölümde, bazı Avrupa ve Orta Doğu rejimlerinde çift meclis uygulaması, genel bir bakış açısıyla ülke örneklendirmeleri verilerek ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Türkiye’de çift meclis sistemi 1876 Kanun-i Esasi ve 1961 Anayasaları dönemleri incelenerek değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde ise Türkiye’de çift meclis sisteminin uygulanabilir olup olmadığı tartışılmıştır. Nihayette, bu çalışma, çift meclis sisteminin varlık sebepleri veya tercih edilme nedenleri dikkate alındığında Türkiye’de bu sisteme ihtiyaç bulunmadığını, çift meclisin verebileceği iddia edilen faydaların başka alternatif araçlarla veya tek meclis reforme edilerek sağlanabileceğini ileri sürmektedir.