4857 Sayılı İş Kanunu Hükümleri Çerçevesinde Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanmada Bekleme (Kıdem) Süresi

Waiting (Seniority) Period in Entitling to Annual Paid Leave within the Frame of Labor Code No 4857

Murteza AYDEMİR

Yıllık ücretli izin hakkı anayasal güvenceye sahip bir dinlenme hakkıdır. Bu hakkın koşulları 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu koşullardan en önemlisi en az bir yıl çalışmış olma koşuludur. Bu bir yıllık süreye bekleme süresi denilmektedir. Anılan bekleme süresinin sözleşmelerle arttırılması mümkün olmayıp, azaltılması ise mümkündür. Bekleme süresi, işçinin fiilen çalıştığı sürelerle çalışmış gibi sayıldığı sürelerin toplamından oluşmakta ve bir yıl deyimi bu sürelerden meydana gelen tam yılı ifade etmektedir. İş Kanunu bir yıllık çalışma süresinin hesaplanmasını, çalışma sürelerinin birleştirilmesi ile ilgili kuralları ve yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan halleri düzenlemiş bulunmaktadır. Bununla birlikte uygulamada bu bir yıllık sürenin hesaplanmasında önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bir yılın gereği gibi hesaplanması doğrudan yıllık izin hakkının özüne ilişkin olduğundan oldukça önem taşımaktadır.

4857 Sayılı İş Kanunu, İzin Hakkı, Yıllık Ücretli İzin, Bekleme Süresi, Kıdem, Bir Yıl, Süre Hesaplanması.

Annual paid leave right is a right to have rest under constitutional assurance. Conditions of this right are regulated under the Labor Code no 4857. The most important of those conditions is to work at least for a period of one year. This one-year period is called waiting period. It is not possible to increase the said waiting period but to decrease. The waiting period comprises of the total of the periods actually worked and the times assumed as worked and the one-year term defines the whole one year comprising of these periods. The Labor Code regulates the calculation of one-year working period, the rules in combining the working periods and the statuses assumed as worked from the point of annual leave. Nevertheless, in practice important problems emerge in calculation of one-year period. Since duly calculation of one year directly appertains to the essential of the right to annual leave, it is an important matter.

Labor Code No 4857, Right to Leave, Annual Paid Leave Right, Waiting Period, Seniority, One Year, Period Calculation.

Giriş

Dinlenme ve yıllık ücretli izin hakkı, birçok uluslararası belgede ve iç hukuk metinlerinde güvence altına alınmış bir haktır. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinden başlayarak, bugüne kadar kabul edilen birçok uluslararası belgede, Uluslararası Çalışma Örgütünün birçok sözleşmesinde ve tavsiyesinde yer almıştır. Ülkemizde bu hak anayasal düzeyde 1982 Anayasası tarafından güvence altına alınmıştır. 1982 Anayasasının 50’nci maddesinde; “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir” (m. 50/1, 3, 4) hükmüne yer verilmiştir. Ayrıca, yıllık ücretli izin hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu¹ (İş K.)’nun emredici nitelikteki hükümleriyle (m. 53-60) düzenlenmiş ve birçok yönden cezai yaptırımlarla desteklenmiştir (m. 103).

İşçinin ücretli yıllık izin hakkı uygulamasında çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunların başında, bu izin hakkının temelindeki “süreyi” tespit etmek veya hesaplamak gelmektedir. Yıllık ücretli izne hak kazanabilmenin en temel koşulu “en az tam bir yıl çalışmış olma” koşuludur. Diğer yandan, yıllık ücretli izin süreleri, işçinin çalıştığı yıl sayısına (kıdemine) göre belirlenmektedir. Bu açıdan, hem ilk baştaki bir yıllık sürenin hesaplanması hem takip eden birer yıllık dönemlerin belirlenmesi, yıllık ücretli izin hakkının temel koşulunu oluşturmaktadır. Çünkü yıllık ücretli izin hakkının doğuşu, kural olarak bu birer yıllık sürelerin dolmasına bağlıdır. Ne var ki, çalışma hayatında yıllık ücreti izin hakkının temelindeki “süreyi tespit etmek” her zaman kolay olmamaktadır. Bunun nedeni, işçi ile işveren arasındaki “iş ilişkisinin” her zaman düz bir çizgide ve kesintisiz devam etmemesidir. “İş ilişkisi” çeşitli şekillerde ve nedenlerle kesintiye uğrayabilmektedir. Aynı şekilde, bir yıllık çalışma dönemlerinin içine başkaca süreler girmekte ve bu süreler de birer yıllık süreyi uzatmaktadır. Bu gibi durumlarda “bir yıllık dönemin” nasıl hesaplanacağı önemli bir “uygulama sorunu” olarak karşımıza çıkmaktadır. Gerek işyeri uygulamasında gerekse iş yargılamasında bekleme süresinin tespiti çoğu kez pek kolay olmamakta ve tereddütlere yol açmaktadır.

Makalemizde yıllık ücretli izne hak kazanmada en önemli koşul olan “bekleme (kıdem) süresi” çeşitli yönleriyle ele alınıp incelenecektir.

I. Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve Bu İzne Hak Kazanabilme Koşulları

Yıllık ücretli izin hakkı, bir dinlenme hakkı olup, hem bireysel hem sosyal bir haktır. Temel amacı, çalışma süresi boyunca çalışan ve yorulan işçinin yorgunluğunu atabilmesini ve dinlenebilmesini sağlamaktır.² Diğer yandan yıllık izin, işçi ile işyerinin ve ayrıca toplum sağlığının korunmasına ve geliştirilmesine katkı sağlar.³ Böylece işçinin her yıl belirli bir süre ücreti ödenerek dinlendirilmesi suretiyle sağlığının korunması ve işgücünün yenilenmesi sağlanmaktadır.⁴ Giriş bölümünde belirttiğimiz gibi, Ülkemizde bu hak anayasal düzeyde güvence altına alınmıştır. Anayasanın 50’nci maddesinde; “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. / Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir” (f. 3 ve 4) hükmü getirilmiştir. Anayasanın belirtilen maddesi uyarınca yıllık ücretli izinler, 4857 sayılı İş Kanununun 53’üncü - 60’ıncı maddeleri arasında oldukça kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir.⁵ Aynı şekilde yıllık ücretli izinlerin kullandırılmasına ilişkin usul ve esaslar İş Kanununun 60’ıncı maddesine dayanılarak çıkarılan “Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği”⁶ ile de belirlenmiştir. İş Kanunu ayrıca Yasa ve Yönetmelik hükümlerinden bazılarına uymamayı cezai yaptırıma tabı tutmuş ve emredici hükümler cezai yaptırımlarla desteklenmiştir (m. 103). İş Kanununun kapsamı dışında kalan alanlarda uygulanmak üzere ise Borçlar Kanunu⁷ m. 422 - m. 426, Basın İş Kanunu⁸ m. 21’inci ve Deniz İş Kanunu⁹ m. 40 hükümlerinde yıllık ücretli izne ilişkin kurallar yer almıştır.¹⁰

Yıllık ücretli izne hak kazanabilme koşulları 4857 sayılı İş K. m. 53 - m. 61’de ve bunun yanında Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinde gösterilmiştir. Bu koşulları taşımayanlar yıllık izin hakkından yararlanamazlar. İş Kanunu hükümlerini göz önünde bulundurarak yıllık izne hak kazanabilme koşullarını şöyle sıralayabiliriz: