Adil/Dürüst Yargılanma Hakkı İhlallerine İlişkin Güncel Bir Bilanço ve AYM’ye Bireysel Başvuru Yolunun Etkililiği
Ersan ŞEN, Erkan DUYMAZ
Giriş
Gerek İnsan Hakları Avrupa Mahkemesine (İHAM) gerek Anayasa Mahkemesine (AYM) yapılan bireysel başvurularda, adil/dürüst yargılanma hakkının ihlal edildiğine dair şikâyetler açık ara en ön sırada gelmektedir. Mahkemeler tarafından tespit edilen hak ihlalleri arasında da adil/dürüst yargılanma hakkı ihlalleri yine açık farkla birinci sıradadır. Bu durum olağandır; zira bir yargılamanın olduğu her yerde, yargılama sürecinin adilliği/dürüstlüğü konusunda kuşkular bulunabilmektedir. Yargı yolu kapalı olan işlemler veya kararlar söz konusu olduğunda ise, adil/dürüst yargılanma hakkı kapsamında mahkemeye erişim hakkına ilişkin şikâyetler gündeme gelmektedir.
Bununla birlikte, adil/dürüst yargılanma hakkı ihlallerinin sayısı ve toplam hak ihlalleri içerisindeki yeri İHAM ve AYM bakımından önemli farklılıklar göstermektedir. Aşağıda aktarılan detaylı istatistik verilerinden de anlaşılacağı üzere, adil/dürüst yargılanma hakkı ihlalleri AYM’nin bireysel başvuru kararlarında her geçen gün daha büyük bir yer tutmaktadır. Anayasa Mahkemesi Başkanı Sayın Prof. Dr. Zühtü Arslan, 10 Ocak 2022 tarihinde yaptığı bir konuşmada bu hususa dikkat çekmektedir. Sayın Arslan’ın konuşmasının ilgili kısmı şöyledir:1
“Hukuk devletinin olmazsa olmaz unsurlarından biri yargılamanın hakkaniyete uygun olarak yapılmasıdır. Yargılamanın makul sürede sonuçlandırılmasından silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerine kadar adil yargılanma hakkının tüm unsurlarıyla korunması gerekmektedir.
Bu noktada bireysel başvuru istatistiklerinin endişe verici olduğunu üzülerek belirtmek isterim. Bireysel başvurunun uygulamaya başlandığı 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren yapılan başvuruların büyük bir kısmı adil yargılanma hakkına ilişkindir. Mahkememize 2021 yılında yapılan 66 bin civarında başvurunun %73’den fazlasında adil yargılanma hakkının ihlal edildiği şikâyeti bulunmaktadır. 2012 yılından bu yana verilen toplam ihlal kararları içinde de adil yargılanma hakkı ihlali yaklaşık %77 ile birinci sıradadır.
Bu sayı ve oranlar bize adil yargılanma hakkı konusunda önemli bir meselemiz olduğunu söylüyor. Bu sebeple; Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararlarında belirtilen gerekçelerin idari ve yargısal mercilerimiz tarafından gereği gibi değerlendirilmesi, yeni ihlallerin önlenmesine yönelik gerekli adımların vakit kaybetmeden atılması zorunluluğu bulunmaktadır”.
AYM tarafından tespit edilen adil/dürüst yargılanma hakkı ihlallerinin sayısı ve bunların toplam ihlallere oranı dikkate alındığında, ilk bakışta, AYM’nin hak ihlallerini tespit etmede oldukça yüksek bir başarı gösterdiği söylenebilir. Bu kısa yazının amacı, hukuk sistemimizin adil/dürüst yargılanma hakkı konusundaki sorunlarını tespit etmek değildir. Bu, çok daha hacimli ve geniş kapsamlı bir çalışma gerektirmektedir. Bunun yerine, adil/dürüst yargılanma hakkı ihlallerine ilişkin güncel bir bilanço oluşturulmaya çalışılacak ve bu hak bakımından AYM’ye bireysel başvuru yolunun etkililiği son dönem İHAM kararları ışığında sorgulanacaktır.
