Türk Ceza Kanunu Madde 301 ve İfade Özgürlüğü Üzerine Düşünceler

SOME THOUGHTS ABOUT FREEDOM OF EXPRESSION AND TURKISH PENAL CODE ART. 301

Önder TOZMAN


Özet: Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 301. maddesi (765 sayılı TCK madde 159) Türk ceza uygulamasında en problemli maddelerden birisi olmuştur. Bu madde dolayısıyla yapılan yargılamalar nedeniyle yurtdışında da çok eleştirilen bir maddedir. Özellikle, ifade özgürlüğünü kısıtladığı, hatta ortadan kaldırdığı ileri sürülmektedir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinin ilk hali, bir takım değişiklikler yapılarak eski kanunun 159. maddesinin son halini büyük ölçüde korumuştur. Ancak kamuoyunda, bu maddenin tamamen kaldırılması ya da daha somut hale getirilmesi yönünde görüşler ifade edilmiştir. Bu eleştiriler üzerine 30.4.2008 tarihli 5759 sayılı kanunla madde yeniden düzenlenmiştir. Son değişiklikten sonra azalmış da olsa madde üzerindeki tartışmalar ve eleştiriler son bulmamıştır. Bu çalışmada son haliyle maddenin kapsamı incelenmiş ve özellikle ifade özgürlüğüne bir kısıtlama getirmiş olması dolayısıyla bu suç tipinin sınırlarının net olarak çizilmesine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İfade Özgürlüğü, Özgürlüklerin Sınırlanması, Devletin ve Kurumların Saygınlığı, Aşağılama, Eleştiri.

Abstract: Article 301 of the Turkish Penal Code (TPC) is a very controversial article both in Turkey and in the international arena. It has been criticized on the grounds that it restricts and even does away with freedom of expression. The first version of Article 301 of the TPC No. 5237 maintained the general characteristics of the last version of Article 159. However, while on the one hand some people continually expressed their demands for the complete abolishment of this article, on the other hand some expressed the opinion that the article should be made more concrete. As a result of these efforts, the article was revised with a law dated 30 April 2008. Although the number of sentenced cases has decreased since the last amendment, discussions about and criticism of the article have not ended. This study analyzes the last version of the article and tries to clearly delimit this type of crime, particularly because it restricts the freedom of expression.

Keywords: Freedom of Expression, Restrict of Freedom, Dignity of the State and Institutions, Humiliate, Criticism.

GİRİŞ

Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 301. maddesi Türkiye’de tartışmalı bir madde olmakla birlikte yurtdışında da çok eleştirilen bir maddedir. Özellikle, ifade özgürlüğünü kısıtladığı hatta ortadan kaldırdığı gerekçesiyle eleştirilerin hedefi olmuştur. Nobel edebiyat ödülü sahibi Orhan Pamuk, bir saldırıya kurban giden Hrant Dink, Türkiye içinde ve dışında oldukça geniş okur kitlesine sahip Elif Şafak gibi şahsiyetlerin bu madde kapsamında yargılanmaları¹, hatta bir kısmının mahkûm olması söz konusu maddeye ilgiyi hep canlı tutmuştur. Bu suç tipi ilk kez 1926 tarihli Türk Ceza Kanunu’nun 159. maddesinde düzenlenmiştir. 2004 tarihli yeni Türk Ceza Kanunu kabul edilene kadar üzerinde birçok değişiklik yapılmıştır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun kabul edilmesiyle 301. maddenin metni tekrar ele alınarak yazılmıştır. Ancak iç hukukumuzda mahkemelerin bu maddenin yorumunu uluslararası hukukta anlaşıldığı gibi yapmaması nedeniyle, kanunun yürürlüğe girmesinin ardından 301. madde tekrar tartışılmaya başlanmıştır². 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinin ilk hali, bir takım değişiklikler yaparak eski kanunun 159. maddesinin son halini büyük ölçüde korumuştur. Ancak kamuoyunda bir yandan bu maddenin tamamen kaldırılmasını isteyen görüşler ileri sürülmeye devam ettiği gibi, daha somut hale getirilmesi yönündeki görüşler³ de sıklıkla ifade edilmeye devam edilmiştir⁴. Özellikle yukarıda bahsettiğimiz bazı ünlü isimlerin yargılanmalarına yol açması ve ifade özgürlüğünü ortadan kaldırdığı yönünde iç ve dış kamuoyunda eleştirilerin artması sonucu, hükümet, öncelikle ülkedeki sivil toplum kuruluşlarının konu hakkında görüşlerini bildirmelerini istemiş, ardından maddeyi değiştirmeye yönelik kanun tasarısı hazırlamıştır⁵. Yapılan çalışmalar sonucunda 30.04.2008 tarihli bir kanunla⁶ madde yeniden düzenlenmiştir⁷.

Maddenin son hali aşağıdaki gibidir:

Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama