Türk Hukukunda Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşmelerde Tüketicinin Ön Bilgilendirilmesi

Preliminary Informing of the Consumer in Distance Contracts Regarding Financial Services

Ebru CEYLAN

Finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmeler, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m.49 hükmünde düzenlenmiş olup tarafların fiziki olarak bir araya gelmeden uzaktan iletişim araçlarını kullanarak kurdukları sözleşmelerdir. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinde m.5’te tüketicilerin ön bilgilendirileceği hususlar, m.6’da ön bilgilendirme yöntemi, m.7’de finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmenin içeriği belirtilmiştir. Bu sözleşmelerde tüketicilerin aldatılma riski klasik sözleşmelere göre daha çoktur. Avrupa Birliğinde üye ülkelerde finansal hizmetlere ilişkin mesafeli işlemler alanındaki farklı düzenlemeleri uyumlaştırmak için Avrupa Birliği Parlamentosu ve Konseyi’nin 2002/65 sayılı Finansal Hizmetlerin Tüketicilere Uzaktan Pazarlanmasına İlişkin Direktifi çıkarılmıştır. Türk Hukukunda 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ‘da finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde tüketicilerin korunması için Avrupa Birliği Direktifiyle uyumlu şekilde tüketicilerin önceden bilgilendirilmesine ve cayma hakkına yer verilmiştir. Finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde tüketiciler, uzaktan iletişim aracı ile sözleşme kurarken sözleşme şartları ile ilgili yeterli bilgi edinme imkanına sahip değildir. Bu nedenle tüketicilerin sözleşme kurarken sözleşme şartları ile ilgili doğru ve yeterli bilgi edinmeleri sonradan zarara uğramamaları için önem arz eder. Çalışmamızda finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde satıcı ve sağlayıcıların sözleşme kurmadan önce tüketicileri bilgilendirme yükümlülüğünün şartları ve hukuki sonuçları incelenmiştir. Kanımızca finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde ön bilgilendirme ile ilgili düzenlemelerin açık, ayrıntılı şekilde yer alması ve teyidin uzaktan iletişim aracına uygun yapılması tüketicilerin korunması için isabetli olmuştur. 6502 sayılı TKHK yürürlüğe girdiğinden itibaren yedi yılı aşan uygulama sürecinde finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde ön bilgilendirme ile ilgili hukuki sorunlar uygulamada Yargıtay kararlarına yansımıştır.

Tüketici, Satıcı, Sağlayıcı, Mal, Hizmet, Uzaktan İletişim Aracı, Ön Bilgilendirme, Cayma Hakkı.

Distance contracts regarding financial services are regulated in Article 49 of the Act on the Protection of Consumers No 6502, and they are contracts that the parties conclude by using distance communication tools without coming together physically. The issues that consumers would be informed beforehand, the preliminary information method and the content of the distance contract for financial services are specified respectively in the articles 5, 6 and 7 of the Distance Contracts Regulation Regarding Financial Services. The risk of deception of consumers in such contracts is higher than classical contracts. In order to harmonize different regulations in the field of distance transactions for financial services in the member states of the European Union, the Directive 2002/65 of the European Union Parliament and the Council on Distance Marketing of Consumers Financial Services was issued. In Turkish law, the Consumer Protection Act No. 6502 includes the right to inform consumers in advance and the right of withdrawal in accordance with the European Union Directive for the protection of consumers in distance contracts for financial services. In distance contracts for financial services, consumers do not have the opportunity to obtain sufficient information about the terms of the contract when making a contract with a distance communication tool. It is important for consumers to obtain accurate and sufficient information about the terms of the contract before the contract is concluded so that they are not harmed. In our study, the terms and legal consequences of the obligation of sellers and providers to inform consumers before the conclusion of the contract in distance contracts for financial services were examined. In our opinion setting the arrangements concerning preliminary informing out clearly and in detail in the distance contracts regarding financial services and making the confirmation in conformance with the remote communication tool have been in point for protection of consumers. During the application period exceeding seven years, from the date The Protection of Consumers Act no 6502 was enacted, legal problems related to preliminary informing in the distance contracts regarding financial services are reflected in the decisions of the Supreme Court.

Consumer, Seller, Provider, Goods, Service, Distance Communication Tool, Preliminary Informing, Right of Withdrawal.

Giriş

Türk hukukunda finansal mesafeli sözleşmeler, ilk kez 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun m.49 hükmünde düzenlenmiştir. 1995 yılında yürürlüğe giren 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda ise bu sözleşmeler düzenlenmemişti.

Sözleşme özgürlüğü prensibi, taraflara kuracakları sözleşmenin içeriğini serbestçe belirleme imkânı verse de finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde tüketiciler ile sağlayıcılar sözleşme görüşmelerinde ve gerekse sözleşme şartlarını belirlemede eşit koşullara sahip değildir. Ekonomik bakımdan güçlü ve organize olan satıcılar genellikle finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşme şartlarını tek taraflı hazırlayarak tüketicilere pazarlık imkânı sunmamaktadır. Bu durumda tüketicilerin finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmenin içeriğine etki etme imkânı kalmamaktadır. Finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde haksız şartların bulunma riski daima vardır. Özellikle tüketicilerin finansal hizmetlerle ilgili doğru bilgi edinmeden hızlı şekilde çok düşünmeden sözleşme kurmaları sonucunda mağduriyet yaşadıkları durumlar ortaya çıkabilmektedir. Tüketiciler, finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmeleri sağlayıcılarla karşılaşmadan kurmaktadır ve piyasadaki finansal hizmetlerle ilgili detaylı bilgilere genellikle sahip değildir.¹ Finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerdeki bu risklere karşı tüketiciler, sözleşme kurulmadan önce ön bilgilendirme ve sözleşme kurulduktan sonra tüketicilere tanınan cayma hakkı ile korunmaktadır.

Finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşme kurulmadan önce finansal hizmetin tüketici için maliyetinin ve tüm şartlarının doğru anlaşılır olması tüketicinin menfaatinin korunması için zorunludur. Tüketim toplumunda sınırlı bütçeye sahip tüketicilerin edinmek istediği finansal hizmetlerle ilgili doğru karar vermesi çok kolay değildir; çünkü tüketiciler, karmaşık ve çeşitli pazarlama taktikleri ve tuzak reklamlar karşısında hızlı şekilde detaylı düşünmeden karar verebilirler ve sonuçta büyük zarar görebilirler. Tüketicileri koruma aracı olarak bilgilendirme çok önemli rol oynamaktadır. Tüketici kredileri, konut kredileri için TKHK’da ve ilgili yönetmeliklerde tüketicileri korumak için sözleşme öncesi bilgi verme yükümlülükleri ayrıca düzenlenmiştir.

İletişim ve teknoloji alanındaki gelişmelerle finans ve bankacılık sektöründe birçok işlem internet üzerinden yapılmaktadır. Böylece tüketiciler, zaman ve mekân sınırlaması olmadan finansal hizmetlere kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Finansal hizmet sektöründe bankalar, sigorta şirketleri, yatırım şirketleri faaliyette bulunmaktadır. Finansal hizmet sunanlar karşısında, gerek ekonomik bakımdan gerek tecrübe ve bilgi bakımından sözleşmenin daha zayıf tarafını oluşturan tüketiciler, finansal hizmetler konusunda aldatıcı reklamların veya fiyatla ilgili haksız koşulların etkisiyle yanlış kararlar verebilirler. Piyasada gerçek ihtiyaçlarını karşılayacak finansal hizmetleri tüketicilerin edinmesi bilgi birikime ve tecrübesine bağlıdır. Tüketicilere yönelik haksız ticari uygulamalar finansal hizmetler sektöründe çok görülebilmektedir. İşte tüm bu hukuki sorunlar karşısında bilinçli ve doğru bilgiye sahip oldukları takdirde ekonomik çıkarlarını tüketiciler koruyabilirler. Finansal hizmetlerin özellikleri ve sözleşmenin tüm şartları hakkında sağlayıcının tüketicileri dürüstlük kuralı gereği doğru bilgilendirilmesi gerekir.

Çalışmamızda finansal mesafeli sözleşmelerle ilgili gelişmeler, tüketicinin finansal mesafeli sözleşmelerde korunma ihtiyacı, finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmenin tanımı ve unsurları, ilgili Yönetmeliğin uygulama alanı, ön bilgilendirme yükümlülüğünün amacı ve süresi, ön bilgilendirme yükümlülüğü ile ilgili düzenlemeler, kapsamına giren bilgiler, yöntemi, bağlayıcı olması ve ispat yükü, bu yükümlülüğün yerine getirilmemesinin sonuçları incelenmiştir.

I. Finansal Hizmetlerle İlişkin Mesafeli Sözleşmelerle İlgili Gelişmeler

Finansal hizmetlerle ilgili mesafeli sözleşmeler, mesafeli sözleşmelerden ayrı hukuki düzenlemelere konu olmuştur. Bu nedenle Mesafeli Sözleşmeleri düzenleyen Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyinin 2011/83 sayılı Tüketici Hakları Direktifi kapsamına finansal mesafeli hizmetler girmemektedir.² 23 Eylül 2002 tarihli ve 2002/65/EC sayılı Tüketiciye Yönelik Finansal Hizmetlerinin Uzaktan Pazarlanmasına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi’nin girişinde detaylı şekilde düzenlenme sebepleri belirtilmiştir.³ Bu Direktif ile 90/619/EEC sayılı Konsey Direktifi ile 97/7/EC ve 98/27/EC Direktiflerinde değişiklik yapılmıştır.

Avrupa Birliği ülkelerinde, tek pazarın amaçlarına ulaşılması bağlamında yüksek düzeyde bir tüketici korumasına ulaşılmasına katkıda bulunmak amacıyla finansal hizmetlerin uzaktan pazarlanmasına ilişkin 2002/65 sayılı Direktif çıkarılmıştır.⁴ Finansal hizmetlerin hem tüketiciler, hem de tedarikçiler için uzaktan pazarlanması, her iki tarafın da menfaatine olduğu, tüketicilerin ihtiyaçlarına en uygun olanı seçebilmeleri için Toplulukta mümkün olan en geniş finansal hizmetlere erişebilmelerinin sağlanması gerektiği ve mesafeli satışta tüketicilerin güvenini artırmak için yüksek derecede tedbirlere ihtiyaç duyulduğu bu Direktif’te belirtilmiştir. Ayrıca finansal hizmetlerin uzaktan pazarlamasını düzenleyen yasal bir çerçevenin oluşturularak yeni tekniklerin kullanımı konusunda tüketici güveninin artırılması üzerinde durulmuştur.

Üye devletler tarafından finansal hizmetlerinin uzaktan pazarlamasını düzenleyen çelişkili veya farklı tüketici koruma kurallarının benimsenmesi, iç pazarın işleyişini ve pazardaki firmalar arasındaki rekabeti engelleyebilir. İşte bu nedenle, üye devletlerde genel tüketici korumasında herhangi bir azalma olmaksızın, bu alanda Topluluk düzeyinde ortak kurallara ihtiyaç duyulmuştur.

Avrupa Birliği iç pazarında finansal hizmetlerin serbest dolaşımını sağlamak amacıyla, yüksek düzeyde koruma sisteminin kurulması çok önemlidir. Bu Direktif, uzaktan sağlanması gereken tüm finansal hizmetleri kapsamaktadır. Ancak, belirli finansal hizmetler, Topluluk mevzuatının geçerli olmaya devam eden özel hükümlerine tâbi olacaktır. Finansal hizmetlerle ilgili mesafeli sözleşmeler, teklifi, müzakeresi ve sonuçlandırılması uzaktan gerçekleştirilen sözleşmelerdir. Bu nedenle uzaktan iletişim araçlarının kullanımı, tüketicilere sağlanan bilgiler üzerinde haksız bir kısıtlamaya yol açmamalıdır. Tüketicilerin kendisine sunulan finansal hizmeti doğru bir şekilde değerlendirmek ve dolayısıyla, iyi bilgilendirilmiş bir seçim yapmak için ihtiyaç duyduğu ön bilgileri sözleşmenin kurulmasından önce edinebilmelerinin önemi üzerinde durulmuştur. Direktif’teki bilgi kalemleri, her türlü finansal hizmet için geçerli olan genel nitelikteki bilgileri kapsamaktadır. Bir sigorta poliçesinin kapsamı gibi, belirli bir finansal hizmete ilişkin diğer bilgi gereksinimleri, yalnızca bu Direktif’te belirtilmemiştir. Bu tür bilgiler, uygulanabilir olduğunda, ilgili Topluluk mevzuatına veya Topluluk hukukuna ve ulusal mevzuata uygun olarak sağlanacaktır. Tüketicinin yüksek düzeyde korunması amacıyla, finansal hizmetler alanında cayma hakkına sahip olduğu Direktif’te belirtilmiştir. Ayrıca tüketicilerin, istenmeyen finansal hizmetlere karşı da etkili şekilde korunması ve bu hususta gerekli önlemlerin alınması vurgulanmıştır.

Bu Direktifin amacı, üye devletlerin tüketiciye yönelik finansal hizmetlerinin uzaktan pazarlanmasına ilişkin Yasalarını, Yönetmeliklerini ve idari hükümlerini birbirine yaklaştırmaktır (m.1/I).

Direktifin kapsamı, m.1/2 hükmünde şu şekilde belirtilmiştir: İlk hizmet sözleşmesini takiben birbirini izleyen işlemler veya zaman içinde gerçekleştirilen aynı nitelikteki bir dizi ayrı işlemi içeren finansal hizmetlere ilişkin sözleşmelerde, bu Direktifin hükümleri, yalnızca ilk sözleşmeye uygulanacaktır. İlk hizmet sözleşmesi olmadığı halde birbirini takip eden işlemler veya zaman içinde gerçekleştirilen aynı nitelikteki ayrı işlemler aynı sözleşme tarafları arasında gerçekleştirildiğinde, m.3 ve m.4, yalnızca ilk işlemin gerçekleştirilmesi durumunda uygulanır. Ancak aynı nitelikteki bir işlemin bir yıldan fazla yapılmaması durumunda, bir sonraki işlem yeni bir işlem dizisinin ilki olarak kabul edilecek ve buna göre m.3 ve m.4 uygulanacaktır.

Önemli tanımlar ise Direktif m.3 hükmünde düzenlenmiştir: “Mesafeli sözleşme” ile tedarikçi tarafından yürütülen organize bir mesafeli satış veya hizmet sağlama planı kapsamında bir tedarikçi ile bir tüketici arasında akdedilen finansal hizmetlere ilişkin herhangi bir sözleşme anlaşılmalıdır. Ayrıca bu sözleşmenin amacı doğrultusunda, bir veya sözleşmenin imzalandığı zamana kadar ve bu süre dahil olmak üzere daha fazla mesafeli iletişim aracını da kapsamaktadır (m.3-a). “Finansal hizmet”, bankacılık, kredi, sigorta, bireysel emeklilik, yatırım veya ödeme niteliğindeki herhangi bir hizmeti ifade etmektedir (m.3-b). “Sağlayıcı”, ticari veya mesleki sıfatıyla hareket eden, mesafeli sözleşmelere tâbi hizmetlerin sözleşmeye dayalı sağlayıcısı olan, kamu veya özel herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir (m.3-c). “Tüketici”, bu Direktif kapsamındaki mesafeli sözleşmelerde ticareti, işi veya mesleği dışında kalan amaçlarla hareket eden herhangi bir gerçek kişidir (m.3-d). “Uzaktan iletişim araçları”, tedarikçi ve tüketicinin aynı anda fiziksel mevcudiyeti olmaksızın, bir hizmetin bu taraflar arasında uzaktan pazarlanması için kullanılabilecek her türlü araçtır (m.3e). “Dayanıklı ortam”, tüketicinin kişisel olarak kendisine gönderilen bilgileri, bilgilerin amaçları için yeterli bir süre boyunca gelecekte başvurmak üzere erişilebilir bir şekilde saklamasını sağlayan ve saklanan bilgilerin değiştirilmeden çoğaltılmasına izin veren herhangi bir araçtır (m.3-f). “Bir mesafeli iletişim aracının operatörü veya sağlayıcısı”, ticaret, iş veya mesleği bir veya daha fazla uzaktan iletişim aracını tedarikçilere sunmayı içeren herhangi bir kamu veya özel, gerçek veya tüzel kişidir (m.3-g).

Direktifin giriş bölümünün 29 no.lu paragrafında, tüketici tanımına kâr amacı taşımayan kuruluşlar ile sıradan tüketiciyle benzer şekilde finansal hizmetleri girişimci gibi kullanan fakat yatırımları doğru şekilde değerlendiremeyen kişilerin dahil edilmesi üye devletlere bırakılmıştır.

Türk hukukunda mesafeli sözleşmeler, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanununa (TKHK) 4822 sayılı Kanunla 2003 yılında değişiklik sonrasında eklenen 9/A maddesiyle ilk kez düzenlenmiştir. Mesafeli sözleşmelerin uygulama usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla “Mesafeli Sözleşmelerin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”⁵ çıkarılmıştır. Daha sonra “Mesafeli Sözleşmelere Dair Yönetmelik”⁶ yayımlamış ve önceki Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. TKHK m.9/A hükmü, tüm hukuki sorunların çözümünde yeterli olmadığından daha geniş kapsamlı düzenlenmesi için çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca teknolojik gelişmeler de finansal hizmetlerin tüketicilere uzaktan iletişim araçlarıyla sunulmasında etkili olmuştur.

2002/65/EC sayılı Tüketiciye Yönelik Finansal Hizmetlerinin Uzaktan Pazarlanması ile ilgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifinin iç hukukumuza aktarılması için düzenlemeler yapılmıştır.⁷ 4822 sayılı Kanunla, hukukumuza pek çok yenilik ve değişiklik getirilmiş olsa da uygulamadaki sorunlar karşısında bu Kanun yetersiz kaldığından yeni Kanunun yapılma ihtiyacı doğmuştur. Sözleşmelerde tüketiciyi bilgilendirme anlayışı zamanla daha fazla önem kazanmıştır. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun kabul edilerek yürürlüğe girmesiyle mesafeli sözleşmeler ve finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmeler ayrı hükümlerle düzenlenmiştir. Mesafeli sözleşmelere TKHK m.48 hükmünde, finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelere ise TKHK m.49 hükmünde yer verilmiştir. TKHK m.49 hükmünün uygulanmasıyla ilgili Finansal Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği (FMSY),⁸ 31.04.2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Finansal hizmetler alanında bankalar, sigorta şirketleri, bireysel emeklilik şirketleri, sermaye piyasası kuruluşları faaliyette bulunmaktadır. Bu hizmetler mesafeli yapılmaya nitelik olarak uygun hizmetlerdir ve bu hizmetlerde yeni teknikler kullanılabilmektedir. İnternetin kullanılması ile zaman ve yer sınırı olmadan daha geniş bir kesime ulaşmak mümkün olmuştur.