Limited Şirketlerde Ortaklıktan Çıkma ve Ayrılma Akçesi

Fee for Exiting and Leaving the Partnership in Limited Companies

Sema AYDIN

Limited şirket sözleşmesi ile ortaklara şirketten çıkma hakkı tanınabilecektir. Bu hakkın kullanılması, şirket sözleşmesi ile belirli şartlara bağlanabileceği gibi, herhangi bir kayıt ve şart öngörülmemesi de mümkündür. Limited şirketlerde çıkma hakkı, şirket sözleşmesinde öngörülmese ya da çıkma hakkına ilişkin şirket sözleşmesinde öngörülen şartlar sağlanamasa bile, her ortak haklı sebeplerin gerçekleşmesi halinde, mahkemeden şirketten çıkmasına karar verilmesini isteyebilecektir. Şirket sözleşmesi ile ortağa tanınabilecek çıkma hakkı ve çıkma sebepleri, şirketten çıkma için haklı sebep teşkil eden haller, çıkma hakkının nasıl kullanılacağı, çıkmanın hüküm ifade ettiği zaman, çıkmaya katılma ve çıkmanın hukuki sonuçları, özellikle ayrılma akçesi makale kapsamında değerlendirilecektir.

Limited Şirket, Çıkma, Çıkmaya Katılma, Haklı Sebep, Ayrılma Akçesi.

Partners are allowed to exercise their right to exit with a limited liability company charter. While exercising this right may be put under certain conditions by the company charter, it is also possible not to envisage any conditions or limitations. Although the right to exit is not regulated in the limited company charter or the conditions envisaged in the charter as regards to the right to exit are not met, each partner may request the courts to decide in favor of exit, in case valid reasons are realized. The partners’ right to exit and its reasons that might be entitled with the company charter, the situations that constitute valid grounds for exiting the company, how the right to exit may be exercised, when the exit will be in effect, and the legal consequences of exit especially concerning the leaving fee will be evaluated within the scope of the article.

Limited Liability Company, Leaving Partnership, Participation in Leaving, Valid Reasons, Leaving Fee.

Giriş

Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.573’e göre; limited şirket, bir veya daha çok gerçek ya da tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında, kanunen yasak olmayan her türlü amaç için kurulan, esas sermayesi belirli olan bir sermaye şirketidir. Kuruluşu için istenen sermaye tutarının anonim şirketler kadar yüksek olmaması ve ortakların şirket borçlarından sorumluluğunun sınırlı olması nedeniyle, limited şirket ticari yaşamda tercih edilen şirketlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

TTK’da sermaye şirketleri arasında sayılan limited şirketlerde, ortaklar arası ilişkiler, yine bir sermaye şirketi olan anonim şirkete nazaran daha kuvvetlidir. Ortaklık ilişkisinin başarılı bir şekilde sürmesi, ortaklar arası güvenin devamına bağlıdır. Limited şirket ortakları arasındaki ilişkiler incelendiğinde; bu ortaklık tipinin nispeten birbirini tanıyan ve birbirine güvenen kişiler arasında kurulduğu görülmektedir. Bu özelliğiyle de, şahıs şirketi ortaklıklarına benzeyen bir görünüm arz etmektedir. Ortaklar arası ilişkiler, anonim şirketlere nazaran daha güçlü bir nitelik arz etse de, limited şirketlerde ortaklık ilişkisinin devamı süresince ortaklar arasında çeşitli uyuşmazlıkların yaşanması, kuruluş sırasındaki beklentilerinin zaman içerisinde karşılanamaması, birtakım maddi ya da kişisel nedenlerden ötürü ortaklık ilişkisinin sonlandırılması istenebilir.

Beklentileri yeterli düzeyde karşılanamayan bir ortak kendi iradesi ile ortaklık ilişkisini sona erdirmek isteyebilir. Sermaye şirketlerinde; sermayenin korunması özel bir önem arz etmektedir. Bu nedenle özellikle anonim ortaklıklarda ortağın çıkma yoluyla şirketten ayrılmasına izin verilmemektedir. Anonim şirket ortağı payını devretmek suretiyle ortaklıktan ayrılabilir.¹ Limited şirketlerde ise, ortaklar arası ilişkiler önem arz ettiğinden, esas sermaye payını devretme suretiyle ayrılma anonim şirketlere göre daha zordur,² fakat limited şirketlerde ortağın çıkma suretiyle ortaklıktan ayrılmasına olanak tanınmıştır. Limited şirketlerde, -şirket sözleşmesinde aksi öngörülmemişse- payın devredilebilmesi için genel kurulun onay vermesi şarttır, hatta şirket sözleşmesi ile payın devri tamamen yasaklanabilir (TTK m.595). Limited şirketlerde pay devrinin şirket sözleşmesi ile yasaklanması ya da pay devrine genel kurulun izin vermemesi halinde, şirketten payını devrederek ayrılamayan ortağın çıkma olanağına sahip olması önem taşımaktadır. Özellikle, ciddi uyuşmazlıkların olduğu küçük ortaklıklarda payı devralacak bir kişinin bulunmasındaki güçlük, başlı başına bir sorun olabilmektedir. Bu nedenle, limited şirket ortaklarının, şirket sözleşmesinde ya da kanunda belirtilen nedenlerle, ortaklıktan çıkabilme olanağına sahip olması önem arz etmektedir.

Bu çalışmada; limited şirket ortağının kendi iradesi ile ortaklıktan çıkması, ilgili hükümler çerçevesinde incelenecektir. Şirket sözleşmesinde öngörülen nedenlerle çıkma (TTK m.638/1), haklı sebeplerin varlığı halinde çıkma (TTK m.638/2) ile şirketten çıkmanın başka bir yolu olarak çıkmaya katılma da (TTK m.639) makale kapsamında değerlendirilecektir. Ortağın şirketten ayrılmasına neden olan pay devri (TTK m.595), kanuni intikal, payın itfası,³ ortağın sahip olduğu tüm paylara ıskat uygulanması⁴ gibi haller, teknik anlamda ortağın iradesi ile şirketten çıkması olarak nitelendirilemeyeceği için çalışma kapsamı dışında tutulmuştur.

Limited şirketlerde; ortağın şirketten ayrılması halinde, ayrılma akçesi isteyebileceğine ilişkin TTK m.641 hükmü ile ayrılma akçesi konusu düzenlenmiştir.⁵ Limited şirket ortağının şirketten çıkması halinde, istenebilecek ayrılma akçesinin hangi koşullarda söz konusu olacağı, ayrılma akçesinin ne zaman ve nasıl ödeneceği hususları da makale kapsamında incelenecektir.

I. Şirket Sözleşmesinde Öngörülen Çıkma Hakkı

Limited şirket ortağının şirketten çıkmasına ilişkin düzenlemeler TTK m.638 ve 639’da düzenlenmiştir.⁶ İlgili hükümlere göre ortak, şirket sözleşmesinde öngörülen nedenlere dayalı olarak çıkma hakkını kullanabilecek ya da haklı sebeplerle mahkemeden çıkmasına izin verilmesini talep edebilecektir.

Ortaklıktan çıkma, ortağın iradesi ile şirketle olan ortaklık ilişkisinin sona erdirilmesidir.⁷ Limited şirket ortağının kendi iradesi ile şirketten ayrılabilmesinin hukuki nedeni bulunmalıdır. Bu neden, sözleşme ya da kanun hükmünden kaynaklanmalıdır. Böyle bir hukuki bir neden olmadan, limited şirket ortaklarının tek taraflı iradeleriyle şirketten ayrılmaları kural olarak mümkün değildir.⁸ Çıkma hakkı, bireysel, ortaklık sıfatına bağlı, koruyucu ve vazgeçilmez bir haktır.⁹ Koruyucu bir hak olması nedeniyle bu haktan feragat etmek mümkün değildir. Vazgeçilmez bir hak olması nedeniyle sahibinin rızası olmadıkça elinden alınması söz konusu değildir.¹⁰ Ortaklık sıfatına bağlı bir hak olması nedeniyle, ortaklık sıfatından bağımsız olarak bir başkasına devri mümkün değildir. Çıkma hakkı, tek taraflı ve karşı tarafa ulaşması gereken bir irade açıklamasıdır. Ortaklık sıfatını sona erdirecek nitelikte bir hak olması sebebiyle bozucu yenilik doğuran bir haktır.¹¹

TTK m.638/1’de; şirket sözleşmesi ile ortaklara şirketten çıkma hakkı tanınabileceği ve bu hakkın kullanılmasının yine sözleşme ile belirli şartlara bağlanabileceği ifade edilmiştir.¹² Ayrıca, TTK m.577/1-k’da, “çıkma hakkının tanınması ile bunun kullanılmasının şartları, bu hallerde ödenecek olan ayrılma akçesinin türü ve tutarı” hususlarının şirket sözleşmesinde öngörülmesi şartıyla bağlayıcı olduğu düzenlenmiştir.

Ortaklar, şirket sözleşmesine hüküm koymak suretiyle, ortaklıktan çıkma hakkına ilişkin düzenlemeler yapabilecekleri gibi, çıkma hakkının kullanılmasını belli şartlara bağlayabileceklerdir;¹³ çıkma hakkı ve koşulları, Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) genel hükümlerine aykırı olmamak şartıyla, ortaklar tarafından serbestçe belirlenebilir.¹⁴

Şirket sözleşmesi ile ortaklara çıkma hakkı tanınması, TTK m.638’in ifadesinden anlaşılacağı üzere, ihtiyari nitelik taşımaktadır.¹⁵ Şirket sözleşmelerinde çıkma hakkına ilişkin hüküm konulmaması mümkün olduğu gibi, çıkma hakkının herhangi bir kayda ve koşula bağlanmadan kullanılabileceğine ilişkin düzenlemeler yapılması da mümkündür. Şirket sözleşmesinde çıkmaya ilişkin bir düzenleme yapılmamışsa, ortak haklı nedenlere dayanarak mahkemeden çıkma talebinde bulunabilecektir.¹⁶

Sözleşme ile tanınan çıkma hakkı, kuruluş sırasında yapılabileceği gibi, daha sonra sözleşmenin değiştirilmesi suretiyle de gerçekleştirilebilir.¹⁷ Şirket sözleşmesinin değiştirilerek ortağa çıkma hakkı tanınması için, TTK m.589’da belirtilen nisaplarla karar alınması gerekir. Aksi şirket sözleşmesinde öngörülmediği takdirde, şirket sözleşmesi esas sermayenin üçte ikisini temsil eden ortakların kararıyla değiştirilebilir (TTK m.589).

Sözleşme ile tanınan çıkma hakkının, sadece bazı ortaklar için öngörülmesinin mümkün olup olmadığı tartışmalıdır. Sözleşme ile tanınan çıkma hakkının tüm ortaklara veya esas sermaye paylarına tanınabileceğini kabul eden görüşün¹⁸ karşısında, bu hakkın bazı ortaklara veya imtiyaz olarak esas sermaye paylarına tanınabileceğini, hatta farklı ortaklar için farklı çıkma koşulları belirlenebileceğini ifade eden görüşler¹⁹ de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, sadece bazı ortaklar lehine düzenleme yapılmasının, çıkmaya katılma kurumunun varlığı ve eşit işlem ilkesi gereği işlevsiz kalacağını belirten görüşler de bulunmaktadır.²⁰ Limited şirket sözleşmesi ile ortaklara tanınan çıkma hakkının, ortaklar için farklı koşullara bağlanmasının, bütün ortaklar yerine bazı ortaklara çıkma hakkı tanınmasının önünde hukuki bir engel bulunmadığını belirten görüşe katılmaktayız. Nitekim, bu hususlar şirket sözleşmesinde tarafların serbest iradesiyle belirlenmektedir.

Şirket sözleşmesi ile tanınan çıkma hakkının sonradan kaldırılması, kısıtlanması ya da daha güç şartlara bağlanması için hangi nisaplarda karar alınması gerektiği konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu konuda bir görüş, TTK m.589 uyarınca, aksi şirket sözleşmesinde öngörülmediği takdirde, esas sermayenin üçte ikisini temsil eden ortakların kararının yeterli olduğu yönündedir.²¹ Bir diğer görüş ise, şirket sözleşmesi ile ortaklara tanınan çıkma hakkının sözleşmesel müktesep hak niteliğinde olduğunu; kaldırılması, sınırlanması veya daha ağır koşullara bağlanmasının, ancak ilgili ortakların muvafakatıyla mümkün olduğunu belirtmektedir.²² Şirket sözleşmesi ile ortağa tanınmış bir çıkma hakkına güvenerek ortaklığa dahil olan bir ortak açısından mevcut çıkma hakkının sözleşme değişikliği ile sınırlandırılmak ve kaldırılmak istenmesi halinde ortağın rızasının aranması gerektiği düşünülebilirse de rızasının yokluğu halinde karar alınması imkansız olabilecektir. Bu durumda ortağın genel kurulda ret oyu vermesi, alınan genel kurul kararının butlanını talep edebilmesi ya da haklı nedenlerle çıkma davası açma hakkı her zaman mevcuttur. Bu sebeple şirket sözleşmesinin değişikliğinde kanunda aranan nisapların (TTK m.589/1) kabulü yerinde olacaktır.²³