Bir Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak 
hiciv Hakkı ve Sınırları

RIGHT TO SATIRE AND LIMIDS AS A CAUSE OF COMPLIANCE WITH LAW

Ozan Ercan TAŞKIN

Özet: Bir ifade formu olan hiciv aracılığı ile insan kusurları, siyaset ve toplum üzerinden mizah yapılır. Hiciv, uzun yıllar boyunca, özellikle ceza hukuku boyutunda eleştiri hakkı kapsamında ele alınmıştır. Ancak hiciv yoluyla hakaret suçunun işlendiğine yönelik iddiaların, haber verme ve eleştiri hakkı kapsamında karşılanmasında yaşanılan güçlük, hicvin tarihsel kökenlerine de verilen referanslarla bağımsız bir ifade özgürlüğü alanı olarak “hiciv hakkı” kavramıyla aşılmak istenmektedir. Bu hak, diğer taraftan sınırsız da değildir. Bir hukuka uygunluk nedeni olarak hiciv hakkının kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi gerekir. Bu bağlamda önemli bir husus da kutsal değerlere yönelik yapılan hicivdir. Hicvin hukuka uygunluk nedeni olarak görülmesi;ayrımcı, nefret söylemi ile nefret suçu kapsamında ve ahlaki olarak utanç verici kaba kombinasyonlarla yapılan veya somut isnat içeren hicvi dokunulmaz kılmamalıdır.

Anahtar Kelimeler: Hiciv Hakkı, İfade Özgürlüğü, Hakaret Suçu, Eleştiri Hakkı, Karikatür, Kutsal Değer, Mizah.

Abstract: With the satire which is a type of expression, humor is made upon the defect of the people, politics and the society. Satire has been dealt within the context of right to criticize especially in terms of criminal law for many years. However, the difficulty experienced on meeting the allegation of offence of libel through satire within the scope of the right to criticize is being desired to overcome with the concept of “right to satire” which is a independent field of freedom of expression with the references given also to the historical roots of the satire. On the other hand, this right is not unlimited. As a cause of compliance with law, the scope and the boundary of the right to satire should be defined. In this regard, a significant term is a satire related to the sacred values. To declare the satire as a cause of compliance with the law should not indemnify the satire which is discriminatory, within the scope of hate speech and the hate crime and being done with morally embarrassing rude combinations or including substantial attribution.

Keywords: Right to Satire, Freedom of Expression, Offense of Libel, Right to Criticiz, Comics, Sacred Value, Humor

I. GİRİŞ

Türkçeye, Arapçadan geçen bir ifade biçimi olarak hiciv (yergi), ima, alay, ironi ve iğnelemeden başlayarak argoya doğru uzanan eleştirel mizahın genel adlandırılışıdır. Hiciv kök olarak batının belirli biçimlerde yazılan eleştirel şiiri, “satir”i karşılar¹. Herhangi bir kişiye, olaya, sonuca mizahın saldırısı olarak kabul edilebilecek olan hicvin sembolü ilk çağlardan bu yana oktur. Hiciv bu anlamda mizahın eleştiren (saldıran) yanıdır². Sonuç olarak hiciv, güldürmek amacıyla; gerçekliği bozan, temsile dayalı sert ve kaba vurguları olan eleştirel değerlendirmedir³. Hiciv, diğer mizah çeşitleri gibi olayın mantıksal yapısındaki değişim, görüntü örgüsü ve sosyal ilişki öğelerinden yararlanır. Ayırıcı özelliği ise abartmadır⁴.

Genel olarak hiciv ile mizah birbirlerinin eşanlamlısı olarak kullanılırlar⁵. Ancak, hicvin şiirsel bir özünün olduğu da kabul edilir. Bu yolla bazı sorunlar, insan kusurları, siyaset ve toplum üzerinden mizah yapılır. Yani bu anlamda kamu gücünü elinde bulunduranın düşünce ve davranışlarına yönelik olmak üzere, bu kimseyi çok kızdıran ve hatta çileden çıkaran ironi ve alaycı mizah yapılabilir. Bu durum hiciv hakkının veya geniş anlamda sanat yapma/ifade özgürlüğü hakkının icrası olarak görülebilir⁶. Sembolik bir temsil alanı olarak hiciv, metafor yapma sanatıdır⁷ ve iki şekilde yapılabilir. İlk olarak hiciv somut bir kişiye ilişkin olmaksızın bir tipoloji oluşturulmak yoluyla ortaya konulabilecekken, ikinci olarak ise somut bir kişiyi hedef almak yoluyla yapılabilir. Hukuksal tartışmaya açık olan saha daha ziyade ikinci tür hicivdir⁸.

Hicvin kökenine bakmak, özü son derece tartışmalı ifade/sanat/hiciv özgürlüğü alanının kapsamını belirlemek bakımından yararlı olabilir. Hiciv, didaktik şiirin bir alt dalı olarak ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda alegorik anlatım, masal gibi edebiyat formları da gerçeğin şiirsel biçimlerde aktarılması amacıyla doğmuştur. Didaktik bir amacı elde etmek üzere hiciv, metafordan, paradokstan, abartmadan ve ironiden yararlanır⁹.