Alman ve Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda 
cumhuriyet Savcısının Tarafsızlığı ve Reddi Sorunu

THE PROBLEM OF IMPARTIALITY AND REFUSAL OF PUBLIC PROSECUTER IN GERMAN AND TURKISH CRIMINAL PROCEDURE LAW

Mehmet Nihat KANBUR

Özet: Ceza Muhakemesi Kanunumuzda cumhuriyet savcısının tarafsızlığına ilişkin açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Aynı şekilde tarafsızlığından şüphe edilen savcının reddedilmesi veya savcının kendisinin dosyadan çekinmesi kanunumuzda düzenlenmemiştir. Bu çalışmada cumhuriyet savcısının tarafsızlığı ve reddedilebilmesi gereği incelenecek ve bu konuda yeni ve özel bir düzenleme ihtiyacı olup olmadığı da tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet Savcısının Tarafsızlığı, Cumhuriyet Savcısının Reddi, Cumhuriyet Savcısının Davadan Çekinmesi, Adil Yargılama Hakkı, Silahların Eşitliği İlkesi, Kıyas.

Abstract: There is no legal regulation about impartiality of public prosecuter in Turkish Criminal Procedure Code. Ther is also no regulation about refusal of public prosecuter because of its partiality and withdrawal from prosecution and trial stages in Turkish Criminal Procedure Code. In this course we will discuss if any nessecity of a special regulation of these problems that schould be stated in Turkish Criminal Procedure Code.

Keywords: The Impartiality of Public Prosecuter, The Refusal of Public Prosecuter, Withdrawal from Prosecution and Trial Stages, The Right of Fair Trail, Equality of Arms, Analogie.

GİRİŞ

Cumhuriyet savcılarının taraf olup olmadıkları, yaptıkları muhakeme faaliyetlerinde tarafsız davranma yükümlülüklerinin bulunup bulunmadığı, retlerinin mümkün olup olmadığı hukukumuzda tartışmalı konular olup bu hususta hiçbir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Öğretide, savcının tarafsızlığı ve reddi bakımından çeşitli öneriler getirilmekle birlikte yargı kararlarında bu hususa ilişkin pek fazla uygulama görememekteyiz. Ayrıca savcının tarafsızlığı ve reddi sorunu bakımından öğretinin fikir birliğinde olduğunu söylemek de mümkün değildir. İşte bu sebeple sorunun tespiti ve çözümü amacıyla çalışmamızda Türk öğretisinin görüşleri, Yargı kararları, Alman Hukukundaki yaklaşımlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bu konudaki içtihatları, Adalet Divanı ve Uluslararası Ceza Mahkemesinin statüleri incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümünde cumhuriyet savcısı ile ilgili olarak Türk hukuku bakımından genel bilgi verilecek, ikinci bölümde çeşitli ülkelerin düzenlemeleri ile bazı uluslararası mahkemelerin savcılık statüleri incelenecektir. Üçüncü bölümde Alman hukukunda cumhuriyet savcısının tarafsızlığı ve reddi sorunu işlenecek, dördüncü bölümde ise Türk hukukunda Cumhuriyet Savcısının taraf olup olmadığına ilişkin tartışmalar ile tarafsızlığı sorunu üzerinde durulacaktır. Çalışmamızın beşinci bölümünde ise Cumhuriyet Savcısının reddi sorunu tartışılacak ve mevcut 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde çözüm önerileri değerlendirilecektir.

I. CUMHURİYET SAVCISI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlayan (m.160/1) bu amaçla doğrudan doğruya veya emrindeki adlî kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapabilen (m.161/1) maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlü¹ bulunan (m.160/2), toplanan deliller, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa bir iddianame düzenleyerek kamu davasını açmakla görevli bulunan (m.170/1–2) ve yürütme erki içinde yer alan bir devlet memurudur². Savcılık, suç muhakemesinde kamu adına iddia görevi yerine getirerek ve kanunların uygulanmasını denetleyerek adli yetkiler kullanmakta olan bir adli organdır³. Savcılık bir makamı ifade eder. Bu yönüyle savcı makam itibariyle muhakeme kişileri arasında yer alır⁴. Savcılık iddia görevini Devlet (kamu) adına yapar⁵. Bunu ifade etmek üzere iddianamede davacı kısmında K.H. (Kamu Hukuku) ibaresi yer alır⁶. Hemen belirtmek gerekir ki savcılık bir yargılama makamı değilse de⁷ yarı yargısal⁸ bir faaliyeti olduğu ileri sürülmektedir⁹. Ancak öğretide savcının yaptığı işin yürütme erki faaliyeti olduğu görüşü de savunulmaktadır¹⁰.

Ülkemizde mahkeme kuruluşu bulunan her il ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir Başsavcılık teşkilatı bulunur (5235 s. Kanun m.16). Cumhuriyet Başsavcılığı'nda bir Başsavcı ve yeterli sayıda C. savcısı bulunur. Ağır Ceza savcıları merkezdeki savcılar üzerinde denetim ve gözetim yetkisine sahiptir. Savcıların yer bakımından yetkisi için de hâkimlere ilişkin yer bakımından yetki kuralları geçerlidir. Ancak, savcılar arasında madde bakımından yetki konusunda bir ayrım söz konusu değildir¹¹. Bununla birlikte Cumhuriyet savcıları, bulundukları il merkezi veya ilçenin idarî sınırları ile bunlara adlî yönden bağlanan ilçelerin idarî sınırları içerisinde yetkilidirler.