Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Koruma Tedbirleri nedeniyle Tazminat
ACCORDING TO THE CRIMINAL PROSEDURE CODE COMPENSATION RELATED TO THE MEASURES OF PROTECTION
Hüseyin AYDIN
Özet: Ceza Muhakemesi Kanunu’a göre kovuşturma ve soruşturma sırasında kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen, kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan, kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan, kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen, kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilen, mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan, yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan, yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen, hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen, eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen kişiler, maddi ve manevi her türlü zararlarını Devletten talep edebilirler. Tazminat talebinin, karar veya hükümlerin kesinleştiğin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her durumda karar ve hükümlerin kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılması gerekir. Mahkeme, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre tazminat tutarını belirler.
Anahtar Kelimeler: Koruma Tedbirleri, Ceza Yargılaması, Soruşturma ve Kovuşturma, Maddi ve Manevi Zarar, Tazminat.
Abstract: According to the Criminal Procedure Code, Individuals who suffer losses during the investigation or prosecution may claim their material and emotional losses from the State. individuals who; Have been arrested without or with an arrest warrant against the provisions foreseen by the statutes, or for whom the period of arrest has been extended against the regulations listed in statutes, have not been taken before a judge within the period of police detention, as foreseen in the statute, have been arrested with an arrest warrant without being told his legal rights, or who, after his rights have been told, his request to use such rights had not been fulfilled, even though they have been arrested with or without a execution of the order was not proportional, warrant, in conformity with the statutes, were not tried within a reasonable time before the court and did not receive a judgment within a reasonable time, after having been arrested legally without or with an arrest warrant, a decision on no ground for prosecution had been issued, or at the main trial had been acquitted, were convicted, but the period they had spent in custody and in pretrial arrest was longer than the period in the sentence, or were necessarily only fined, as the Criminal Code foresees a fine only for their conduct and no imprisonment, had not been given written documentation of grounds of arrest without or with an arrest warrant and of the charges against them; or, in cases where the written documentation was not possible, there was failure to provide the individual oral explanation about the above mentioned grounds, have been arrested without or with an arrest warrant and their status had not been notified to their relatives, had been subject to a search based on a valid order, but the had been subject to the seizure of their property or of their assets, although the requirements as foreseen in the code had not been present, or measures of protection of their property had not been taken, or their property or their assets had been used outside of the scope of seizure, or had not been returned to them timely. The motion for compensation may be filed within 3 months after the notification of the final decisions or judgments to the related parties, or at any case within one year after the final decision. The Court determine value of the compensation according to the general principles of the law on compensation.
Keywords: Measures of Protection, Crimal Prosedure, Investigation or Prosecution, Material and Emotional Loss, Compensation,
GİRİŞ
Hukuka aykırı bir eylemle başkasına zarar verenin, zarardan sorumlu olması esastır. Devletin organlarının, hukuka aykırı eylemleri nedeniyle oluşan maddi ve manevi zararları tazmin etmesi de Hukuk Devleti ilkesinin gereğidir1. Zira Hukuk Devleti, her eylem ve işlemi hukuka uygun olan ve hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan devlet olmanın ötesinde, aksi durumda sorumluluğunu kabul eden ve bu sorumluluğun gereğini yerine getiren devlettir2. Yasama, yürütme ve yargı organlarının hukuka uygun davranması esas olmakla beraber, bazen hukuka aykırı davranmaları ve hukuka aykırı bu eylemleri nedeniyle zarara sebebiyet vermeleri mümkündür. Bu kapsamda, daha çok idarenin eylem ve işlemlerinin ağırlığı söz konusu olsa da, bazen yargı organlarının da suç soruşturması ve kovuşturması sırasında usul kurallarına uymama veya keyfi adli işlemler nedeniyle maddi ve manevi zararlara sebebiyet verdiği görülmektedir3.
Haksız yakalama ve tutuklama nedeniyle tazminat, Fransız ihtilalinden sonra ortaya çıkan liberal akımların etkisiyle tartışılmış bir konudur. Buna karşılık tazminat konusunun pozitif hukuka yansıması, 19. yy. sonlarında ancak mümkün olabilmiştir. Almanya, Avusturya, Danimarka, Yunanistan, Fransa, İrlanda, İsviçre, Norveç ve Portekiz, tazminat ilkesine ilk yer veren ülkeler olmuştur4. Hatta Japonya ve İsrail gibi bazı ülkeler ise haksız yakalama ve tutuklama nedeniyle tazminat verilmesi hususunu anayasalarında düzenlemiştir5.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AHİS) özgürlük ve güvenlik hakkı6 başlıklı 5’inci maddesinde herkesin kişi özgürlüğü ve güvenlik hakkına sahip olduğu ifade edildikten sonra hiç kimsenin sözleşmede ve yasada belirtilen hallerin dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamayacağı hüküm altına alınmıştır7. Yine Sözleşme’nin 5’inci maddesinin son fıkrasında madde hükümlerine aykırı olarak yapılmış olan yakalama ve tutuklama işleminin mağduru olan herkesin tazminat hakkına sahip olduğu açıkça düzenlenmiştir8.
