Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Ceza Muhakemesinde Katlanma Yükümlülüğü

OBLIGATION OF ABIDANCE IN CRIMINAL PROCEDURE LAW

Ali ERSİN

Özet: Ceza muhakemesi maddi gerçeğe açığa çıkarma amacına ulaşabilmek için zaman zaman temel hak ve özgürlükleri sınırlandırma yoluna gitmek zorunda kalmaktadır. Delil elde etme amacıyla yerine getirilen koruma tedbirleri bireylere ait temel hak ve özgürleri zaman zaman sınırlandırmaktadır. Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın gereği gibi yapılabilmesi için kendisine karşı yapılan işlemlere katlanmak zorundadır. İşte tam bu noktada insan haklarına saygılı bir devlet olmanın zorunlu bir sonucu olarak orantılık ilkesi karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Koruma Tedbirleri, Orantılılık İlkesi, Katlanma Yükümlülüğü, Temel Hak ve Özgürlükler

Abstract: Fundemental rights and freedms might be restricted in crimnal procedure law in order to reveal the real facts. Procedural measures that aim to obtain evidence restrict rights and freedoms of individuals. The suspect or the accused has to abide these procedural measures against him/her. This procedure brings the issue of principle of proportionality as a result of being a state respectful to human rights up.

Keywords: Procedural Measures, Principle of Proportionality, Obligation of Abidance, Fundemental Rights and Freedoms

GİRİŞ

Ceza muhakemesi hukuku maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını amaç edindiğinden, ceza muhakemesini yürütmekle görevlendirilen kamu görevlileri birtakım ayrıcalıklı yetkilerle donatılmıştır. Bu yetkiler, maddi gerçeğin araştırılıp ortaya çıkarılmasına yönelik olup bazı sınırlandırılmalara tabi tutulmuştur. Nitekim hukuk devleti ilkesinin bir gereği olan bu sınırlandırmalar sayesindedir ki, anayasal temel hak ve özgürlüklere ceza muhakemesinin yürütülmesi dolayısıyla yapılabilecek müdahaleler asgari düzeye çekilmeye çalışılmıştır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun hazırlanmasında da bu durum dikkate alınmıştır. “Maddi gerçeğin her ne pahasına olursa olsun” araştırılması, anılan kanun açısından söz konusu değildir; açıktır ki delil yasaklarının varlığı bu düşünceyi desteklemektedir.1 Bunun gibi, yakalama, tutuklama, bedenin muayenesi ve gözlem altına alma gibi ceza muhakemesi kurumlarında ceza muhakemesini yakından ilgilendiren kişi dokunulmazlığı ilkesi dikkate alınmıştır.2

Ceza muhakemesi açısından tarih boyunca üç temel sistem kabul edilmiştir. Bir devlet bu sistemlerden hangisini benimsemişse, ceza muhakemesi işlemlerinin kişi hak ve hürriyetlerine ne ölçüde müdahale edileceği de ona göre belirlenmektedir. Bu sistemlerden ilki en eski sistem olan itham sistemidir. İtham sistemine göre, kişinin cezalandırılabilmesi için itham edilmesi ve itham eden tarafından suçluluğunun ispatı gerekir. Bu sistemde yargıç, tarafların ileri sürdüğü delillerle bağlıdır.3 İkinci sistem ise, tahkik sistemidir. Ortaçağın otoriter devletlerinde görülen bu sistemde, muhakemenin tek hakimi yargıçtır ve suçluların cezasız kalmaması için her yol meşru ve mübah sayılmıştır.4 Modern zamanların sistemi olan işbirliği sisteminde ise, iddia, savunma ve yargılama makamları arasında maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için işbirliği söz konusu olmaktadır. Bu bakımdan temel hak ve özgürlüklere müdahalenin sınırlı ve belli ilkelere uygun olarak yapıldığı bir sistemdir.5

I. GENEL OLARAK

Hiç şüphesiz, ceza muhakemesinin yürütülmesi insan hakları kavramıyla doğrudan ilişkili bir süreçtir.6 Günümüzde baskın olan çağdaş siyasal sistemin getirdiği bir ilke olan insan hakları kavramı anayasamızda da yerini bulmuştur. 1982 Anayasasının kişi dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı başlıklı 17. maddesinde; “herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir” denilerek yaşama hakkının dokunulmaz olduğu düzenlenmiş; aynı maddenin ikinci fıkrasında da; “tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz” denilerek de, vücut bütünlüğüne müdahalenin şartları ve sınırları çizilmiştir.