Medeni Usul Hukukunda Soybağı Tespiti İçin İnceleme Yapılması ve Gizli Babalık Testleri Olgusu

Examinations Made to Determine the Lineage in Civil Procedure Law and Secret Paternity Testing Fact

Önder EGE

Mülga HUMK düzenlemesinde bulunmayan bir olgu, 6100 sayılı HMK m. 292 de “Soybağı tespiti için inceleme” başlığı altında düzenlenmiştir. Madde düzenlemesine göre; “Uyuşmazlığın çözümü bakımından zorunlu ve bilimsel verilere uygun olmak, ayrıca sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak şartı ile herkes, soybağının tespiti amacıyla vücudundan kan veya doku alınmasına katlanmak zorundadır. Haklı bir sebep olmaksızın bu zorunluluğa uyulmaması halinde, hâkim incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar verir. Üçüncü kişi tanıklıktan çekinme hakkı bulunduğunu ileri sürerek bu yükümlülükten kaçınamaz”.

Maddenin metnine ve hükümet gerekçesine bakıldığında, Alman Usul Kanunundaki düzenleme doğrultusunda olduğu tespit edilmektedir. Bu maddenin getirilmesiyle birlikte, soybağı tespitlerinde önemli bir aşamaya gelinmiştir. Daha önceleri bu tür davalar yıllarca sürebiliyordu. HUMK döneminde, zorla doku örneği alınmasına yönelik bir madde bulunmaması, uzun süren yargılamalara ve hatta bundan dolayı Türkiye Cumhuriyeti’nin AİHM’ de tazminat ödemesine dahi neden olmaktaydı. Kanunkoyucu burada tercih hakkını, kamu yararı kavramından yana yapmış ve aslında, özel hukukta kural olarak bulunmayan bir zor kullanma düzenlemesine gitmiştir. Bu tür düzenlemeleri daha çok ceza hukuku alanında görmekteyiz. Son dönemde gerçekleşen tıbbi yenilikler ile DNA testleri soybağı tespitinde başat unsur haline gelmiştir. DNA testlerinin, keşif kavramı başlığı altında usul kanununa göre takdiri bir delil haline geldiği de görülmektedir. Burada, hâkim kararı olmadan yapılan gizli DNA testlerinin niteliği ve Yargıtay kararlarının bu konuya bakış açısı da önem arz etmektedir. Hak düşürücü sürelerin başlangıcı hangi tarihten itibaren yapılacaktır. Yargıtay’ın bu konuyla ilgili önemli kararları vardır. Soy bağı incelemesinde hâkimin etkisi, düzenlenen raporun içeriği karşısında diğer davalardaki bilirkişi raporlarını değerlendirme rolüne göre daha edilgendir. Bu da, bu delilin ne derece takdiri bir delil olduğu tartışmasını kanımızca gündeme getirebilmektedir.

HMK, Delil, Soybağı, Babalık, Usul, DNA.

A fact which is not found in Abrogated Civil Procedure Code (HUMK) is arranged under the title of “Examination for the Determination of Lineage”. According to the article; Everyone should bear to give blood and tissue sample from his body to determine the lineage under the conditions that it should be appropriate to the obligatory and scientific data regarding to the resolution of the dispute and it wouldn’t cause any medical hazard. In case when someone wouldn’t comply with this obligation without having any valid reason, the judge decides this examination to be made by force. Third person cannot avoid this obligation by asserting the right to exempt from testify.”

When looking to article text and government preamble, it is determined that the article is in the direction of German Procedure Code. By bringing this article in our law it is reached to an important stage in determination of lineage. Before this kind of cases can continue for years. In HUMK period, as there wasn’t any article to obtain tissue sample by force, it would cause to long lasting trials and even compensations which should be paid by Turkish Republic at ECHR. Lawmaker uses his preferential right to public benefit and brought the arrangement of using force in civil law which is not a usual rule. We can see these kind of arrangements in criminal law mostly. With the medical innovations arises in recent times, DNA tests becomes principal factor in determination of lineage. It’s even seen that the DNA tests are becoming a discretionary evidence according to the procedure law under the title of viewing. At this point, the characteristic of secret DNA tests without having a judicial decision and supreme court decisions’ point of view have also importance. From which date the beginning of lapse of time would begin. Supreme court have important decisions on this issue. Judge’s effect on lineage analysis, is more passive against the content of report prepared than the assessment role in other cases on the expert witness report. In our opinion, this can bring forward the debate that how discretionary is the evidence.

Civil Procedure Code (CPC), Evidence, Lineage, Paternity, Proceedings, DNA.

1. GİRİŞ

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda (HMK) düzenlenen soybağı tespiti için incelemeye ilişkin m.292 hükmü, eski Kanunda yer almayan yeni bir düzenlemedir. Söz konusu yeni düzenlemeye göre; soybağı ile ilgili davalar kamu düzenindedir. Bu nitelikteki davalarda, hâkim, maddi hadiseyi kendiliğinden araştırır ve serbestçe değerlendirir. Uyuşmazlığın çözümü bakımından, davanın tarafları yanında üçüncü kişiler de, zorunluluk halinde, bilimsel verilere uygun olmak, sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak koşuluyla, vücutlarından kan veya doku alınmasına katlanmak zorundadırlar. İşin önemi dikkate alınarak böyle bir zorunluluk öngörülmüş ve üçüncü kişilerin tanıklıktan çekinme haklarını ileri sürerek bu yükümlülükten kaçınma yolu da kapatılmıştır. Soybağı tespiti kavramı şüphesiz ki günümüzde DNA testi kavramı ile iç içe geçmiş ve DNA testleri soybağı tespitinde ana unsur haline gelmiştir. Çoğu organın genetik şifresini oluşturan materyal olan DNA, bilimin adli delilleri analiz edebilmek için sağladığı yeni araçlar arasında en kuvvetli ve tartışmalı olandır. DNA yazılımı ya da profili olarak da adlandırılan DNA analizi, kan, saç, sperm gibi fiziksel delilleri inceler ve belirli kimselerden alınan DNA örnekleriyle eşleşip eşleşmediğini tespit eder. DNA analizi, öncelikle ceza davalarında yaygın olarak kullanılan bir delildir. Günümüzde özel hukuk davalarında da, özellikle babalık veya kimlik tespiti gerektiren davalarda yaygın olarak DNA testlerine başvurulmaktadır. Bu nedenle DNA testlerinin usul hukuku açısından niteliğinin tartışılması gerektiğini düşünüyoruz. DNA testi denilince de artık neredeyse her yerde yapılan gizli babalık testlerini de incelemeden geçmek olmayacağından bu makalede gizli babalık testlerinin niteliğine de bir bakmak zarureti hâsıl olmuştur.

2. HMK DÜZENLEMESİ

Soybağının tespiti ile ilgili keşif ve inceleme yapılması, buna katlanma zorunluluğu Alman Medeni Usul Kanunu m.372’de düzenlenmiştir¹. Bu düzenlemenin ayrıntılarını Üstündağ bizlere nakletmiştir². Bizim usul hukukumuza ise bu yönde bir düzenleme önceki Kanunda bulunmamaktaydı. Bu bizce önemli bir eksiklikti. Bu eksikliğin giderilmesi ancak 6100 sayılı Kanun ile mümkün olmuştur. HMK m.292, “Soybağı tespiti için inceleme” başlığı altında düzenlenmiştir³:

“Soybağı tespiti için inceleme” başlığını taşıyan madde aşağıdaki şekilde Kanunda yer almıştır.