İmar Planlarında Kamu Hizmetine Ayrılan Taşınmazların Makul Sürede Kamulaştırılmamasının Mülkiyet Hakkına Etkileri ve Buna İlişkin Bir Anayasa Mahkemesi Kararının İncelemesi

Effects of the Failure of Expropriation of a Real Estate Allocated to the Public Service in a Zoning Plan Within a Reasonable Time on the Right to Property and a Review of the Constitutional Court’s Judgement Related to this Matter

Abdullah ÇELİK

Bu çalışma, imar planlarında kamu hizmetlerine ayrılan taşınmazların kamulaştırılmamasının mülkiyet hakkı üzerindeki olumsuz etkilerini konu etmektedir. Bu kapsamda ilk olarak, anılan etkileri azaltmaya yönelik yasal süreç açıklanmıştır. İkinci olarak, kamu idarelerinin bu sürece uygun davranmamaları, özellikle makul bir süre içinde kamulaştırma yoluna gitmemeleri hâlinde, taşınmaz maliklerinin uğrayacakları zararları önlemek, uğradıkları zararları gidermek amacıyla Yargıtay ve Danıştay tarafından geliştirilen çözüm yollarına yer verilmiştir. Son olarak Anayasa Mahkemesinin konuya ilişkin olarak bireysel başvuru kapsamında verdiği ilk karar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihatları ışığında incelenmiştir.

İmar Planı, Kamu Hizmetine Ayırma, Kısıtlamalar, Mülkiyetten Barışçıl Yararlanma Hakkı ve Kamulaştırma.

This study has mentioned the negative effects arising from the failure of expropriation of a real estate allocated to a public service in a zoning plan on the right to property. In this context, firstly, the legal process which predicted in order to decrease the said effects has been explained. Secondly, some explanations have been manifested as solutions developed by Court of Cassation and the Council of State with a purpose to avoid or compensate any prejudices suffered by real estate owners, in case the public agencies have not abided by this legal process, especially have failed to expropriate the real estates within a reasonable time. Lastly, the first judgement delivered by the Constitutional Court related to the said issue in scope of the individual application has been assessed in light of the jurisprudences of the European Court of Human Rights.

Zoning Plan, Allocation to Public Service, Restrictions, Right to Peaceful Enjoyment of Possession and Expropriation.

GİRİŞ

İmar planlarında kimi taşınmazların okul, cami, yol, meydan, otopark, yeşil saha, çocuk bahçesi, pazar yeri, hal, mezbaha ve benzeri yerleri olarak kamu hizmetine ayrılması, kamu kurumları ve kuruluşları ile taşınmazların malikleri arasında bazı hukuki sorunlara yol açmaktadır. Bu sorunlardan birisi kamu hizmeti için ayrılan yerlerin aradan uzun süre geçmesine rağmen kamulaştırılmamasıdır. Taşınmazlarının kamu hizmetine ayrılmasıyla birlikte, değerinin düşmesi, satış imkânının azalması ve inşaat yasağına maruz kalması ve benzeri nedenlerle mülkiyet hakları olumsuz etkilenen bireylerin üzerindeki bu yük, kamulaştırma sürecinin uzamasıyla birlikte daha da artmaktadır. Kamu yararı gereği, makul bir süre taşınması gerektiği düşünülebilecek yük, katlanılamaz bir hâle gelebilmektedir. Ayrıca uzayan süreç içerisinde taşınmazın kamulaştırılmaması ya da imar planındaki durumunun değiştirilmemesi, taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkının durumunu belirsizliğe itebilmektedir.

Belirtilen sorunun kaynağı, imar planlarında taşınmazların kamu hizmetine ayrılması şeklindeki idari işlemin hukuka aykırılığı değil, hukuka uygun olan (en azından bu konuda uyuşmazlık bulunmayan) planların uygulanması ve gereğinin yapılması konusunda idarenin hareketsiz kalmasıdır.

Anılan sorun nedeniyle bireyler ile kamu kurumları ve kuruluşları arasında çıkan uyuşmazlıklar, geçmişte mülkiyet hakkının etkilendiği dikkate alınarak adli yargıya; idarenin eyleminden doğan zararlar dikkate alınarak ise idari yargıya taşınmıştır. Yargı yerleri arasında ortaya çıkan görev uyuşmazlıkları ise Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarına konu olmuştur. İç hukukta çözülemeyen kimi ihtilaflar, taşınmaz maliklerinin başvurusu üzerine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (Bundan sonra “AİHM” olarak anılacaktır.) tarafından incelenmiş ve bazı başvurular yönünden ihlal kararları verilmiştir.