6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda Düzenlenen Bir Haksız Rekabet Türü Olarak “Üretim ve İş Sırlarının İfşası”

Disclosure of “Production and Business Secrets” Regarded in the Turkish Commercial Law No. 6102 as a Type of Unfair Competition

Canan KÜÇÜKALİ

Serbest piyasalarda gelişmeyi ve ilerlemeyi teşvik eden rekabet etmek hakkı Anayasa ve kanunlar ile düzenlenmiştir. Dürüstlük kuralına aykırı olarak haksız rekabet etmek fiili de yine yasalar ile önlenmeye çalışılmıştır. Emek ve çaba ile elde edilen ticari sırrın gizli olması ona bir değer katmakta ve bu sırların izinsiz açıklanması, kullanılması halinde de bu ihlalden dolayı bir takım dava yollarına başvurulabilmektedir. Haksız rekabet fiilinin bir şekli olan üretim ve iş sırlarının açıklanması fiili de Türk Ticaret Kanunumuzda özel olarak düzenlenmiştir. Haksız rekabet oluşturan bu filler karşısında 6102 sayılı Ticaret Kanunu’ndaki haksız rekabete ilişkin davalar açılarak koruma sağlanmaktadır. Ticaret hayatının gelişmesi ve işleyişi için haksız rekabeti önleyici yasal düzenlemeler yapılırken kişilerin çalışma hürriyetini engelleyici ve serbest rekabet ortamını zedeleyici katı kurallardan kaçınılmalı, rakipler arasında denge sağlanmalıdır.

Ticaret Kanunu, Haksız Rekabet, Dürüstlük Kuralı, Müşteri Sırrı, İş Sırrı.

The right to compete, which encourages development and progress in free markets, is regulated by the Constitution and laws. The act of unfair competition in violation of the rule of honesty has also been endeavored to be prevented by law. The fact that the trade secret obtained with labor and effort is confidential adds a value to it and in case of unauthorized disclosure, use of these secrets some remedies can be applied for this violation. The act of disclosing production and business secrets, which is a form of unfair competition, is also specifically regulated in our Turkish Commercial Code. Against these acts that constitute unfair competition, protection is provided by filing lawsuits regarding unfair competition in the Commercial Code No. 6102. Strict rules that prevent individuals’ freedom of work and that harm the free competition environment should be avoided, and a balance should be maintained between competitors while making the legal arrangements preventing unfair competition for the development and functioning of commercial life.

Commercial Code, Unfair Competition, Honesty Rule, Customer Secret, Business Secret.

Giriş

Rekabet, aynı pazarda bulunan satıcı ve alıcıların üretim şekillerini, fiyat politikalarını serbest bir şekilde belirlemeleridir. Rekabet fiili kişinin ticarethanesi veya başkaca bir işletme menfaatine olarak satışların geliştirilmesi, malların elde edilmesi, ticari faaliyetin desteklenmesi gibi hakları ve yükümlülükleri içeren her türlü faaliyettir.¹ Liberal ekonomilerde serbest rekabet ilkesi geçerlidir. Türk hukukunda serbest ticaret hakkı ve rekabet özgürlüğü Anayasanın 48’inci maddesinde düzenlenmiştir.² Piyasadaki serbest rekabet etme hakkının sınırları da kanun ile kamunun, müşterilerin ve rakiplerin menfaatlerini korumak üzere düzenlenmiştir.

6102 sayılı Kanundaki haksız rekabete ilişkin düzenlemeler ise rekabetin dürüstlük kuralları çerçevesinde yapılmasına yönelik ve bu hakkın kötüye kullanılmasını engelleme amacını taşıyan piyasadaki serbest rekabeti korumaya yönelik kurallardır.³ Bu hükümler yalnız rakiplerin ekonomik çıkarlarının korunmasını değil, rekabete dayalı olarak iktisadi düzenin de korunmasını sağlar. Haksız rekabet hukukunun konusu, dürüstlük ilkesine aykırı ticaret yönetim ve uygulamalarına karşı işletmesel çabayı, birikimi ve yatırımı kapsayan emeğin korunmasıdır.⁴ 6102 sayılı Kanun, 6762 sayılı eski Kanundan farklı olarak “bütün katılanlar” kavramı ile rakipler, tedarik edenler, müşteriler ve kamuyu kastederek haksız rekabet fiiline ilişkin hükümlerin alanını daha genişletmek amacını gütmüştür.

Haksız rekabet fiilinin oluşabilmesi için taraflar arasında rekabet ilişkisi bulunması şart değildir. Haksız rekabet fiili nedeniyle iktisadi menfaatleri zarar gören müşteriler ve diğer piyasa katılanları da haksız rekabet hükümlerinden faydalanır. Haksız rekabeti gerçekleştiren kimsenin esnaf veya tacir olması gerekmez.⁵

Türk Ticaret Kanununun hazırlanmasında AB’nin uygulamasında, “emek ilkesinin güçlendirilmesi ve etki alanının arttırılmasına” yönelik haksız rekabet hükümleri ve AT’nin haksız rekabete ilişkin 2005/29 sayılı 11.05.2005 tarihli Haksız İş Uygulamalarına İlişkin Direktiften faydalanılmış ve bütün katılanların menfaati dikkate alınmıştır.⁶

Türk Borçlar Kanununun 57’nci maddesinde düzenlenen haksız rekabet fiili 6102 sayılı Kanunda yapılan düzenlemeye göre daha dar kapsamlıdır. TBK’nın 57’nci maddesi ticari olmayan haksız rekabet fiilini düzenlemektedir.⁷ Ayrıca Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanunun 62’nci maddesinde de “Haksız Ticari Uygulamalar” başlığı ile tüketicilere yönelik haksız rekabet ve haksız ticari uygulamalar düzenlenmiştir.

TTK’nın 55’inci maddesi haksız rekabet oluşturan fiilleri örnek olarak saydığından haksız rekabet oluşturan hallerin maddede sayılan bu fiillerle sınırlı olmadığı anlaşılmaktadır.⁸

Haksız rekabet hükümleri rakiplerle rekabet ilişkisini düzenlemenin yanı sıra iktisadi rekabette bulunma hakkını da güvence altına alır.⁹ Kişinin başkasına ait iş tecrübelerinin edinilmesine yönelik aldatıcı ve dürüstlük kuralına aykırı davranışlarda bulunması haksız rekabet oluşturur.¹⁰

Bu Çalışmamızın konusunu oluşturan iki haksız rekabet hali Türk Ticaret Kanunu m.55/1-b-3 ve TTK m.55/1-d’de düzenlenmiştir. Söz konusu hükümler 6762 sayılı eski TTK’nın 57’nci maddesinin yedinci ve sekizinci fıkrasında da düzenlenmekte idi.¹¹ TTK m.55/1-b-3 hükmünde, “İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek” hali düzenlemekte, TTK m.55/1-d hükmünde ise “Üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmek; özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirdiği veya başkaca hukuka aykırı bir şekilde öğrendiği bilgileri ve üretenin iş sırlarını değerlendiren veya başkalarına bildiren” kimselerin dürüstlüğe aykırı davranmış olacağı belirtilmekte olup maddede üretim ve iş sırlarına ilişkin iki haksız rekabet hali düzenlenmektedir. TTK’nın 55’inci maddesinin ilk fıkrası d bendinde sırrı elde etmeyi, ilk fıkrasının b-3 bendi ise sırrı kullanmayı esas almaktadır.¹² Haksız yere yararlanılan veya başkalarına yayılan üretim ve ticari sırların dürüstlük kuralına aykırı elde edilmesi bu maddede düzenlenmektedir.

6102 sayılı Kanun’da iş sırlarından bahsedilmiş ancak sır tanımı yapılmamıştır.¹³ İsviçre Haksız Rekabet Kanunu 4’üncü maddesinin c bendinde düzenlenen iş sırrı kavramı İsviçre hukukundan alınmış ve TTK m.55/1-b, 3 ve TTK m.55/d bendinde aynı şekilde düzenlenmiştir. 6762 sayılı TTK’nın 57’nci maddesinde düzenlenen “ticaret sırrı ve imalat sırrı” kavramı yeni kanunda “üretim ve iş sırrı” kavramına dönüştürülmüştür.¹⁴

I. Sır Kavramı

Sır, sahibi tarafından gizli kalması ve açığa çıkarılmaması istenilen, aksi durumda sahibinin menfaatini zedeleyeceği düşünülen durumları ifade eder.¹⁵ Sır bilinmeyen olduğu gibi uzun ve masraflı bir çalışma sonucunda elde edilen bilgileri de kapsayabilir¹⁶

İş sırrı yapılan iş ile ilgili olarak sınırlı bir çevrenin bildiği, saklı kalması istenilen ve saklı kalmasında işverenin haklı bir menfaatinin olduğu gizli bilgi ve durumları içeren bir kavramdır.¹⁷ İşletmenin ticari ve ekonomik faaliyetleri ve ilişkileri için önem arz eden ve sır unsurlarını taşıyan her türlü bilgi iş sırrı niteliğindedir.¹⁸

TTK m.55/1-b.3’de “üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltme” ifadesinde her iki sırrın birbirinden bağımsız olmadığı düşünülmekte, üretim ve iş sırrı kavramlarının birinin diğerini kapsadığı savunulmaktadır. Üretim süreci içinde veya haricindeki formüller, numuneler, buluşlar, çalışma tarzları, bilanço teknikleri, ekonomik veriler, makine kullanım metotları, tarifler iş sırrı kapsamındadır. Üretim ve iş sırları kavramlarının birbirinden bağımsız ayrı sırlar olduğu düşünülmesi durumunda aslında maddede “üretim veya iş sırları” şeklinde kullanımın olması gerektiği, oysa maddede hatalı olarak “ve” bağlacı kullanıldığı sonucu çıkarılacaktır.¹⁹ Kanaatimizce maddede düzenlenen üretim ve iş sırları kavramları birbirinden bağımsız olmayan ve ticari sır çatısı altındaki işletme sırlarını ifade etmektedir.

Üretim sırrı işletmenin yapısına göre ürün üretimi veya hizmetin görülmesine ilişkin konulardaki makine, teçhizat, tarif, üretim teknikleri gibi sır unsurlarını bünyesinde toplayan tüm bilgileri, metodları ve kuralları ifade eder.²⁰ İşletmenin üretim aşamasındaki kullandığı ve sır unsuru taşıyan bilgilerin tümü üretim sırrıdır. Üretim sırrı iş sırlarından bağımsız ve ayrı olmayıp iş sırlarının üretimi ve imalatı aşamasına yönelik sırlar için kullanılır. Üretim ve iş sırları, ticari işletmelerin teknolojik ve ekonomik alandaki gizli bilgilerden oluşan önemli değerlerindendir. Üretim sırrı üretici ve zamandan bağımsız bir işin sonucu olarak uygulanabilecek soyut maldır.²¹ Üretim sırrı, sınai mülkiyet alanındaki buluşlarda kullanılan sırdan farklıdır. Bir sınai mülkiyetin tescili aşamasında alenileşen bilgi herkesin kullanımına açık olduğundan artık üretim sırrı oluşturmaz.²²