5941 Sayılı Çek Kanunu Açısından ileri Tarihli Çekler Ve Hukuki Sonuçları
Post-Dated Cheques According to Cheque Act No: 5941 and Legal Consequences
Duygu DEMİREL
Bir ödeme aracı olarak kullanılması gereken çekler, uygulamada genellikle ileri tarihli olarak düzenlenmekte ve böylece kredi ya da teminat vasıtası olarak kullanılmaktadır. İleri tarihli çekler, uygulamadaki adıyla vadeli çekler, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 795/2 ve 5941 sayılı Çek Kanunu (ÇK) m. 3/8 ile yasal olarak da tanınmıştır. Mevzuatta gerçekleştirilen değişiklikler incelendiğinde, ileri tarihli çek uygulamasındaki sorunların çözülemediği, düzenleyen ile hamil arasındaki adaletsiz dengenin düzeltilemediği; bu kez dengenin düzenleyenin lehine olacak şekilde bozulduğu görülmektedir. Bu çalışmada; değişen kanuni düzenlemeler, öğretideki farklı yaklaşımlar ve Yargıtay kararları ışığında, ileri tarihli çek uygulaması, ileri tarihli çeklerin düzenlenme nedenleri, ileri tarihli çekin ödenmesi için düzenlenme tarihinden önce ibraz edilme sorunu ile ileri tarihli çekin düzenlenmesi, ödenmesi ve ödenmemesinin sonuçları incelenmektedir.
Çek, İleri Tarihli Çek, 5941 sayılı Çek Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, Cenevre Yeknesak Kanunu, İleri Tarihli Çekin Erken İbraz Sorunu.
Cheques which have to be used as a payment instrument usually are drawn containing a future date and so used as a loan or guarantee instrument in implementation. Containing a future date cheques, known as post-dated cheques in practice, are regulated in Turkish Commercial Code (TCC) 795/2 and Cheque Act 3/8 (Act No: 5941). According to analyzed amendments of legal legislations about cheques law, problems in implementation of post-dated cheques could not be solved, unfair balance between drawer and holder could not be corrected and this time the balance is disturbed in favor of drawer. In this study, implementation of post-dated cheques, reasons of drawn post-dated cheque, problem of post-dated cheque presented for payment before the date stated and consequences of drawn, paid and not paid post-dated cheque are analyzed in the light of the Supreme Court decisions, regulating new legal legislations and different approaches in doctrine.
Cheque (check), Post-dated Cheque, Cheque Act No: 5941, Turkish Commercial Code No: 6102, Convention Providing a Uniform Law for Cheques, Early Presentment Problem of Post-dated Cheque.
§ GİRİŞ
Kambiyo senetlerinden biri olan çek, bonodan ve poliçeden farklı olarak bir ödeme aracı olması itibarıyla, ticari hayatta nakit paranın yerini tutarak sıkça kullanılmaktadır. Ancak uygulamada ortaya çıkan bir takım ihtiyaçların giderilebilmesi için çekin, kredi ya da teminat vasıtası olarak da kullanıldığı görülmektedir. Bu amaçla çek üzerine vade kaydı konulamamasına rağmen, çekin düzenlenme tarihinin ileri bir tarih olarak belirlenmesiyle, “ileri tarihli çekler”; yani uygulamadaki adıyla “vadeli çekler” düzenlenmektedir. İleri tarihli çeklerin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.795/2 ve 5941 sayılı Çek Kanunu (ÇK) m.3/8 ile yasal olarak da tanındığı görülmektedir. Ancak söz konusu düzenlemeler incelendiğinde, ileri tarihli çekler açısından sorun yaratabilecek düzenlemelerin bulunduğu görülmektedir. TTK m.795/2 uyarınca ileri tarihli çekin, düzenlenme gününden önce ibrazı halinde ibraz günü ödeneceği ifade edilmiş; ancak ÇK m.3/8 uyarınca bu şekilde düzenlenme tarihinden önce ibraz edilen çekin, karşılıksız çıkması halinde hamilin hiçbir hukuki yola başvuramayacağı düzenlenmiştir. Bu durumda erken ibraz edilen çekin karşılığı varsa ödeme yapılacak; ancak karşılığı yoksa hiçbir hukuki yola başvurulamayacaktır. Karşılıksızdır işlemi, ancak çekin üzerinde yazan düzenlenme tarihinde yapılabilecektir. Görüldüğü üzere, bu durum uygulamada sıkıntı yaratacak niteliktedir. Fakat bu tartışmaların, ancak 2018 tarihinden itibaren bir önem kazanacağını söylemek gerekir; çünkü 6273 sayılı Kanunla 5941 sayılı Çek Kanununda yapılan değişiklik neticesinde geçici m.3/5 ile ileri tarihli çeklerin 31.12.2017 tarihine kadar düzenlenme tarihinden önce ibraz edilebilmeleri yasaklanmıştır. Ayrıca bu Kanunla, çek hukukunda yapılan önemli değişikliklerden biri de karşılıksız çek düzenlenmesi halinde öngörülen cezai yaptırımın kaldırılmış ve yerine bir takım idari yaptırımlar öngörülmüş olmasıdır. Söz konusu düzenlemeler incelendiğinde, ileri tarihli çekler açısından eski düzenlemelerdeki eksikliklerin giderilemediği, düzenleyen ile hamil arasındaki adaletsiz dengenin bir çözüme kavuşturulamadığı ve hamili koruyan eski düzenin, bu sefer düzenleyen lehine değiştirildiği görülmektedir. Bu şekilde uygulamada sıkça kullanılan ileri tarihli çeklerin önüne geçilemeyeceği gibi, düzenleyeni koruyan bu hükümlerle uygulamada yaşanacak sorunlar artarak devam edebilecek niteliktedir.
Çalışmamızda, değişen yasal düzenlemeler ışığında ileri tarihli çek ve bu çeklerin düzenlenmesi sonucu oluşan hukuki durum incelenecektir. Öncelikle vadenin çek hukukundaki görünümü, ileri tarihli çeklerin kanuni dayanağına ve düzenlenme nedenlerine değinilecektir. Ayrıca düzenlenme tarihinin ve ibraz sürelerinin önemi, ileri tarihli çekin ibraz süresinden önce ibraz edilebilme sorunu, ileri tarihli çekin ödenmesiyle ortaya çıkan sonuçlar ve hukuki sorumluluk düzenlemeleri, öğretideki görüşler ve Yargıtay kararları ışığında ele alınacaktır.
I. ÇEK KAVRAMI VE İLERİ TARİHLİ ÇEK DÜZENLEME SORUNU
Çek, kanuni şekil şartlarına tabi olan sadece bir bankaya hitaben yazılabilen, kıymetli evrak sayılan özel bir havale senedini ifade eder1. Çekin düzenlenme amacı, ticaret hayatında nakit para kullanmaksızın, ödemelerin sadece bir bankadaki mevcut hesap üzerinden yapılmasını sağlamaktır2. Bu bakımdan çek, para gibi bir ödeme aracını ifade etmektedir. Çeki düzenleyen kişi, böylelikle çalınma ve kaybolma riskleri karşısında nakit para taşıma yükünden kurtulmakta ve bunun yanında banka hesabında bulunduracağı para miktarı için de faiz geliri sağlayabilmektedir3. Bu durum bankalar açısından da fayda sağlamakta, büyük meblağları ifade eden çek karşılıkları sayesinde büyük mevduatlara daha kolay ulaşmaktadırlar4. Ayrıca çek kullanımıyla vergi kontrolü gerçekleştirilmekte, hesapta toplanan paraların bankalar tarafından kredi verilerek değerlendirilmesi sağlanmakta ve bu şekilde ülke ekonomisine de bir kaynak oluşturulmaktadır. Çekin kaydi para niteliği taşıması, ülke ekonomisi ve para sistemi üzerinde olumlu etkileri olması nedenleriyle bütün hukuk sistemleri tarafından çek kullanımı teşvik edilmektedir5.
