Stajyerlerin İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından Konumu (I)

The Position of Trainees Regarding to Labor and Social Security Law (I)

Ercan AKYİĞİT

Stajyerlerin iş ve sosyal güvenlik hukuku bakımından konumu adıyla yaptığımız bu çalışmada, gerek uygulama ve gerekse de öğretide ismine sıkça ama değişik şekillerde rastlanan “stajyer”kavramı ile onların çalışmalarının iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku karşısındaki hukuki konumu incelenmeye çalışılmaktadır. Hukukumuzda stajyer ve hukuki konumu hakkında yeknesak bir düzenleme bulunmadığı ve bu yüzden de yer yer zihin bulanıklığına ve uygulamada karışıklığa yol açıldığı; ayrıca farklı biçimde de olsa rastlanan kimi genel düzenlemelerde de istikrar sağlanamayıp zaman zaman değişikliklere gidildiği görülmektedir. Örneğin Torba Yasa diye bilinen 6552 sayılı Kanunla gerçekleştirilen değişiklik bunun son örneği olarak algılanabilir. Aşağıda ve izleyen kısımlarda konu hakkında detaylı açıklamalar sunulmaktadır.

Staj, Stajyer, Zorunlu-İsteğe Bağlı Staj, Okuldayken –Okul Sonrası Staj, Toplu İş Sözleşmesi, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri, İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümü, İşyerindeki Çalışan Sayısı.

In this study with the title ‘the position of trainees regarding to labor and social security law’, it is tried to analyze the term “Trainee” which is met frequently but in different kinds either in doctrine or in practice with the legal situation of their working regarding to labor law and social security law. In our law it is seen that there isn’t a uniform regulation on trainee and its legal situation, besides even in some general arrangements which can be encountered in different form, the stability cannot be ensured and caused confusion in the practice resulting the amendments now and again.

For instance, the amendments made with the Act no. 6552 which is known as Bag Bill can be comprehend as the last example of it. Detailed explanations on the subject is given below and in the following sections.

Internship, Trainee, Compulsory/Voluntary Internship, Internship in School/After School, Collective Bargaining Agreement, Occupational Health and Safety Services, Obligation of Recruiting Occupational Physician and Occupational Safety Expert, Number of Employee.

I. GENEL OLARAK

Çalışma hayatında bir başkasına ait olan işyerinde ve/veya öğretim kurumunda belli bir sanat veya meslek alanında çeşitli kimselerin faaliyet gösterdiği bilinir. Bunlardan kimileri memur, işçi, gibi bir başkasının otoritesine bağlı belli bir statüde faaliyet gösterir ve ücret denilen ekonomik bir karşılığı da almaya hak kazanır. Onu çalıştıranla aralarında iş sözleşmesi (işçi bakımından) veya idare hukuku ilişkisi (memur ve işçi dışındaki diğer kamu personeli) bulunur. Bazen da bunlar dışında çıraklık sözleşmesiyle faaliyette bulunanlara rastlanır.¹ Fakat kimi zamansa aynı işyerinde işçi ve memur ve de çırak niteliği bulunmayan, orasının hukuken bir personeli ve çırağı niteliği taşımayan ve sadece bir sanat veya mesleğe dair kuramsal bilgilerini geliştirip uygulamada da pekiştirmek amacıyla faaliyet gösteren kimseler de vardır. İşte bunlara uygulama ve öğretideki adıyla “stajyer” denildiği görülür. Bu incelemenin de amacı; staj ve stajyerlik kavramlarını iş ve sosyal güvenlik hukuku boyutuyla gözler önüne sermeye çalışmaktır.

II. STAJYERİN İŞ HUKUKU BAKIMINDAN KONUMU

Stajyer ve staj kavramları iş hukukunda sıkça kullanılmakla ve çeşitli yargı kararlarına da, kimi yönleriyle konu olmakla birlikte, aşağıda sunulacağı üzere, anılan kavramın iş hukukundaki hukuki konumu üzerinde (diğer birçok konuya nazaran) pek fazla durulmamıştır. İşte bu çalışmada iş hukuku bağlamında, stajyer kavramının, gerek bireysel gerek toplu iş hukuku ile iş sağlığı ve güvenliği bakımından hukuki durumu ele alınacaktır. Böylece de bu noktada “zerre-i miskal” boyutunda da olsa, kavram hakkında katkı yapılmaya gayret edilecektir.

Aslında stajyerlik ve staj, başkası yanında ve ona tabi olarak (onun otoritesine bağlı olarak) işyerinde iş görmenin bir yoludur. Ama bunun iş sözleşmesi/eser sözleşmesi ve vekâletten farklı bir yanı, sadece iş görmeyi değil; asıl amaç olarak iş görenin çalışarak öğrenmesini ve bilgilerini uygulamada da pekiştirmesini, kullanabilir hale getirmesini amaçlar. Yani genel olarak stajyerlik; herhangi bir sanat veya meslek hakkında kuramsal bilgisi olup da, bunu uygulamada geliştirmek ve pekiştirmek amacıyla işyerlerinde çoğu kez zorunlu, ama bazen ise ilgilinin isteği ve ilgili öğrenim biriminin veya meslek kuruluşunun onayıyla isteğe bağlı biçimde belli bir süre çalışmayı anlatır. Böylesi çalışana ise ancak belli koşullarla stajyer denir². Gerçek anlamda staj ve stajyerlik, ilgilinin ait olduğu okulun/öğretim kurumunun, odanın, meslek kuruluşunun vs. yasa, tüzük, yönetmelik vs.’de yazan biçimde zorunlu ve belli bir sürede gerçekleşir.