Vazife Malullüğü

Duty Invalidity

Rabiye YAMAN

Vazife malullüğü, işçilere sağlanan iş kazası ve meslek hastalığı sigortasının, kamu görevlileri açısından karşılık bulan halidir. Özellikle devlet askerlerinin, vatani hizmetleri sırasında meydana gelen olaylar nedeniyle malul olmaları, vazife malullüğü sigortasının en çok işlerlik kazandığı ve uygulandığı alandır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yürürlükten kalkan 5434 sayılı emekli Sandığı Kanunu’ndan farklı olarak vazife malulü sayılabilmenin kapsamı genişletilmiştir. Bizde bu değişiklikler ve 5434 SK döneminde verilen Yargı kararları ile birlikte ilk bölümde vazife malulü olabilmenin şartlarını açıkladık. İkinci bölümde sigortalının kusuru nedeniyle aylığa hak kanamayacağı haller üzerinde durduk. Üçüncü bölümde vazife malullüğü sonucu sigortalıya sağlanan hakların elde edilmesi için teknik olarak yapılması gereken bildirim, aylığın hesaplanması, aylığın başlangıcı, aylık alanların yeniden çalışması gibi detaylı konuları inceledik. Dördüncü bölümde ise vazife malullüğü kurumunun adi malullük ile iş kazası ve meslek hastalığı sigortası ile benzer yanlarını ve farklarını ortaya koyduk. Son olarak ise yürürlükteki 5510 SK’da düzenlenen vazife malullüğü sigortasının uygulama alanındaki kişilere değindik. 5510 SK’ geçici 4/III hükmü gereği, 5510 SK hükümlerine göre işlem yapılacak kişiler 5434 SK  döneminde sigortalı olarak çalışmış olup ara verdikten sonra tekrar çalışmaya başlayarak ilk defa 5510 SK m.4-c kapsamına girenler ile daha önce sigortalılığı olmayan ve 5510 SK m.4-c kapsamında çalışmaya başlayanlardır.

Vazife Malullüğü, Sigortalı.

Duty invalidity is the corresponding state of employee’s occupational accident and professional disease insurance for government officials. Particularly invalidity of soldiers due to incidents happened during military services is the most functional and applicable area of duty invalidity insurance.In Social Securities and General Health Insurance Act no.5510, the coverage of being deemed duty invalid is extended comparing with abolished Pension Fund Act no.5434. We explained the conditions to be deemed duty invalid with those amendments and supreme court’s decisions from the Act no.5435 days in the first part.In second part, we emphasized the conditions where the insuree cannot entitled to get a pension due to his own fault. In third part, we reviewed specific issues like the declaration made technically to claim rights provided to the insuree as result of duty invalidity, calculation of pension, beginning of the pension, rework of pension beneficiaries.As to fourth part, we put forth the similarities and differences between duty invalidity and ordinary invalidity and occupational accident and professional disease insurance. Lastly, we mentioned persons who is in the applicable sphere of the duty invalidity insurance arranged in Act no.5510.According to the transitional provision 4/III of Act no.5510, those who are entitled to be applied the provisions of Act no.5510 are the persons paused after working as an insuree in the period of Act no.5434, first involved into coverage of the article 4-c of the Act no.5510 by restarting to work now and those who didn’t have any insurance before and start working within the coverage of article 4-c of the Act no.5510.

GİRİŞ

Sosyal devlet anlayışında, bağımlı ve bağımsız olarak çalışan tüm sigortalıların hastalık, analık, yaşlılık gibi riskler yanında çeşitli mesleki risklere karşı da korunması gerekir. Bu risklerin korunmasını sağlayan sigorta dallarından bazıları ise kamu görevlileri ve memurlar için vazife ve harp malûllüğü, işçi ve bağımsız çalışanlar için iş kazası ve meslek hastalıklarıdır. Vazife ve harp malûllüğü, malûllük sigortasının özel bir uygulaması olarak düşünülmüştür. Malûlllük sigortası, işçiler, bağımsız çalışanlar ve memurlar için ortak hükümlerle düzenlenmiş (5510 sK m. 25); ancak vazife malûllüğü kamu görevlilerine özgü olarak ayrıca hükme kavuşturulmuştur. Anayasa Mahkemesinin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun¹, özellikle kamu görevlilerine ve memurlara (5510 sK’da 4-c’liler) ilişkin hükümlerinin iptali² sonrasında, Kanunda 2008 yılında geniş çaplı değişiklik³ yapılmıştır. Yapılan değişiklik sonucu vazife malûllüğü kurumu eski haline göre daha geniş kapsamlı hale gelmiştir. Kamu görevlileri ve memurlar iş kazası ve meslek hastalığı geliri yerine⁴ vazife malûllüğü sisteminden yararlandırılmaktadırlar. Ancak, 5510 sK’daki vazife malûllüğüne ilişkin düzenlemeler, Kanun yürürlüğe girdikten sonra ilk defa 4-c’li grubuna göre çalışmaya başlayanlar hakkında uygulama alanı bulacaktır (5510 sK geçici m.4/3). Bu nedenle 5434 sK⁵ döneminde sigortalı olanların 5510 sK döneminde vazife malûlü olmaları halinde hangi hükümlere tabi olacakları ve 5434 sK dönemi hükümlerine göre iştirakçi olarak çalışmaya başladıktan sonra ara verip tekrar çalışmaya başladıktan sonra 5510 sK’ya göre 4-c’li kapsama girenlerin durumu açıklığa kavuşturulması gereken konulardır. Bu nedenle çalışmamızda, önce vazife malûllüğü kavramını, şartlarını, aylığa ilişkin durumlar ve benzer kurumlarla ilişkisini inceledik. Son olarak, 5434 sK hükümlerinin uygulama alanı bulduğu sigortalılar ile 5510 sK hükümlerinin uygulama alanı bulduğu sigortalılardan bahsettik.

I. VAZİFE MALULLÜĞÜNÜN TANIMI VE ŞARTLARI

5510 sK vazife malûllüğü tanımını yaparken 5510 sK m. 25’teki malûllük tanımından yararlanmıştır. Kanundaki tanıma göre; “... 25’inci maddede belirtilen malûllük; sigortalıların vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen kazadan doğmuş olursa, buna vazife malûllüğü ve bunlara uğrayanlara da vazife malûlü denir”(5510 sK m. 47/1-c.2). Tanımda görüldüğü gibi, adî malûllük için gerekli olan işgöremezlik durumu vazife malûllüğü için de geçerlidir. Aradaki fark vazife malûllüğünün görevle ilgili olarak ortaya çıkmasıdır. Kamu görevlilerinin (5510 sK’da 4-c’li) adî malûllük sigortasından yararlanmaları için ise malûliyet oranı, çalışma güçlerini en az %60 oranında yitirmek ve vazifelerini yapamayacak derecede meslekte kazanma güçlerini yitirmek olarak belirlenmiştir (5510 sK m. 25/1).

5510 SK’ya göre vazife malullüğü hükümlerinden yararlanacak olan memur ve kamu görevlileri kanunun 1. fıkrasının c bendine göre sigortalı olan çalışanlardır. Hükme göre;