Misli Şeylerin Saklanması Sözleşmesi ile Tüketim Ödüncü Sözleşmesinin Ayrımı ve Sonuçları

The Consequences of the Distinction Between Irregular Safekeeping Contract and Consumption Loan Contract

Gökçe CANARSLAN

Tüketilebilen misli eşya, misli şeylerin saklanması sözleşmesine de tüketim ödüncü sözleşmesine de konu edilebilir. Her iki sözleşmenin de kurulmasıyla, eşyanın mülkiyetinin karşı tarafa geçeceği ve sözleşme sona erdiğinde verilen eşyanın değil, aynı miktar ve nitelikteki başka bir eşyayı verme borcunun doğması sebepleriyle, bu iki sözleşme birbirlerine oldukça benzemektedir. Kurulan hukuki işlemin misli şeylerin saklanması veya tüketim ödüncü sözleşmesi olarak nitelendirilmesi, sözleşmenin sona ermesi hâlinde geri verme talebini etkilememektedir. Ancak bu iki sözleşme, söz konusu eşyayı sözleşme süresince kullanma imkânı, müteselsil borçluluk oluşturup oluşturmaması, alacaklının rızasıyla takas ve geri verme borcunun kapsamı ile borcun sona ermesi hâlinde ifa yerinin belirlenmesi gibi durumlarda farklılık göstermektedir. İsviçre ve Türk Hukuk Sistemleri’nde misli şeylerin saklanması sözleşmesi genel saklama sözleşmesinin bir çeşidi olarak görülmekteyken, tüketim ödüncü sözleşmesi ödünç sözleşmeleri arasında yer almakta ve farklı hükümlerde düzenlenmektedir. Bunun sonucunda tüketilebilen misli eşyanın konu olduğu sözleşmelerde, tarafların hangi sözleşmeyi kurduklarını açıkça belirlememeleri hâlinde meydana gelen uyuşmazlığa uygulanacak kuralların tespiti için öncelikle tarafların menfaatleri ve sözleşmenin amacının dikkate alınması, bu ölçütün yeterli gelmemesi durumunda ise süre ve varsa faizin yüksekliğine göre karar verilmesi beklenmektedir.

Tüketilebilen Eşya, Misli Şeylerin Saklanması, Tüketim Ödüncü, Ödünç, Sözleşme.

Consumable fungible things can be subject to both irregular safekeeping contract and consumption loan contract. Both contracts are quite similar due to the fact that upon the conclusion of contracts, the ownership of things is to pass to the depositary and the depositary is not obliged to return exactly the same things but to return other things of the same quality and quantity. Qualifying a legal transaction as an irregular safekeeping or consumption loan does not affect the demand of restitution upon the termination of the contract. Nevertheless, two contracts differ in some respects, such as the opportunity to use things during the contract period, giving rise to joint liability, exchange of things with the consent of the creditor and the scope of restitution liability and the determination of the place of performance upon the termination of the contract. In Swiss and Turkish Laws the irregular safekeeping contract is regarded as a kind of safekeeping contract while the consumption loan contract is provided under loan contracts and both are stipulated in different articles. Consequently, in contracts where the subject-matter is consumable fungible things, if the parties failed to clearly indicate the type of contract they concluded, firstly the purpose of the contract should be taken into consideration to determine the applicable rules in case of dispute, and if this method does not work then the period and the amount of interest rate (if applicable) should be taken into consideration in the determination process.

Fungible Things, Irregular Safekeeping, Consumption Loan, Loan, Contract.

GİRİŞ

Misli şeylerin saklanması sözleşmesi, saklama sözleşmesinin özel bir çeşidi olup sözleşmenin konusunu, misli eşya oluşturmaktadır. Misli eşya aynı zamanda tüketilebilen bir nitelik taşıdığı takdirde, eşyanın bir süre sözleşmenin karşı tarafındaki kişinin elinde bulundurularak sözleşmenin sona ermesi hâlinde aynen değil, aynı miktar ve nitelikteki başkaca eşyanın verilmesiyle sözleşmeden doğan geri verme yükümlülüğünün ifa edileceği bir diğer sözleşme olan tüketim ödüncü sözleşmesine benzerliği görülmektedir. İki sözleşmenin kesişim noktası tüketilebilen misli eşya olup bunun dışındaki eşyada iki sözleşmenin birbirinden ayrılmalarında güçlük bulunmamaktadır.

Söz gelimi birkaç kamyoncunun taşıma işlerinde kullanacakları akaryakıtı, kendisi de aynı yakıtı kullanmakta olan içlerinden birinin sahip olduğu yakıt deposuna koymaları hâlinde bu sözleşmenin niteliği açıkça belirtilmediği takdirde akaryakıtın, tüketilebilen ve misli eşya olması sebebiyle tüketim ödüncü sözleşmesine mi yoksa misli eşyanın saklanması sözleşmesine konu olacağının tespiti gerekmektedir.¹ Bu ayrım yapılırken, konularının benzerliklerine rağmen iki sözleşmenin amaçlarının birbirinden farklı olduğu dikkate alınmalıdır. Tarafların hangi sözleşmeyi kurdukları üzerinde açıkça anlaşmaları hâlinde ilgili sözleşmeye ilişkin hükümler uygulanacaktır ancak böyle bir anlaşma olmadığında, ortaya çıkacak sorunların çözümünde başvurulacak kuralların belirlenmesi için, öncelikle kurulan sözleşmenin amacının ve tarafların menfaatlerinin irdelenmesi gerekmekte, amacın tam olarak tespit edilememesi hâlinde ise süre ve faize ilişkin taraflarca alınan kararlar, hukuki işlemin niteliğine etki etmektedir.

Çalışmada, öncelikle tarafların hangi sözleşmeyi kurduklarının tespit edilmesine ilişkin ölçütlerden bahsedilecek ve ardından bu ayrımın gerektirdiği sonuçlar incelenecektir. Şöyle ki kurulan sözleşmenin misli şeylerin saklanması sözleşmesi veya tüketim ödüncü sözleşmesi olması durumunda, sözleşme süresince elinde bulunduran kişi tarafından eşyanın kullanılması imkânının bulunup bulunmadığı, borçlunun sorumluluğunun müteselsil olup olmadığı, takasın mümkün olup olmadığı, geri verme borcu ve ifa yerinin belirlenmesindeki özellikler birbirinden farklı şekillerde değerlendirilecektir.