Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesinde Bitcoin’in Tasfiyeye Konu Olup Olamayacağı Meselesi

The Issue Whether Bitcoin Might be Subject Matter or not of the Liquidation when Liquidating the Regime of Participation in Acquired Property

Özge KARATEPE SARICI, Duygu Ece DEMİR

Bilinen ilk kripto para olan Bitcoin, aynı zamanda kripto para türleri arasında en popüleridir. Gün geçtikçe kullanımı yaygınlaşan Bitcoin’in hukuk alanında birçok uyuşmazlığa neden olması kaçınılmazdır. Bu alanlardan biri de aile hukukudur. Çalışmamızda, bir malvarlığı unsuru olarak artık hayatımızda yer alan Bitcoin’in boşanma sonrasında yasal mal rejiminde tasfiyeye nasıl konu olacağı hususu incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Bitcoin’in yasal mal rejiminde tasfiyesine ilişkin kesin kurallar koymak yerine mevcut kanuni düzenlemeler çerçevesinde yol gösterici çözüm önerileri sunmak ve bu alanda tartışmalar yaratmaktır.

Kripto Para, Bitcoin, Blokzincir, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, Tasfiye, Katılma Alacağı, Kişisel Mal, Edinilmiş Mal.

The first known crypto currency Bitcoin is also the most popular and widely used one among the crypto currencies. It is inevitable that Bitcoin, of which usage is increasing day by day, may also cause a lot of legal disputes in different fields of law. One of these areas is the family law. In this study, Bitcoin, ranked as an asset element in our lives, is reviewed by considering how it will be subject matter in the division of regime of participation in acquired property after a divorcement. The aim of this study is to offer guiding solutions and recommendations within the scope of existing legal regulations and to initiate discussions in this field of law rather than setting certain rules with regards to the Bitcoin in liquidation of regime of participation in acquired property.

Cryptocurrency, Bitcoin, Blockchain, Regime of Participation in Acquired Property, Liquidation, Participation Claim, Personal Property, Acquired Property.

Giriş

Para, tarihsel süreç içerisinde birçok forma bürünmüştür. 19 yüzyıldan itibaren fiziki paraya dijital para eşlik etmiş ve para sanal bir varlık haline gelmiştir. 2008 yılında kripto paraların ortaya çıkışı ile tüm dünya ilk kez merkezi olmayan para kavramı ile tanışmıştır. Kripto para birimleri çeşitlilik göstermekle birlikte bilinen ilk ve en popüler kripto para birimi Bitcoin’dir. Blokzincir sistemi üzerine kurulu Bitcoin, merkezi bir otorite veya finans kuruluşu olmaksızın iki tarafın birbiri ile işlem yapabildiği ödeme sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bitcoin aynı zamanda yatırım ve ödeme aracı olarak da kullanılmaktadır.

Bitcoin’nin kullanımının yaygınlaşması bilim dallarını farklı açılardan etkilemiş, hukuksal alanda da birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Ortaya çıkışından bu yana uzun bir zaman geçmesine rağmen kripto paralar için kapsamlı bir mevzuatın olduğunu söylemek hala mümkün değildir. Hem kripto paraların kendilerine has özellikleri hem böyle bir mevzuatın eksikliği kripto paraların meşru olmayan amaçlar için kullanılmasına veya taraflar arasında uyuşmazlığa dönüştüğü takdirde mağduriyetler yaşanmasına neden olmaktadır. Çalışmamızda bu uyuşmazlıklardan biri olarak öngördüğümüz Bitcoin’in eşlerin boşanması halinde yasal mal rejiminin tasfiyesine konu olup olamayacağı meselesi incelenmiştir.

Çalışmamız Bitcoin ile sınırlı olup farklı işleyişe sahip olmaları nedeni ile tüm kripto paraları kapsayacak şekilde değerlendirmelerde bulunulmamıştır. Çalışmanın birinci bölümünde hukuki nitelendirmenin doğru yapılabilmesi amacıyla blokzincir (blockchain) sistemi ile Bitcoin’e ilişkin teknik bilgilere yer verilmiş ve bazı ülkelerin yaklaşımlarından bahsedilmiştir. Devamında Türk hukukunda yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde Bitcoin’in hukuki niteliğinin ne olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejiminde mal gruplarına yer verilmiş, Bitcoin’in hangi durumda edinilmiş mal hangi durumda kişisel mal olarak kabul edileceği tespit edildikten sonra tasfiyeye nasıl konu olacağı hususunda değerlendirmelerde bulunulmuştur.

I. Blokzincir (Blockchain) Teknolojisi ve Bitcoin’e İlişkin Teknik Özellikler

Bitcoin, blokzincir teknolojisi üzerine kurulu bilinen ilk kripto paradır ve gücünü bu teknolojiden almaktadır.¹ Bu nedenle, Bitcoin kavramını anlamak, özelliklerini ve işleyiş mekanizmalarını ortaya koymak için blokzincir teknolojisinin ana hatlarıyla bilinmesi gerekmektedir.

Blokzincir, işlemlerin sistemdeki tüm katılımcılar ile şifrenmiş şekilde paylaşıldığı dağıtık bir veri tabanı olarak tanımlanmaktadır.² Bir başka ifadeyle blokzincir, onaylanan tüm işlemlerin blok listeleri halinde saklandığı bir defteri kebir sistemi yaratmaktadır.³ Blokzincir’de öncelikli olarak bir veri oluşturulur, bu veri tüm kullanıcılar tarafından doğrulandıktan sonra şifrelenerek bloklara kaydedilir. Sistemin devrim yaratan özelliği ise aracı bir kuruma veya merkezi bir otoriteye ihtiyaç olmaksızın verilerin güvenilir bir şekilde tüm kullanıcılar tarafından kaydının tutulmasıdır.⁴

Blokzincir, birbiriyle etkileşim içerisinde olan, ancak birbirini tanımayan kullanıcıların (Peer to Peer/Eşler Arası) yönettiği bir sistemdir. İşlemlerin bir kopyası tüm kullanıcılar tarafından saklanır. Kullanıcılar istedikleri bir anda bu işlemlere erişebilir ve denetimini sağlayabilir.⁵ Böylelikle şeffaf bir yapı var olur.

Merkezi bir otoritenin var olmadığı, birbirini tanımayan kullanıcıların yönettiği bir sistemde güveninin nasıl tesis edileceği sorun teşkil edebilir. Geleneksel sistemlerde merkezi bir otorite güven tesisi konusunda rol üstlenirken blokzincir teknolojisinde güven en başından beri varolan değiştirilemez kurallar üzerine inşa edilmiştir. Daha teknik bir ifadeyle, blokzincirin yönetimi kullanıcıların mutabakat sağladığı algoritmalarla ile sağlanmaktadır.⁶

Blokzincirin sisteminde her bir veri sıralı ve zaman damgasına sahip olacak şekilde bloklara kaydedilir. Bloklara kaydedilen tüm verilerin “hash” denilen özet kodu oluşturulur ve bu özet kod bir sonraki bloğun verilerinden biri olarak kayda geçer.⁷ Bloklar bir zincir gibi kronolojik bir sırayla ve önceki bloğun hash’ini barındıracak şekilde birbirine bağlanır.⁸ Bloklar birbirlerinin hash kodunu taşıdığından bir blokta yer alan verinin değiştirilmesi halinde diğer bloklarla uyumsuz hale gelecek ve sistem tarafından kabul görmeyecektir. Böylelikle işlemlerin değiştirilmesi veya silinmesi de imkânsız hale gelmektedir.⁹

Blokzincir her ne kadar kripto paralar ile popülerlik kazansa da kendine has yapısal özellikleri nedeniyle yakın gelecekte birçok sektörün kullanılabileceği bir teknolojidir. Sağlık sektörü, lojistik ve tedarik zinciri yönetimi, gayrimenkul sektörü, kamu yönetimi vb. birçok alan blokzincirin sağladığı avantajlardan faydalanabilir.

Blokzincir teknolojisi kullanılarak yaratılan merkeziyetsiz ilk kripto para birimi Bitcoin’dir.¹⁰ Bitcoin ilk kez Satoshi Nakamoto¹¹ takma ismini kullanan yazarın kaleme aldığı ve 2009 yılında yayınlanan “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” isimli makale ile dünyaya tanıtılmıştır. Nakamoto makalesinde Bitcoin’i; güven yerine kriptogratif kanıta dayalı iki tarafın bir güvenilir kişiye gerek duymadan doğrudan birbirleri ile işlem yapabilecekleri bir elektronik ödeme sistemi olarak tanımlamaktadır.¹² Bitcoin ile merkezi bir otorite veya finans kuruluşunun aracılığına ihtiyaç olmadan dünyanın herhangi bir yerine para aktarımı yapmak mümkündür. Bitcoin, kullanıcıların birlikte işlerlik kazandırdıkları bir sistem olduğu için arzı kontrol eden finans aktörleri bulunmamaktadır. Bunun yerine Bitcoin arzında bir üst sınır belirlenmiştir ve bu sınır 21 milyondur. 2035-2040 yılları arasında ise tamamının arz edileceği tahmin edilmektedir. Bitcoin kullanmak ve transfer etmek isteyen kullanıcıların Bitcoin cüzdanına sahip olması gerekir. Bitcoin cüzdanları Bitcoin hesaplarına kaydedilen işlemleri ve depolanan değeri harcamak ve aktarmak için gerekli yazılımlardır.¹³ Bu yazılım akıllı telefonlara veya bilgisayarlara indirilerek bitcoin transferi sağlanabileceği gibi; web tabanlı servisler aracılığı ile de yapılabilir. Bitcoin cüzdan yazılımları indirildiğinde Bitcoin adresi tanımlanmaktadır. Cüzdanlar aynı zamanda Bitcoin transferi için gerekli olan birbiriyle kriptogratif olarak ilişkinlendirilmiş genel anahtar ve özel anahtar üretirler.¹⁴ Özel anahtardan genel anahtara ulaşılabilir; ancak genel anahtardan özel anahtara ulaşılması mümkün değildir. Bitcoin özel anahtarı bir başka kullanıcıya Bitcoin gönderilmesini veya harcanmasını sağlarken, genel anahtar cüzdana Bitcoin kabul edilmesini sağlar.¹⁵ Bitcoin göndermek istediğimiz kişinin genel anahtarının bilinmesi yeterli olduğundan kimlik bilgileri gibi bilgilere veya özel anahtarının bilinmesine gerek yoktur. Genel anahtarı bankaların hesap sahipleri adına tanımladığı iban numaralarına, özel anahtarı ise banka hesaplarının şifresine benzetebiliriz. Kullanıcı özel anahtarını kaybettiği takdirde cüzdanına erişemeyecek, böylelikle sahibi olduğu Bitcoinler üzerinde hâkimiyetini de kaybedecektir. Bitcoin cüzdanlarının; yazılım cüzdanları, donanım cüzdanları, kâğıt cüzdanlar ve web cüzdanlar olmak üzere farklı çeşitleri mevcuttur. Kullanıcılar kullanım alışkanlıklarına ve güvenlik ihtiyaçlarına göre bu cüzdanlardan birini tercih edebilirler.

Bitcoine ilişkin teknik özelliklerden bahsederken madencilik kavramına da değinmek gerekir. Bitcoin üretme işlemine madencilik (mining), bu işlemi yapanlara ise madenci (miner) denilmektedir. Madenciler, sistemde onaylanmayı bekleyen Bitcoin transfer işlemlerini bir araya getirerek zincire eklenecek blokları oluşturmaya çalışırlar ve bu işlemin karşılığında Bitcoin kazanırlar.¹⁶ Blokların oluşması sistemin kuruluş şekli olan belli bir zorluğa sahip matematik problemlerinin madenciler tarafından çözülmesine bağlıdır. Madenciler bu zorlu problemi çözerek, hem Bitcoin kaynağı yaratmakta hem sistemin devamlılığını sağlamaktadırlar.

II. Diğer Ülkelerde Hukuki Yönden Kripto Paralar

Kanada’da kripto paraların kullanılmasına izin verilmektedir. Dijital para elektronik paradır ve kripto para birimleri de dijital paraların bir türüdür; kripto para ile internet ya da bu para birimini kabul eden mağazalardan ürün ya da hizmet satın alınabilmektedir.¹⁷ Kanada kripto paraları öncelikle menkul kıymetler kanunları altında düzenlemektedir; bununla birlikte Kanada Gelir Ajansı kripto parayı emtia olarak sınıflandırmaktadır ve kripto para karşılığı alınan ürün ya da hizmetlerin değişimi takas (bartertransaction) ve bu işlemden elde edilen geliri işletme geliri olarak kabul etmektedir.¹⁸ Ancak kripto paralar Kanada’da ulusal para olarak kabul edilmemektedir.¹⁹ Kanada’da aynı zamanda kara paranın aklanmasının önlenmesi hakkında düzenlemeler de bulunmaktadır. Bu düzenlemelere göre, Bitcoin dahil sanal para borsası, kara para aklanmasının önlenebilmesi amacıyla para hizmeti işletmeleri olarak kabul edilmektedir.²⁰ Böylelikle Bitcoin kara para aklama karşıtı yasaların gözetimi altına girmiş olmaktadır.