Anonim Şirketlerde Birikimli Oy Nedir? Birikimli Oyun Yararları Nelerdir?

What is Cumulative Voting in Joint Stock Companies? What are the Benefits of Cumulative Voting?

Ayhan BAKIR

Birikimli oy, sahip olunan oy sayısının seçimi yapılacak üye sayısı ile çarpımı sonucunda elde edilen sonuç kadar oy kullanma hakkını veren ve bunların dağılımını tamamen özgür bırakan bir oy yöntemidir. Birikimli oy, anonim şirket genel kurul toplantısında kullanılabilir. Yönetim kurulu toplantılarında birikimli oy kullanılması mümkün değildir. Zira yönetim kurulunda oylama yapıldığında “sahip olunan oy sayısı” herhangi bir hesaplamada dikkate alınmaz. Birikimli oy yönteminin birçok yararı bulunmaktadır. Bu yararlar şöyle sıralanabilir: birikimli oy demokratik, pratik, ekonomik ve adil olması ayrıca kurumsal yapıya hizmet etmesinin yanı sıra üye çeşitliliğine imkân sağlamakta dahası pay sahipleri ve şirket arasındaki ilişkiyi olumlu yönde etkilemektedir.

Birikimli Oy, Düz Oy, Anonim Şirket, Pay Sahibi, Genel Kurul.

Cumulative voting is a voting method that gives the right to vote as much as the result of multiplying the number of votes with the number of members to be elected, and that completely sets their distribution free. Cumulative voting can be used at the general meeting of a joint stock company. It is not possible to use cumulative voting at executive meetings. Likewise “the number of votes owned” is not included in any calculation when voting is made in the executive meetings. The cumulative voting method has many benefits. These benefits can be listed as follows: cumulative voting ensures member diversity as well as being democratic, practical, economical and fair also serving to the corporate structure moreover it effects the relationship between the shareholders and the company positively.

Cumulative Vote, Straight Vote, Joint Stock Company, Shareholder, General Meeting.

I. Kavram

Birikimli oy, Türk hukuk öğretisinde birden fazla kavram ile ifade edilmiştir. Birikimli oy yerine “oransal oy”, “toplu oy”,¹ “birleşik oy”, “oyların yığılması” ve “birikmiş oy” gibi terimler kullanılmıştır.²

Aşağıda ele alınacağı üzere, birikimli oy yöntemini ABD’de ilk kez ileri süren John Stuart Mill ise “personal representation” ve “equal representation of minorities” olarak adlandırmıştır.³Mill’in kullandığı ifadeler sırayla “kişisel temsil” ve “azınlığın eşit temsili” olarak Türkçe’ye çevrilebilir. Ancak bahsedilen kavram Amerika’da, gerek öğretide gerek mevzuatta “cumulative voting” olarak kullanılmaktadır. Bunun dilimizdeki karşılığı, “birikimli oy”, “kümülatif oy” ya da “toplu oy”dur.

Bu çalışmada Türk hukuk öğretisinde ve mevzuatında benimsendiği üzere, “birikimli oy” ifadesinin kullanması tercih edilmiştir.

II. Tanım

Düz oy (klasik ya da yaygın oy “straight voting”) yönteminde kural olarak pay sahipleri şirketteki pay oranı ve esas sözleşmede öngörülen kadar oy sayısına sahiptir.⁴ Düz oy yönteminde yönetim kurulu üye seçimi yapılırken oy sahipleri veya temsilcileri, her bir aday için ayrı ayrı oy kullanmaktadır.⁵ Başka bir anlatımla, sahip olunan oylar, her bir üyelik için yeniden kullanılmaktadır. Seçim sonucunda en fazla oyu alanlar, yönetim kurulu üyesi olarak atanmaktadır.⁶

Düz oy yönteminde her bir üyelik için ayrı seçim yapıldığından normal şartlarda, sadece çoğunluğun seçtiği kişiler üye olarak atanmaktadır.⁷ Bu nedenle, azınlığın oy verdiği adayların seçilmesi düşük ihtimaldir. Sonuç olarak, demokrasinin eleştirilen en önemli kusurlarından biri olan azınlığın çoğunluk karşısında dikkate alınmaması, düz oy yönteminde de varlığını sürdürmektedir.

Birikimli oy yönteminde, düz oyun aksine her bir yönetim kurulu üyeliği için ayrı ayrı seçim yapılmamaktadır.⁸ Birikimli oyda tüm üyelikler için tek bir seçim yapılmaktadır.⁹ Bu seçimde pay sahipleri, oylarını tüm adaylar arasında istediği gibi dağıtabilir.¹⁰ Örneğin pay sahipleri, tüm oylarını tek bir adaya verebilir ya da bunlar arasında eşit olarak paylaştırabilir.¹¹ Oylama sonucunda, en fazla oyu alandan en az alana doğru sıralama yapılır ve baştan sona doğru seçimi yapılan üyelik sayısı kadar, adaylar yönetim kuruluna atanmaktadır.¹²

Öğretide birikimli oy yönteminin birçok tanımı yapılmıştır. Kimi yazarlar, bunun demokratik yönünü ön plana çıkarırken, kimileri de matematiksel açıdan tanımlama yapmıştır. Aşağıda ele alınacağı üzere, birikimli oy hem siyasi seçimlerde hem de ticaret şirketleri için uygulanan bir yöntemdir.¹³

Geniş anlamda birikimli oy yöntemi, pay sahiplerine sermayeleri oranında şirkette temsil edilme fırsatı sağlayan demokratik seçim usulüdür.¹⁴ Bu yöntem, azınlığa yönetim kurulunda temsil edilme imkânı vermektedir.¹⁵Tekinalp birikimli oyu; “oy sahibi verdiği bir oyun, tüm üyeler için değil de adını belirttiği üye veya üyeler için, üye tam sayısı miktarında sayılmasını sağlar” şeklinde tanımlamıştır.¹⁶Çeker’e göre birikimli oy yöntemi; “genel kuruldaki seçim kararlarında bir pay sahibinin kullanacağı oyları, her bir üyelik için ayrı ayrı vermek yerine bir veya birkaç adayda birleştirerek kullanması esasına dayanır.”¹⁷Üçışık ve Çelik’e göre ise, “azınlıktaki ortakların bir araya gelerek oylarını bir veya birkaç aday için kullanabilmelerine imkân tanıyan” yönteme, birikimli oy yöntemi denir.¹⁸ Küçük pay sahiplerinin oy haklarını, kazanacağını ümit ettikleri aday ya da adaylara vermeleri sonucunda bunların seçilme ihtimalini artıran aracın hukuki ifadesine birikimli oy yöntemi denilebilir.¹⁹

Matematiksel tanım olarak birikimli oy yöntemi; pay sahiplerinin, oy sayısı ile seçilecek üye sayısının çarpımı kadar oy hakkı sağlayan bir yöntemdir.²⁰ Örneğin pay sahibinin 10 adet oyu var ve 7 adet yönetim kurulu üyesi seçilecekse bu kişinin birikimli oy sayısı, 10x7=70’tir. Bu yöntemde pay sahibi, genel kurulda yönetim kurulu üyesinin seçimi için oylarını belirli bir ya da birkaç adaya verebilir.²¹ Örneğin 7 adet yönetim kurulu üyesi seçilecekse pay sahibi, oylarının hepsini tek bir adaya verebileceği gibi birden fazla aday arasında da dağıtabilir.²²

Birikimli oy ile düz oy yöntemi arasındaki farkı, bir örnek üzerinden anlatılacak olunursa; payları %70 ve %30 oranında olan iki pay sahibinin olduğu bir anonim şirkete 3 adet yönetim kurulu üyesi seçilecektir. Azınlık ve çoğunluğun desteklediği birbirinden farklı 3’er adet aday bulunmaktadır. Buna göre; seçilecek üyeler düz oy sistemine göre:

Tablo 1.1: Düz oy yönteminde yönetim kurulu üye seçimi