Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme
United Nations Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women
Özde DEREBOYLULAR, Perçem ARMAN
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme 1979 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilmiş olup, kadınların temel insan haklarını korumaya ilişkin en kapsamlı uluslararası sözleşmedir. Sözleşme, kadınların insan haklarını korumak ve geliştirmek için uluslararası bir standart sağlamakta ve genellikle kadınlar için “Haklar Bildirgesi” olarak anılmaktadır. Siyasi, medeni, kültürel, ekonomik ve sosyal yaşamda kadın haklarını kapsamlı bir şekilde ele alan tek uluslararası belgedir. Sözleşme, kabulünden bu yana 189 ülke tarafından onaylanmış ve BM Genel Kurulu 1999 yılında Sözleşmeye Ek bir İhtiyari Protokolü kabul etmiştir. Bu çalışmada, ihtiyari protokolden sonra kadınlara uygulanan insan hakları ihlallerinin denetleme usulleri değerlendirilmektedir.
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme, CEDAW, Kadın Hakları, İnsan Hakları.
The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women was adopted by the United Nations in 1979 and is the most comprehensive international convention on the protection of women’s fundamental human rights. The Convention provides an international standard for protecting and promoting women’s human rights and is often referred to as the “Bill of Rights” for women. It is the only international document that comprehensively addresses women’s rights in political, civil, cultural, economic and social life. The Convention has been ratified by 189 countries since its adoption, and the UN General Assembly adopted an Optional Protocol to the Convention in 1999. This study evaluates the control procedures of human rights violations against women after the Optional Protocol.
The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, CEDAW, Women’s Rights, Human Rights.
Giriş
İnsan hakları, dokunulmaz ve devredilmezdir. Bu haklar her insanın onurundan kaynaklanır. Uluslararası güvenliğin, barışın sağlanması, devletlerin ekonomik ve sosyal kalkınmasını desteklemenin yanında insan haklarının korunması Birleşmiş Milletler’in üç ana görevinden biridir. Birleşmiş Milletler Şartı (1945) “insan kişiliğinin onur ve değerini”, “erkeklerle kadınların hak eşitliğini” desteklemekte ve cinsiyet ayrımını yasaklamaktadır (BM Şart m.1/3). Bu kurallar İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde, kişisel ve siyasal ve de ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin BM sözleşmelerinde tekrarlanmaktadır. Kısacası erkekler ve kadınlar eşit şekilde ve hiç bir ayırım gözetilmeksizin sözleşmelerde belirtilen tüm haklardan yararlanmalıdırlar.1 Bunların ışığında daha en başta yanıt bulması gereken bir soru vardır: Neden, sadece kadınları konu alan bir sözleşmeye ihtiyaç duyulmuştur? Geçen yüzyılın 60’lı yıllarının sonuna kadar Birleşmiş Milletler’in, özellikle Kadının Statüsü Komisyonu (The Commission on the Status of Women) çerçevesinde o zamanki tüm faaliyetlerinin ve bu zamana kadar faaliyet gösteren bilirkişi komitelerinin denetleme uygulamalarının kadınların cinsiyetlerinden ve medeni durumlarından dolayı bütün dünyada uygulanan kadın ayrımcılığını engellemeye veya azaltmaya yeterli olmadıkları gerçeği bu sorunun yanıtıdır.2
Bu süreçte BM, geniş; fakat hukuken bağlayıcılığı olmayan bir Bildiri ile yeni bir gelişmenin temelini atmıştır.3 Bu gelişme 18 Aralık 1979 tarihinde kapsamlı ve hukuken bağlayıcılığı olan ve 3 Eylül 1981 tarihinde yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women) kabul edilmesi ile en yüksek noktaya erişmiştir. Sözleşme kadına yapılan her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılmasını amaçlamaktadır ve insan haklarına, sadece erkek cinsiyetinin değil; kadının da sahip olduğu vurgusu üzerinden biçimlendirilmiştir.4 1982 yılının Ekim ayında Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW Komitesi) Viyana’da ilk oturumlarını yapmak için toplanmıştır. BM Genel Kurulu 6 Ekim 1999 tarihinde Sözleşmeyi Ek veya İhtiyari Protokol ile tamamlamış ve bu Protokol 22 Aralık 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu İhtiyari Protokolden sonra kadınlara uygulanan insan hakları ihlallerini denetleme usulleri çalışmada ele alınacaktır.
I. Genel Olarak
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, CEDAW), Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 18.12.1979 tarihli ve 34/180 sayılı Kararıyla kabul edilmiştir. Sözleşme 1.3.1980 tarihinde New York’ta Birleşmiş Milletler üyesi Devletlerin imza, onay ve katılımına açılmıştır. Sözleşme yirmi Devletin Sözleşmeye taraf olma koşulunun gerçekleştiği tarihi takip eden otuzuncu gün olan 3.9.1981 tarihinde yürürlüğe girmiştir.5 Türkiye Cumhuriyeti Devleti bakımından 19.1.1986 tarihinde Sözleşme ve 29.1.2003 tarihinde ise Sözleşmeye ek İhtiyari Protokol yürürlüğe girmiştir.
