Çıraklık ve Çıraklar Üzerine Bazı Düşünceler

Ercan AKYİĞİT

İster özele ister kamu kuruluşlarına ait olsun, işyerlerinde çeşitli konumlarda faaliyet gösteren, hizmet sunan - iş gören kişilerle karşılaşılır. Bunlardan kimilerinin tabi olduğu ilişki zaten belli koşullarla ve özel hukuk kapsamında ücret karşılığında bağımlı biçimde iş görmeyi; kimilerininki ise (sadece kamuda) kamu hukukuna tabi şekilde bağımlılık ve ücret içerikli iş görmeyi içerir.

Bazılarınınsa, ya sadece işi ve mesleği teorik ve uygulamalı biçimde öğrenmeyi hedeflediği, ya da zaten teorik bilgisine sahip olduğu bir sanat veya meslek hakkındaki uygulamayı görmek ve bilgilerini pekiştirmek amacıyla faaliyette bulunduğu gözlemlenir. Bu son grubun çırak (ve stajyer) denilen kimseleri anlattığı söylenebilir. İşte bu çalışma özel olarak çırakların iş sağlığı ve güvenliği, bireysel iş hukuku ve sendikalar hukuku ile toplu iş sözleşmesi ve grev/lokavttaki durumu ile sosyal güvenlik hukuku bakımından hukuki konumuna yönelmiştir.

Çırak, Çalışan, İşçi, Sendika ve Toplu Sözleşme, İş Mücadelesi, İş Sağlığı ve Güvenliği, Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma.

Whether is a private or public institution, operating, serving, laboring people in different positions are met in workplaces. When some of them has a relation to labor dependently in determined conditions within the scope of private law for a wage, some (only in public sector) has a dependent laboring relation for a wage bound to public law.

On the other hand, it is seen that when some of them labors aiming to learn the job and profession in theory and practice, others aiming to see the practice and reinforce their knowledge on the craft or profession which is already possessed theoretically. It can be said that this last group is told to be apprentice (or intern). Therefore this study is directed to apprentices’ legal status according to occupational health and safety, private labor law, trade unions law, collective bargaining law, social security law and against the strike/lockouts.

Apprentice, Employee, Worker, Trade Union and Collective Bargaining, Labor Struggle, Occupational Health and Safety, Benefiting From Collective Bargaining Agreement.

I- Bilindiği üzere, ister özele ister kamu kuruluşlarına ait olsun, işyerlerinde çeşitli konumlarda faaliyet gösteren, hizmet sunan - iş gören kişilerle karşılaşılır. Bunlardan kimilerinin tabi olduğu ilişki zaten belli koşullarla ve özel hukuk kapsamında ücret karşılığında bağımlı biçimde iş görmeyi; kimilerininki ise (sadece kamuda) kamu hukukuna tabi şekilde bağımlılık ve ücret içerikli iş görmeyi içerir. Bazılarınınsa, ya sadece işi ve mesleği teorik ve uygulamalı biçimde öğrenmeyi, bazıları ise zaten teorik bilgisine sahip olduğu bir sanat veya meslek hakkındaki uygulamayı görmek ve bilgilerini pekiştirmek amacıyla faaliyette bulunduğu gözlemlenir. Bu son grubun çırak ve stajyer denilen kimseleri anlattığı söylenebilir.

1- Tanım: Sözün özü, çırak da işyerinde belli ölçüde iş gören ve işverenden/işveren vekilinden direktif alan kişidir. Bunlar iş hukukunun doğrudan konusuna girmezler, zira iş sözleşmesiyle çalışmazlar. Ancak kimi noktalarda iş hukukunun koruyucu hükümlerinden yararlanırlar. Şimdi kısaca anılan kavramı açıklayalım.

Çırak: Çıraklık sözleşmesi denilen yazılı bir sözleşmeye dayalı olarak, “bir meslek veya sanatı öğrenmek amacıyla” işyerinde faaliyet gösteren kimsedir¹. Çıraklığın asıl gayesi adeta bir işçi gibi işyerinde çalışması ve karşılığında ücret alması değildir. Yani çıraklıkta işveren çıraktan belli bir işi yapmasını isteme ve aksinde onu sorumlu tutma hakkına sahip olmadığı gibi, çırağın da ondan işçilere ödenen ücreti talep etmesi vs. (aksine bir anlaşma yoksa) mümkün değildir. Fakat bu durum, çırağın işyerinde hiçbir iş yapmayacağı, hiçbir işe karışmayacağı anlamını da vermez. Zira onun, bir işi veya mesleği, hem teorik ve hem de uygulamalı biçimde öğrenirken, ufak tefek bazı işleri de yapması gerekmektedir. Aksi halde onu uygulamada nasıl öğreneceği sorusuna cevap bulmakta zorlanırız (Bkz. Saymen, Türk İş Hukuku, İstanbul 1954, 420. F. Uşan, Çıraklık Sözleşmesi, Konya 1994, 36 vd. Süzek, İş Hukuku, 8. Bası, İstanbul 2012, 134- 136. Akyiğit, İş Hukuku, 9. Bası, Ankara 2013, 74 vd. Mollamahmutoğlu/Astarlı, İş Hukuku, 4. Bası, Ankara 2011, 157- 160).