Yasal Değişiklikler Çerçevesinde Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Uygulamasının Değerlendirilmesi

N. Binnur TULUKÇU

2007 yılında ABD’de başlayan küresel mali krizin dünya ekonomileri üzerindeki etkisi 2008 yılının son aylarından itibaren çok hızlı ve yıkıcı bir şekilde ortaya çıkmıştır. Krizin sonuçlarını geciktirmek veya ortadan kaldırmak amacıyla ileri sürülen çözüm yollarından birisi de, istihdam artırıcı politikaların uygulanmasıdır. Böylece, istihdam düzeyinin azalmasını önleme ve yeni istihdam olanaklarının sağlanması yoluyla ek talep oluşumu hedeflenmektedir. Devletin, istihdam maliyetini düşürerek istihdam artırıcı politikalar uygulaması, işten çıkarmayı caydırıcı düzenlemeler yapması bu anlamda büyük önem taşımaktadır. Nitekim işsizliğin yol açtığı sosyal maliyetlerin en aza indirilebilmesi açısından, düşük maliyetle daha çok kişiye iş yaratılmasının yanı sıra mevcut çalışanlara da iş güvencesi sağlanması krizin etkilerini en aza indirmek için gereklidir. Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği, özellikle ekonomik krizlerde oldukça sık uygulanan ve iş hukukunun temel ilkesi olan işçinin korunması ilkesine hizmet eden bir düzenlemedir.

Kriz, Zorlayıcı Sebep, Kısa Çalışma, Kısa Çalışma Ödeneği.

The global financial crisis began in 2007 in the U.S. and its impact on the world economy since the last few months of 2008, was very fast and had appeared in a destructive manner. One of the proposed solutions in order to delay or eliminate the consequences of the crisis, is to implement policies to increase employment. Thus, additional demand generation is aimed by preventing the reduction in the employment level and providing new employment opportunities. Government’s policies for increasing the employment by lowering the cost of employment, work out arrangements for deterrence has great importance in this regard. Indeed, from the point of minimizing the social costs due to unemployment, in addition to create employment for more people with a lower cost, providing job security to current employees is necessary to minimize the impacts of the crisis. Short-time working and short-time working appropriation is an arrangement which is frequently applied especially in economic crisis and serves to the protection of worker which is the essential principle of labor law.

Crisis, Compelling Reasons, Short-Time Work, Short-Time Working Appropriation.

GİRİŞ

Küresel mali krizin dünya ve ülke ekonomileri üzerindeki olumsuz etkisi, özellikle istihdamın daralması, işsizlerin sayısının artması ve dolayısıyla işsizlik oranındaki gelişmeler şeklinde ortaya çıkmaktadır¹. Krizin sonuçlarını geciktirmek veya ortadan kaldırmak amacıyla ileri sürülen çözüm yollarından birisi de, istihdam artırıcı politikaların uygulanmasıdır². Böylece, istihdam düzeyinin azalmasını önleme ve yeni istihdam olanaklarının sağlanması yoluyla ek talep oluşumu hedeflenmektedir. Devletin, istihdam maliyetini düşürerek istihdam artırıcı politikalar uygulaması, işten çıkarmayı caydırıcı düzenlemeler yapması bu anlamda büyük önem taşımaktadır³. Nitekim işsizliğin yol açtığı sosyal maliyetlerin en aza indirilebilmesi açısından, düşük maliyetle daha çok kişiye iş yaratılmasının yanı sıra mevcut çalışanlara da iş güvencesi sağlanması krizin etkilerini en aza indirmek için gereklidir.

Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği, özellikle ekonomik krizlerde oldukça sık uygulanan ve iş hukukunun temel ilkesi olan işçinin korunması ilkesine hizmet eden bir düzenlemedir. 4857 sayılı İş Kanunuyla, esnek çalışma modeli olarak genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebep yüzünden işyerinde faaliyetini önemli ölçüde azaltan veya durduran işverenin toplu işçi çıkarmak yerine işçileri geçici olarak ücretsiz izne çıkarmasına ya da çalışma süresini azaltmasına imkân sağlanmış ve bu dönem içerisinde işçilere de kısa çalışma ödeneği alma hakkı tanınmıştır⁴. Böylece işçilere sınırlı da olsa gelir güvencesi sağlanması amaçlanmıştır. Çalışmamızda, dünyada etkili olan kriz çerçevesinde diğer tedbirlerle birlikte daha fazla önem kazanan kısa çalışma kavramı ve buna ilişkin yasal düzenlemelere dair gelişmeler, koşulları ve hükümleri ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.

I. KISA ÇALIŞMA KAVRAMI VE BUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

Ekonomik kriz dönemlerinde veya zorlayıcı nedenlerin varlığı halinde işverenler işçi çıkararak krizi atlatmak yerine, kısa çalıştırma yaptırarak riski işçiler arasında paylaştırabilir. İşçi çıkarma zorunluluğunun ortadan kalkması, geçici ekonomik kriz dönemlerinde işçi çıkarmanın işverene getireceği mali yükleri ortadan kaldırır. Ayrıca, bu tür işten çıkarmaların sebep olacağı sosyal sorunları da engelleyici niteliktedir. Bu nedenle, hem işçiyi hem de işvereni koruyan ve yarar sağlayan etkili ve önemli bir kavramdır⁵.