Üç Boyutlu Yazıcıların Uygulamalı Sanat Eseri Üretmek Amacıyla Kullanılması - Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Kapsamında Bir İnceleme
The Use of 3D Printers in Order to Produce Works of Applied Art - A Study in the Context of the Law of Intellectual and Artistic Works
Pelin KARAASLAN
Üç boyutlu nesnelerin üretilmesi veya çoğaltılması amacıyla tasarlanan yazıcıların kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır; öyle ki bu yazıcılar artık yalnızca sanayide kullanılmamakta, pek çok insana kendi evlerinde hizmet etmektedir. Buna bağlı olarak bireyler, kullanımına ihtiyaç duydukları pek çok ürünü kendileri üretebilir veya var olan bir ürünü, bu ürün üzerinde fikri hak sahipliği olup olmadığına bakmaksızın kolayca çoğaltabilir ve hatta ürün üzerinde kişisel değişiklikler yapabilir hale gelmişlerdir. Kuşkusuz bu durum, diğer fikri hak sahipleri gibi uygulamalı sanat eserleri bakımından eser sahipleri için endişe vericidir. Uygulamalı sanat eserleri Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunun halihazırda tartışmalı bir konusudur; zira uygulamalı sanat eserleri ile Sınai Mülkiyet Kanunu’nda düzenlenen tasarımlar arasındaki ilişki henüz net bir şekilde belirlenebilmiş değildir. Uygulamalı sanat eserlerinin üç boyutlu yazıcılarda kullanılacak modelleri bakımından eser türünün ne olduğu, bu tartışmalara bir yenisini ekleyecek gibi gözükmektedir. Söz konusu meselelere ilişkin hukuki esasları ortaya koymak ve uygulamalı sanat eserlerinin üç boyutlu yazıcılarla çoğaltılmasına ilişkin teknik süreçte oluşabilecek hak ihlallerini belirlemek bu çalışmanın amacıdır.
Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Üç Boyutlu Yazıcı, Uygulamalı Sanat Eserleri, Üç Boyutlu Model, Çoğaltma Hakkı.
The use of the printers designed for the production or reproduction of 3D objects has become quite prevalent. These printers are not only used in industry, but also serve many people in their own homes. In this way, individuals could create various products that they need at home, or they can easily duplicate an already existing product, regardless of whether there is an intellectual property right on that product, and they can even make personal changes on the product. Without doubt, this situation is alarming for creators of works of applied art like other intellectual property right holders. Works of applied art are already a controversial issue in Law of Intellectual and Artistic Works, as the relationship between these works and the designs regulated by Industrial Property Law has not yet been clarified. It seems that the question of in which copyright work category the 3D models of applied art works can be classified will become another topic of discussion in the future. This study aims to present the legal principles regarding the aforementioned issues and to determine the violations of rights that may occur during the technical process of reproducing works of applied arts with a 3D printer.
Law of Intellectual and Artistic Works, 3D printer, Works of Applied Art, 3D Model, Copyright.
Giriş
Son yıllarda adını sıklıkla duymaya başladığımız üç boyutlu yazıcılar, diş fırçasından mücevhere, silah, araba ve binalardan gıda ürünleri ile yapay organlara kadar pek çok ürün ve yapı elde etmek üzere kullanılmaktadır.1 Dahası, bu yazıcıların ev tipi modelleri de üretilmiştir ve kişisel kullanım amacıyla ürünlerin üç boyutlu çıktısının alınması, her geçen gün daha fazla insan tarafından rağbet görmektedir. Nitekim kişiler, eskiyen, kaybolan, zarar gören eşyalarını, ürünlere dair yedek parçaları ve daha pek çok şeyi evde kendileri üretebilir hale gelmişlerdir. Üç boyutlu yazıcıların bu şekilde kullanımının yaygınlaşması ve kullanım alanlarının artması, pek çok fayda sağlamakla birlikte, çeşitli hukuk dallarında olduğu gibi Fikri Mülkiyet Hukuku alanında da tartışılması gereken bir takım soruları beraberinde getirmiştir. Kişilerin, yazıcıdan çıktısını alarak gündelik hayatta kullandıkları veya faydalandıkları ürünler, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu2 (SMK) uyarınca marka, patent, tasarım koruması ya da 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu3 (FSEK) uyarınca telif koruması altında olabilir. Bu çalışmada üç boyutlu baskılama teknolojisi Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku boyutuyla incelenmek istenmiş ve çıktısı alınan ürünün “uygulamalı sanat eseri” olması durumunda ortaya çıkan hukuki durum değerlendirmeye alınmıştır. Üç boyutlu yazdırma işleminin teknik işleyişi, Fikri ve Sınai Haklar alanında çeşitli soruları gündeme taşıyacak gözükmektedir.
I. Üç Boyutlu Baskı Teknolojisine Dair Genel Bilgiler
Üç boyutlu baskılama, eklemeli imalat tekniği (additive manufacturing) ile üç boyutlu nesneler elde etme işlemine verilen genel isimdir.4 Eklemeli imalat, üç boyutlu nesneyi oluşturmak üzere kullanılan malzemenin (örneğin plastik ya da metal tozunun), nesnenin nihai görüntüsü ortaya çıkana kadar, katman katman birbirine eklenerek bir taşıyıcıya aktarılması ve bu katmanların, ısı yoluyla ya da kullanılan bir kimyasalla sıkıca birleştirilmesi prensibine dayanan işlemdir.5 Bu işlemi gerçekleştiren cihazlar “üç boyutlu yazıcı” olarak adlandırılır. İlk modellerine 80’li yıllarda rastladığımız6 bu yazıcılar, günümüzde sanat, moda, kuyumculuk, gıda, havacılık, otomotiv gibi sektörler ile tıbbi/medikal alanda ve savunma sanayiinde kullanılmakta ve kişisel kullanım amacıyla edinilebilmektedir. Tüm bunlara bağlı olarak üç boyutlu yazıcıların çeşitli tür ve modelleri mevcuttur.7 Söz konusu yazıcılarda ortak olan ve çalışma açısından önem arz eden husus, üç boyutlu baskı işleminde, çıktısı alınması hedeflenen nesnenin üç boyutlu modelini içeren dijital dosyaya ihtiyaç duyulmasıdır.
Üretimde geleneksel olan yöntem, daha büyük bir materyalden asıl ürünü elde etmek için materyallerin bir kısmını uzaklaştırmak (subtractive manufacturing) ya da ürün parçalarını ayrı ayrı tamamlayıp, sonrasında parçaları birleştirmek tekniğine dayalı işlerken, eklemeli imalat (üç boyutlu baskı), en karmaşık geometrik şekillere sahip ürünleri dahi ek bir sabitlemeye ya da kesici bir araç kullanmaya gerek kalmadan bir bütün halinde üretmeye imkân verir ve böylece kaynak ve emek tasarrufu sağlar.8 Ancak bu işlemin gerçekleştirilmesi için fiziksel ürünün dijital ortamında bulunan, üç boyutlu sanal bir modeline ihtiyaç vardır. Bu modeli içeren dosya, bilgisayar destekli tasarım dosyası (Computer-aided Design-Datei) ya da kısaca “CAD dosyası” veya “3B model dosyası” şeklinde anılır.9
