Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Manevi Tazminat Talebinde Bulunurken Dikkat Etmesi Gereken Hususlar (Yargıtay Kararları Işığında)

Points that Should be Taken Into Account by the Air Travelers Demanding for Immaterial Compensation (In the Light of Supreme Court Decisions)

İlyas ÇELİKTAŞ

Havayolu ile seyahatte fazla bilet satışı (overbooking), bagaj kaybı, yolcunun veya bagajın gecikmesi gibi durumlarla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu olaylar nedeniyle yaşanan acı ve ıstırap yüzünden kişilik haklarının ihlal edildiğini düşünen yolcular konuyu yargıya taşıyarak manevi tazminat talep etmektedirler. Yargıtay manevi tazminat taleplerinde; kişilik hakkına hukuka aykırı tecavüzle (borca aykırı bir davranışla) manevi zarar (kişilik hakkına vaki tecavüzden duyulan acı, elem ve ızdırap) arasındaki uygun illiyet bağı üzerinde durmakta ve iddia edilen olayların (bagaj kaybı, overbooking uygulaması, gecikme) kişilik hakkını nasıl ihlal ettiği hususunun ispatlanmasını aramaktadır.

Manevi Tazminat, Kişilik Hakları, Bagaj Kaybı, Overbooking, Havayolu Yolcusu.

Overbooking, loss of luggage, delays in flight or late arrival of luggage are problems encountered frequently in air travel. It is frequently encountered with cases such as overbooking, loss of luggage, delays in flight or luggae in air travelling. Travelers who, consider that their personal rights are violated becasue of anguish and pain suffered due these incidents, bring the case to the courts and demand for immaterial compensation. Yargıtay (Turkish Court of Appeals) put emphasis on the causal link between the unlawful violation (acts against liability) and the immaterial loss (anguish, pain and suffering due to unlawful act against personal rights) and looks for proof how the alleged incidents (loss of luggage, overbooking, delays etc.) violated the personal rights.

Immaterial Compensation, Personal Rights, Loss of Luggage, Overbooking, Air Passenger.

Giriş

Yolcular tarafından havayolu şirketleri aleyhine yolcu taşıma sözleşmesinden1 kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları açıldığı gözlenmektedir. Yargı kararlarına konu teşkil eden manevi tazminat taleplerine örnek olarak; gecikme nedeniyle bağlantılı uçuşu kaçırmış olmadan dolayı uzun süre havalimanında ve uçakta bekleme nedeniyle oluşan manevi zarar karşılığı manevi tazminat talebi, “overbooking” uygulaması nedeniyle uçağa alınmadığını ileri sürerek manevi tazminat talebi ve kaybolan bagaj nedeniyle uğradığı manevi zararın tazmini talebi verilebilir. Yargıtay istikrar kazanmış kararlarında; her sözleşmeye aykırılığın kişilik haklarını zedelemeyeceğini, havayolu yolcu taşıma sözleşmesine aykırılık nedeniyle manevi tazminata hükmedilebilmesi için borca aykırı davranışın yolcunun kişilik haklarını ihlal ederek manevi bir zarara yol açmış olmasını, Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 58’de belirtilen manevi tazminat koşullarının gerçekleşmesi gerektiğini ifade etmektedir. Çalışmamızda bu Yargıtay kararlarına yer vererek, havayolu ile seyahat eden yolcuların manevi tazminat talebinde bulunurken dikkat etmesi gereken hususları ortaya koyacağız.

I. Kişilik Hakkı ve Manevi Zarar Kavramları

Kişinin para ile ölçülebilen değer taşıyan malvarlığı haklarının dışında kalan, değeri para ile ölçülemeyen, manevi değeri olan haklara şahıs varlığı hakları denir.2 İşte bu hakların başında kişinin vücut bütünlüğü, ismi, resmi, sırları, şeref ve haysiyeti gibi manevi varlıklarını kapsayan “kişilik hakları” gelir.3 Yargıtay kişilik haklarını tanımlarken bu manevi varlıklara atıf yapar: “Hayat, vücut bütünlüğü, sağlık, özgürlük, isim, resim, şeref, haysiyet, ticari itibar gibi değerler, kişilik değerlerini oluşturur. Bu değerlere saldırı, objektif eksilmeyi ifade eder. Manevi zararın tazmin edilebilmesi için objektif unsur yanında bir de sübjektif unsurun gerçekleşmesi gerekir. Sübjektif unsur ise, zarar görenin söz konusu ihlal sonucu kişiliğinde, manevi varlığında objektif olarak meydana gelen bu eksilmeyi yaşaması, duyması, onu hissetmesi, bunun sonunda da acı, elem, ızdırap duymasıdır. Sübjektif unsur yoksa manevi zarar da yoktur”.4 Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir miktar para ödenmesini isteyebilir (TBK m. 58/1). Manevi tazminat için Yargıtay kararında ifade edildiği üzere “kişilik hakkının zedelenmesi” (objektif) ve “uğradığı manevi zarara karşılık” (sübjektif) unsurların birlikte gerçekleşmesi gerekir.5

Manevi zarar, malvarlığında değil, şahıs varlığında (kişilik haklarında) meydana gelen azalmayı ifade eder; “Manevi zarar mal varlığında bir azalmayı değil, kişilik haklarına vaki tecavüz nedeniyle bir kimsenin duyduğu cismani ve manevi acı ve ızdırabı, elemi ve böylece yaşama zevkinde bir azalmayı ifade eder. 6098 Sayılı TBK’nın 58. maddesine göre, kişilik hakkının zedelenmesinden zarar gören kişi, uğradığı manevi zarara karşılık olarak manevi tazminat adı altında bir miktar paranın ödenmesini isteyebilir”.6 Kişilik haklarına saldırı nedeniyle kişinin duyduğu cismani ve manevi acı ve ızdırab, elem ve böylece yaşama zevkinde bir azalma manevi zararı ifade eder.7“Manevi zarar, kişinin duygusal dengesini bozan, yaşama sevincini, yaşama keyfini azaltan, panik, korku, dehşet, yas, öfke, iğrenme, elem, küçük düşme, utanç duyma, moralsizlik, tedirginlik, ümitsizlik, yalnızlık hissi, aşağılık hissi, hayal kırıklığı gibi olumsuz duygular, sarsıntılar veya fiziksel acılar olarak tanımlanabilir”.8 Her somut olayın özelliğinin göz önüne alınması gerekirse de Yargıtay manevi zararın dar yorumlanmaması gerektiği kanısındadır; “manevi zarar, teknolojideki gelişmeler, ilişkilerde meydana gelen çeşitlilik, zarar türlerinin artması vs. sebeplerle dar yorumlanmaması gereken, günün koşullarına ve olayın özelliğine göre hakimin serbestçe takdir edeceği, bir zarar çeşididir. Bunun dar yorumlanması Kanunun lafzına da ruhuna da uygun düşmeyecektir”.9

II. Kişilik Haklarının İhlali Nedeniyle Manevi Tazminat İstenebilmesi İçin Gerçekleşmesi Gereken Şartlar

Kişilik hakkının ihlali nedeniyle uğranılan manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir miktar para ödenmesine ilişkin talep TBK’nın “Haksız Fiillerden Doğan Borç İlişkileri” başlığını taşıyan ikinci ayırımında “Kişilik hakkının zedelenmesi” başlığı altında (TBK m. 58) düzenlenmiştir. Havayolu ile yolcu arasında bir taşıma sözleşmesi mevcuttur. Sözleşmeden doğan bir borca aykırı davranılması, geniş anlamda, bir haksız fiildir.10 Haksız fiil sorumluluğuna ilişkin hükümler, kıyas yoluyla sözleşmeye aykırılık hâllerine de uygulanır (TBK m. 114/2). Yargıtay da çeşitli kararlarında yapılan atıf nedeniyle borca aykırılık hallerinde TBK m. 58’in uygulanmasının mümkün olduğuna hükmetmiştir; “818 Sayılı BK’nın 98/2. (TBK m. 114/2) maddesi uyarınca haksız fiillere müteallik hükümler kıyasen akde muhalif hareketlere de uygulanır. Borca aykırı herhangi bir davranışın, alacaklının kişilik haklarının zedelenmesine neden olması mümkündür”,11“Sözleşmeye aykırı davranış manevi zarara yol açabilir. Manevi zarar mal varlığında bir azalmayı değil ve fakat kişilik haklarına vaki tecavüz sebebiyle bir kimsenin duyduğu cismani ve manevi acı ve ızdırabı, elemi ve böylece yaşama zevkinde bir azalmayı ifade eder. TBK’nın 114. (BK 98) maddesinin ikinci fıkrasında “haksız fiil sorumluluğuna dair hükümler kıyas yoluyla sözleşmeye aykırılık hallerine de uygulanır” tarzında yapılan yollamanın kapsamına manevi tazminat da girmektedir”.12