Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Uzlaşmanın Vaki Olmasının Uzlaşılmayan Diğer Vergi ve Cezalarına Etkisi: Bir Danıştay Kararı İncelemesi

The Effect of Occurrence of Reconciliation as an Alternative Dispute Resolution Method on the Other Disaccorded Taxes and their Penalties: A State Council Decision Review

Ali Volkan ÖZGÜVEN

Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları hem özel hem de kamu hukukumuzda yükselen bir eğilim içindedir. Ancak alternatif uyuşmazlık çözüm yolları mutlak anlamda yargı işlevinin alternatifi ya da ikamesi değildir. Her şeyden önce, her ikisi sonucunda ulaşılan karar ve çözüm yolu nitelik olarak farklılık arz etmektedir. Yine kullanılan usuller birbirinden çok farklıdır. Dolayısıyla uyuşmazlığın varılan çözümü, nihai olabilmekle birlikte, kesin hüküm gibi, yargı kararlarına mahsus özelliklere, alternatif uyuşmazlık çözüm yolu sonucunda ulaşmak mümkün olamamaktadır. Vergi uyuşmazlıklarının idari aşamada (barışçıl) çözüm yollarından biri de alternatif bir çözüm yolu olan uzlaşmadır. Zira hem mükellef, hem de vergi idaresi, uyuşmazlığı yargıya taşımadan, başka bir ifadeyle; kimin haklı, kimin haksız olduğunu ortaya koyacak bir merciiye başvurmadan, konuyu aralarında çözmektedirler. Dolayısıyla yargı kararı niteliğinde olmayan bu çözümün, yargı kararlarına özgülenen tüm imtiyazlar ile donatılması ve yargı organlarının da bu çözüm sonucunda ortaya konulan iradelere başka anlamlar vermesi doğru değildir. Bu makalenin yazılmasına sebep olan saik, Danıştay’ın tartışma konusu ettiğimiz bir kararında, alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının niteliğine uymayan ve onu muhakeme sonucu verilmiş karar gibi gören bir yorumun benimsenmesidir. Bu çerçevede çalışmamızda, söz konusu Danıştay kararı çerçevesinde, bir vergi incelemesi sonucunda, kimi vergiler açısından uzlaşılması, ancak diğer bir kısım vergiler açsından uzlaşılmayarak konunun yargıya taşınması durumunun ikrar niteliği taşıyıp taşımadığı incelenecektir. Sorunun cevabı, yargı fonksiyonu ile alternatif uyuşmazlık çözüm yolları arasındaki nitelik farkları ve hak arama özgürlüğü ışığında aranacaktır.

Vergi Uyuşmazlıkları, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, İdari Çözüm Yolu, Uzlaşma, İkrar, Hak Arama Özgürlüğü.

Alternative dispute resolution methods have an increasing trend both for private and public law branches in our country, as it is all around the world. However, alternative dispute resolution methods are not absolute alternatives or substitutes for jurisdiction function. First of all, the characteristics of the decisions reached and solution paths of those two options differ from each other. Moreover the procedures are quite different from each other. Therefore, where the solution arrived with the resolution might be final; nevertheless it is not possible to reach to qualifications, like final judgment, specific to jurisdictional decisions. One of the peaceful settlement methods on administrative level for tax disputes is alternative solution path reconciliation. Yet, both tax administration and taxpayer reach a solution inter se without applying to a judicial authority; in other words, without applying to any authority that would decide who is right or faulty. Therefore laying all the privileges specific to judicial decision on this resolution, which doesn’t have a judicial decision nature, and also attribution of various meanings by judicial bodies to the intentions presented as a result of this resolution are inaccurate. The motive to write this article is driven from, the very subject of this article, Council of State jurisdiction that has attributed dijudication qualities to a reconciliation consequence which is against qualifications of alternative dispute resolution methods. Within this scope, our paper will review whether as a result of a tax audit reconciliation on some taxes but not reconciling on some other taxes and resorting to the jurisdiction would have the nature of acknowledgment or not within the frame of the said Council of State jurisdiction. Answer to the question will be sought within the light of the right to legal remedies and the characteristic differences between judicial functions and alternative dispute resolution methods.

Tax Disputes, Alternative Dispute Resolution, Administrative Dispute Resolution, Reconciliation, Acknowledgement, Right to Legal Remedies.

I. Giriş

Vergilendirme yetkisine sahip olan devlet, kamu hizmetlerinin finansmanını sağlamak gibi üstün bir amacı vardır. Bu imtiyaz ile devlet vatandaşının mülkiyet gibi temel haklarına ve özgürlüklerine müdahale edebilmektedir. Ancak vergilendirme yetkisi sınırsız değildir. Bireyin hukuk devleti ilkesi çerçevesinde, anayasal ve yasal güvenceler ışığında, bu yetkiye karşı korunması gerekir.

Vergi hukuku en öz biçimiyle nihayetinde bir alacak-borç ilişkisine dayanmaktadır. Ancak bu alacak-borç ilişkisi, aynı zamanda, anayasa gereği kanunla konulan ve herkesin kamu giderlerini karşılamak üzere devlete ödemesi gereken bir yükümlülüğe dayanmaktadır. Vergi hukukunun devlet ile birey arasındaki vergi kaynaklı ilişkiyi düzenlemeye yönelik idarenin ve mükellefin haklarına, yükümlülüklerine ve yetkilerine ilişkin genel ve özel kuralları düzenliyor olması sebebiyle, kamu hukuku içinde yer alır. Bu nedenle, söz konusu alacak-borç ilişkisi, özel hukuk süjeleri arasında değil de, devlet ve birey arasında cereyan etmektedir. Gerçekten de, devlet vergi almak suretiyle bireylerin gelirlerini ve dolayısıyla tüketim ve tasarruf kabiliyetlerini azaltır. Bu nedenle, devlet ve birey arasında bir çıkar çatışması doğmaktadır.

Hem vergi yargısı hem vergi hukukundaki alternatif çözüm yolu olarak kabul edilebilecek idari çözüm yolları; bu alacak borç ilişkisi nedeniyle taraflar arasında ortaya çıkan çatışmanın çıkarlar dengesi kurulmak suretiyle giderilmesine (uyuşmazlıkların çözülmesine) hizmet eder.