Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

ICSID Kurallarının Gelişimi ve Önerilen Kapsamlı Son Değişiklikler

The Development of the ICSID Rules and the Latest Proposed Comprehensive Amendments

İlhan YILMAZ

Uluslararası yatırım uyuşmazlıklarının çözümü konusundaki gelişmelere paralel olarak, Merkez tarafından idare edilen ICSID Konvansiyonu kapsamındaki ICSID tahkimi, Konvansiyon dışı tahkim ve diğer uyuşmazlık çözümleri için mevcut kuralların değişimi de bir gereksinim olarak ortaya çıkmıştır. Konvansiyona göre oluşturulmuş olan Merkez, kapsamlı danışma turlarından sonra, bu yöndeki çalışmalarını 28 Şubat 2020 tarihi ile son taslak haline getirmiş ve Konvansiyona üye devletler ve diğer ilgili çevrelerin görüşüne sunmuştur. Bundan sonraki süreçte Merkezin kuralların kabulünde yetkili organı olan İdari Konsey, söz konusu kuralları belki bazı küçük değişikliklerle de olsa kabul ederek en kısa sürede yürürlüğe koyacaktır. Bu yazıda, önerilen yeni kurallar önceki taslakları ve mevcut kurallar ile birlikte karşılaştırmalı olarak değerlendirilmektedir.

ICSID Konvansiyonu, Yeni ICSID Kuralları, ICSID Tahkim Kuralları, ICSID EK İmkân Kuralları, ICSID Arabuluculuk Kuralları.

In line with the developments in international investment dispute resolution, the amendment of existing rules for the ICSID Convention arbitration, non-Convention arbitration and other dispute resolution methods administered by the Centre has emerged as a need. The Centre, which was established according to the Convention, finalised its work in this direction on 28 February 2020, after comprehensive consultation rounds and presented it to the opinion of the member states and other relevant circles. In the next process, the Administrative Council, which is the competent body in the adoption of the rules of the Centre, shall adopt the said rules with probably some minor changes, and put them into effect at the earliest. In this article, the proposed new rules are evaluated comparatively with the previous drafts and existing rules.

ICSID Convention, New ICSID Rules, ICSID Arbitration Rules, ICSID Additional Facility Rules, ICSID Mediation Rules.

GİRİŞ

ICSID, İngilizce International Centre for Settlement of Investment Disputes kelimelerinin kısaltması olup, Türkçe karşılığı “Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü İçin Uluslararası Merkez”dir. Bir yatırım uyuşmazlık çözümü merkezi olarak 1965 tarihli Washington Konvansiyonu ile kurulmuştur. Sözleşme orijinal adıyla “the Convention on the Settlement of Investment Disputes between States and Nationals of Other States” olup, Türkiye tarafından da “Devletlerle Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü” adıyla imzalanıp 1989 senesinde yürürlüğe girmiştir.1 Konvansiyon söz konusu uyuşmazlık çözüm merkezinin kuruluşu ve işleyişini düzenlemesi nedeniyle de ICSID Konvansiyonu ya da ICSID Sözleşmesi olarak da anılmaktadır.

Konvansiyonun Dünya Bankasının (World Bank)2 İcra Direktörleri kurulunca hazırlanmasına ön ayak olunmuş, tüm kıtalarda süren toplantı ve çalışmalar sonucu 18 Mart 1965 tarihinde çok taraflı (multilateral) bir sözleşme olarak Dünya Bankasına üye ülkeler için imzaya açılmıştır. Dünya Bankasına üye olmayan ülkeler de Uluslararası Adalet Divanının Statüsüne taraf iseler yine de Konvansiyona taraf olabilirler. Konvansiyon, hükümlerine göre 20 üye ülkenin onaylaması sonucu 14 Ekim 1966 tarihinde yürürlüğe girmiştir.3 Konvansiyon 163 ülke tarafından imzalanmış olup, 154 ülke tarafından onaylanmıştır.4

Konvansiyon bağımsız, apolitik ve etkili bir uyuşmazlık çözüm kurumu olarak ICSID ya da Merkez (the Centre)i ihdas ederek, uluslararası yatırımların gelişmesine katkı sağlamak amacıyla oluşturulmuştur. Bunu yaparken de ana hareket noktası, yabancı/uluslararası yatırımcılarla bu yatırımların yapıldığı ülkeler arasında doğabilecek yatırımlardan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde tarafsız, bağımsız ve güven duyabilecekleri bir uyuşmazlık çözüm merkezinin gerekliliğidir.

Merkezin Konvansiyona göre sunmakta olduğu uyuşmazlık çözüm usulleri uzlaştırma (conciliation) ve tahkim (arbitration)dir.5 Merkezin uzlaştırma ve tahkim konusundaki yetkisi kurumsal bir tahkim ya da uyuşmazlık çözüm merkezi gibi fonksiyon ifa etmekle beraber, bu yetki Konvansiyonda özel kriterlere ya da şartlara bağlanmıştır. Özetle, Merkezin Konvansiyon kapsamında sunmuş olduğu uzlaştırma ve tahkim usulleri yalnızca, Konvansiyon tarafı bir devlet ile Konvansiyona taraf diğer devlet vatandaşı (gerçek kişi ya da tüzel kişi) arasında yatırımlardan doğrudan kaynaklanan hukuki uyuşmazlıklar içindir.6 Yine kısaca belirtmekte fayda vardır ki, ICSID tahkimi olarak adlandırılan Konvansiyon kapsamındaki tahkim diğer uluslararası tahkimlerden farklı olarak, özellikle verilen hakem kararlarının (award)7 Konvansiyon tarafı devletlerde o devlet mahkemelerinden verilmiş mahkeme kararları gibi icra edilebilecek olması ve ilaveten bir tenfiz prosedürüne tabi olmaması yönüyle ayrılmaktadır.8 Bu da aslında, Merkezin uzmanlaşmış, tarafsız, bağımsız ve güvenli bir uyuşmazlık çözümü sunması yanında, diğer uyuşmazlık çözüm merkezlerine ya da usullerine göre tercih edilmesinin asıl değilse bile en önemli sebebidir.

Konvansiyon aynı zamanda Merkezin organizasyonu ve işleyişi ile ilgili hükümler de içermektedir. Merkezin hukuki adresi Dünya Bankasının Washington’daki yerleşkesindedir.9 Merkezin bir İdari Konseyi (the Administrative Council) ve başında bir Genel Sekreter bulunan Sekreteryası (the Secretariat) vardır. Merkezde ayrıca, bir Uzlaştırıcılar (the Panel of Conciliators) ve bir de Hakemler Kurulu (the Panel of Arbitrators) bulunmaktadır. İdari Konsey, Konvansiyon tarafı olan her ülkeden bir temsilciden oluşmaktadır. Merkezin idari organı İdari Konsey olup, Konvansiyonun hükümlerinin uygulanabilmesi için gerekli yönergeleri ve kuralları kabul etme yetkisi ile donatılmıştır. İdari Konseyin bu yetkisi Konvansiyon hükümlerinin uygulanması ile sınırlandırılmıştır. Konvansiyon hükümlerinin değişmesi ise, Konvansiyonun 66/1. maddesine göre ancak tüm taraf devletlerce onaylanması şartıyla mümkün olabilmektedir.

Konvansiyonun 6. maddesine göre İdari Konsey, Merkezin uzlaştırma ve tahkim usullerini yürütmek için gerekli hükümleri içeren İdari ve Finansal Yönergeleri (ICSID Administrative and Financial Regulations), uzlaştırma ve tahkim usullerini başlatabilmek için uyulması gerekli Başlangıç Kurallarını (ICSID Institution Rules), gerek taraflar gerek hakemler ve gerekse yargılamanın tümünü yöneten tahkim prosedürüne ilişkin tahkim Kurallarını (ICSID Arbitration Rules) ve aynı şekilde Uzlaştırma Kurallarını (ICSID Conciliation Rules) kabul etmiştir.10

Sayılan bu ana kurallara ilaveten İdari Konsey, yine Merkezin faaliyet alanında olmak üzere, Konvansiyon hükümleri kapsamında olmayan ama yine devletlerle diğer devletlerin vatandaşları arasındaki belli kategori uyuşmazlık çözümüne yönelik usulleri kapsayan Ek İmkân Kuralları (the Additional Facility Rules) olarak adlandırılan kuralları 1978 senesinde kabul etmiştir.11 Ek İmkân Kuralları kapsamında Merkezin görevinde olan konuları belirtmeden önce ifade edilmelidir ki, Ek İmkân Kuralları kapsamındaki usuller de prensip olarak yatırımın yapıldığı bir devlet ile diğer bir devlet vatandaşı arasındaki çözüm usulleridir. Bu kapsamdaki ilave usuller şunlardır:

i. Uyuşmazlık tarafı devlet ya da uyuşmazlık tarafı yatırımcının vatandaşı olduğu devletlerden birinin Konvansiyona taraf olmaması nedeniyle Konvansiyon kapsamında Merkez yetkisinde olmayan ve ancak yine bir “yatırım” ile “doğrudan” ilgili “hukuki uyuşmazlıklar”ın uzlaştırma ya da tahkim yoluyla çözümü;

ii. Uyuşmazlık tarafı devlet ya da uyuşmazlık tarafı yatırımcının vatandaşı olduğu devletlerden birinin Konvansiyona taraf bir devlet olması kaydıyla, uyuşmazlığın “doğrudan” bir yatırımdan doğmaması nedeniyle Konvansiyon kapsamında Merkezin yetkisine girmeyen “hukuki uyuşmazlıklar”ın12 uzlaştırma ya da tahkim yoluyla çözümü;

ve son olarak