Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

İnşaat Sözleşmesinde Ayıbın İş Sahibinden Kaynaklanması

The Liability of the Customer from Default in Construction Contracts

Öz SEÇER

Bu çalışmanın konusunu inşaat sözleşmesinde ayıbın iş sahibinden kaynaklanması oluşturmaktadır. Normal koşullarda inşaatta meydana gelen ayıptan dolayı yüklenici sorumlu olmakla birlikte, iş sahibinden kaynaklı bazı koşulların varlığına bağlı olarak bu sorumluluk ortadan kalkabilmektedir. TBK m.476’da ayıbın iş sahibinden kaynaklanmasına ilişkin olarak talimat verme ve ayıbın iş sahibinin sağladığı malzemeden veya gösterdiği arsadan kaynaklanması örnek olarak sayılmışsa da iş sahibinden kaynaklanan plan ve projelerin hatalı olarak verilmesi, inşaatta birden fazla yüklenicinin birlikte çalışması durumunda ayıp meydana gelmesi gibi başkaca durumlar da mevcut olmaktadır. Çalışmamız bu durumların detaylı olarak incelenmesi ve hukuki sonuçlarının neler olabileceğinin tespit edilmesi amacıyla kaleme alınmıştır.

İnşaat Sözleşmesi, Ayıp, Yüklenici, İş Sahibi, Bildirim.

The subject of this study is the liability of the customer due to defect in construction contract. Although the contractor is liable for the defect in construction under normal conditions, this responsibility may disappear due to the existence of some conditions arising from the customer. In Turkish Code of Obligations article 476, giving instructions regarding the origin of the defect from the customer and the source of the defect from the material provided by the custoner or the plot shown by him are mentioned as an example, but there are also another situations arising from the customer such as giving improperly the plans and projects, and defects due to work of multiple contractors in the construction. Our study was written in order to examine these situations in detail and to determine what their legal consequences might be.

Construction contract, Defect, Customer, Contractor, Notification.

GİRİŞ

İnşaat sözleşmesinde yüklenici, inşaatı sözleşme koşullarına uygun olarak yapıp teslim etmek borcu altındadır. Teslim edilmiş yapının sözleşme koşullarına uygun olarak inşa edilmemiş olması durumunda inşaatın ayıplı olmasından bahsedilmektedir. İnşaatın ayıplı olması durumunda yüklenicinin iş sahibine karşı ayıba karşı tekeffülden dolayı sorumluluğu söz konusu olmaktadır.

Bazı durumlarda teslim edilen bir inşaatta ayıp bulunmakla beraber bu ayıbın yükleniciden kaynaklanmadığı görülmektedir. Ayıbın iş sahibinden kaynaklandığı durumlarda yüklenicinin ayıba karşı tekeffülden dolayı sorumluluğu ortadan kalkmakta ve iş sahibinin ayıba karşı tekeffülden doğan haklarının ona karşı ileri sürme olanağı bulunmamaktadır. Çalışmada hangi durumlarda ayıbın iş sahibinden kaynaklandığı araştırılmış, yüklenicinin ayıba karşı tekeffülden kurtulabilmesi için ayıbın iş sahibine bildirilmesi yükümlülüğü incelenmiş ve ayıbın iş sahibinden kaynaklanmasına bağlı sonuçların neler olduğu saptanmaya çalışılmıştır.

I. TBK m.476 HÜKMÜ BAĞLAMINDA AYIBIN İŞ SAHİBİNDEN KAYNAKLANMASI

İnşaat sözleşmesinde yüklenicinin ayıba karşı tekeffül borcuna aykırı davranması durumunda iş sahibi ayıptan doğan seçimlik haklarını kullanabilmektedir.1 Buna karşılık, inşaatın ayıplı olmasına bizzat iş sahibi neden olmuşsa, onun ayıba karşı tekeffülden doğan haklarını kullanması mümkün olmamaktadır.2 Ayıbın iş sahibinden kaynaklanması durumunda, yüklenici, ayıp dolayısıyla sorumluluktan kurtulmaktadır.3 Ayıbın iş sahibinden kaynaklı olmasına ilişkin TBK m.476’ya göre, “Eserin ayıplı olması, yüklenicinin açıkça yaptığı ihtara karşın, iş sahibinin verdiği talimattan doğmuş bulunur veya herhangi bir sebeple iş sahibine yüklenebilecek olursa iş sahibi, eserin ayıplı olmasından doğan haklarını kullanamaz”.4

Bu hükmün uygulanabilmesi için inşaatta bir ayıbın var olması gerekmektedir.5 Hükmün temelinde ayıbın sebebinin, iş sahibinin sorumluluk çevresinde ortaya çıkan bir olgu olarak belirlendiği hallerde, sorumluluğun yükleniciye değil de iş sahibine yüklenmesi gerektiği düşüncesi yatmaktadır.6 TBK m.476 hükmü, iş sahibinin inşaatın yapımında aktif rol oynadığı düşüncesine de dayandırabilir.7 Çünkü inşaat sözleşmesinde kural olarak inşaat plan ve projelerini sağlayan, yükleniciye talimat veren ve bazen de malzemeleri sağlayan inşaat sahibidir.8

TBK m.476 anlamında ayıbın iş sahibinden kaynaklanması, iş sahibinin ayıbı tek başına ve kendisinin meydana getirmesi ve ayıbın yalnızca ona yüklenecek olması durumunda söz konusu olmaktadır.9 İnşaatın ayıpsız ifa ve teslim edilmemesi münhasıran yükleniciye değil de iş sahibine ait olmalıdır.

İş sahibinin, kendisinden kaynaklanan bir nedenle ayıbın meydana gelmesinde yer alması gerektiği yukarıda belirtilmiştir. Bu neden, iş sahibinin kusurundan kaynaklı veya onun risk alanında gerçekleşen bir neden olabilir.10 İş sahibine yüklenebilen bir neden, bir ayıbın meydana gelmesini engellemede kendisinden beklenen gerekli özeni gösterdiğini ispat edemediği durumda söz konusu olmaktadır.11 Bu noktada iş sahibinin sözleşmeden doğan bir borcu ihlal etmesi gerekmemektedir.12

İnşaat işlerinde meydana gelen ayıbı yalnızca belirli bir nedene bağlamak güçtür. Çoğu zaman ayıp birden fazla nedene bağlı olarak meydana gelebilmektedir. Bu nedenle hukuki değerlendirme için nedenlerden hangisinin ayıbın meydana gelmesinde daha etken olduğunun belirlenmesi gerekmektedir.13 Ayıbın meydana gelmesinde etkili olan neden iş sahibine isnad edilebiliyorsa, bundan dolayı iş sahibinin ayıba bağlı hakları kullanamayacak, buna bağlı olarak da yüklenici ayıp dolayısıyla sorumluluktan kurtulacaktır.14

TBK m.476 hükmünün uygulanmasında ayıbın sebebinin araştırılması gerekmektedir. Belirlenen sebep, ayıbın iş sahibine isnad olunup onun sonuçları yüklenmesi gerektiğini ortaya koyuyorsa, yüklenici sorumluluktan kurtulacak, ona TBK m.475’deki ayıba karşı tekeffülden doğan haklar ileri sürülemeyecektir.15 Ayıbın nedeni yalnızca iş sahibinin davranışı olmayıp, yüklenicinin özen yükümlülüğünü ihlal etmesi de ortak neden olarak öngörülüyorsa, yüklenici ayıptan dolayı sorumluluktan kurtulamaz.16 Bu hususta yüklenicinin ifa yardımcısının borca aykırı davranışları da yüklenicinin davranışı olarak kabul edilir.17

TBK m.476’da söz konusu olan iş sahibinin kusuru değildir.18 Bu hükmün uygulanabilmesi için, inşaattaki ayıbın veya sözleşmeye aykırılığın iş sahibinin bir davranışıyla uygun illiyet bağı içerisinde meydana gelmiş olması gerekmektedir.19 Bununla birlikte bunun bilimsel anlamda bir illiyet bağı olarak anlaşılmaması gerekir.20 Ayıbın iş sahibinin sorumluluk ya da riziko alanına ilişkin bir nedenle meydana gelmiş olması mümkündür.21 İnşaatın ayıplı olmasında iş sahibinin mutlaka kusurlu olmasına gerek bulunmamaktadır.22 İş sahibi, kusurlu ve kusursuz davranışlarının olduğu kadar, verdiği malzemenin ayıplı çıkmasında olduğu gibi davranışa bağlı olmayan durumların da sonuçlarına katlanacaktır.23 Bunlara ek olarak iş sahibinin sözleşmeye göre belirli bir davranışta bulunma yükümlülüğü altında olduğu durumlarda hareketsiz kalmasından dolayı da ayıbın ondan kaynaklanmasının sonuçlarına katlanması söz konusu olabilir.24 Örneğin iş sahibi inşaat sözleşmesinde aynı anda faaliyet gösteren yan yüklenicilerin koordinasyon yükümlülüğünü yüklenmiş, ancak bu konuda yetersiz kalması sebebiyle inşaatın ayıplı olmasına yol açmışsa, yüklenici öncesinde bildirim yükümlülüğünü yerine getirmiş olması koşuluyla sorumluluktan kurtulacaktır.25

İnşaattaki ayıba iş sahibinin neden olması, iş sahibinin ifa yardımcısı olan kişilerin özellikle ifa yardımcısı olarak görevlendirilen mimar ve mühendislerin davranışlarından da kaynaklanabilir.26 İnşaat sektöründe iş sahibinin veya yardımcılarının kusurlu olması gerekmemektedir; Kanun, ayıbın meydana gelmesinin iş sahibinin hâkimiyet alanından kaynaklanmasını yeterli görmektedir.27 Yan yüklenici için ise durum farklıdır; bu kişi yüklenici ile olan ilişkilerinde iş sahibinin ifa yardımcısı konumunda değildir.28 Yüklenici, kural olarak inşaata yan yüklenici tarafından zarar verilir ve teslimden önce inşaat ayıplı hale gelirse yan yüklenici inşaatı iş sahibinin onayı veya talimatı ile kullanmadıkça ayıbın iş sahibinden kaynaklanmasından yararlanamaz.29

TBK m.476’da yer alan düzenleme, tamamlayıcı bir hukuk kuralı niteliğindedir.30 Sözleşme tarafları, ayıbın iş sahibinden kaynaklanmasının hukuki sonuçlarına ilişkin Kanundan farklı bir düzenleme yapma yoluna gidebilirler.31

II. AYIBIN İŞ SAHİBİNDEN KAYNAKLANDIĞI DURUMLAR

TBK m.476’da ayıbın iş sahibinden kaynaklandığı hallerin başında ayıbın iş sahibinin talimatından doğması ve iş sahibince verilen malzemenin veya inşaat için gösterdiği yerin ayıplı olması sayılmıştır.32 Bununla birlikte ayıbın iş sahibinden kaynaklandığı başka durumlar da bulunmaktadır: İş sahibince belirlenen malzemenin kullanılması, iş sahibinin verdiği plan ve projelerin hatalı olması, inşaatta birden fazla yüklenici çalışması, önceki yüklenicinin ayıplı çalışması vb.