Non Bis In Idem İlkesinin Vergi Ceza Hukukunda Uygulanması

Application of Non Bis In Idem Principle in Tax Penalty Law

Nezih SÜTÇÜ

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına göre, vergi kaçakçılığı yapılması halinde, hem idari para cezası hem de hapis cezasının verilmesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hükümlerine aykırı değildir. Bu iki cezanın ayrı makamlar tarafından verilmesi, yargılamalarına ayrı mahkemelerde bakılması (paralel yargılama yapılması) mümkündür. Ancak iki ayrı yargı düzenindeki davalar arasında hiçbir bağlantının bulunmaması, yargılamaların birbirinden bağımsız sürdürülmesi, aynı suçtan dolayı iki kez yargılanmama hakkının ihlali sonucunu doğurabilir. Bu makalede, ülkemizdeki uygulamada karşılaşılan sorunlar ve bunların çözümüne yönelik öneriler sunulmuştur.

Vergi Suçu, İdari Para Cezası, Aynı Suçtan İki Kez Yargılanmama Hakkı.

According to the judgments of the European Court of Human Rights, in case of tax criminals, both administrative fines and imprisonment are not against the provisions of the European Convention on Human Rights. It is possible for these two sentences to be imposed by separate authorities and to have their proceedings examined in separate courts (parallel proceedings). However, the absence of any connection between the cases in two separate jurisdictions, the continuation of the proceedings independently of each other, may result in a violation of the right not to be trialed twice for the same offense. In this article, the problems encountered in practice in our country and suggestions for their solution are presented.

Tax Criminal, Administrative Fine, Right not to be Tried Twice for the Same Offense.

1. İlkenin Anlamı

“Non bis in idem” ilkesi, aynı fiil nedeniyle faile bir ceza verilmesi demektir. İki kez yargılanmama veya cezalandırılmamayı ifade etmektedir.

Non bis in idem ilkesi, iç hukukta ve uluslararası hukukta, ceza hukukundan, disiplin veya idari para cezalarına, uluslararası savaş hukukundan devletler hukuku yaptırımlarına kadar hukukun birçok alanında kullanılmakta olan evrensel bir hukuk ilkesidir.¹

Burada “bis”, “çifte yargılama”; “idem” ise “aynı” anlamındadır. Esasında terim parçalarına ayrıldığında, cezalandırma, yargılama, suç veya vaka anlamı çıkan bir sözcük içermemektedir.² Latince ‘ne’ (ya da bazen ‘non bis in idem’ kullanımında karşılaştığımız ‘non’) olumsuzluk anlamı taşımakta, ‘bis’ ‘tekrar’, ‘idem’ ise ‘aynı’ anlamlarına gelmektedir.³ Buradaki aynılığın suça mı yoksa fiile mi ilişkin olduğuna göre⁴ varılan sonuçlar değişmekte⁵ olup, aşağıda detaylı olarak incelenecektir.

Non bis in idem ilkesinin çıkış felsefesi, Demokles’in kılıcının sürekli olarak bir ceza tehdidi ile kişinin üzerinde asılı durmasının doğuracağı acıyı ortadan kaldırmaktadır. Bu ilke, ‘geçmişte yapılan yargılama neticesinde verilen hüküm, geleceğe karşı bir güvence işlevine sahiptir’ ilkesini temel almaktadır.⁶ İlkenin öngörülebilirlik, hukuksal güvenlik ve aşırılığın önlenmesi (ölçülülük) ilkelerine hizmet etmesi söz konusudur. Non bis in idem ilkesi, adil yargılanma ilkesinin sonucudur. Çünkü, daha önce yargılanarak kesin hüküm değeri kazanmış bir fiil ve bu fiilden mahkum olan kişinin tekrar yargılanarak cezalandırılması hem adalet duygularını rencide eder hem de haksızlık ve ceza arasındaki oranı kişi aleyhine bozar.⁷

2. Uluslararası Anlaşmalarda ve Anayasamızda Non Bis In Idem İlkesi

Kişisel ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin 14. maddesinin 7. fıkrasında;

“Bir ülkenin hukukuna ve ceza yargılama usulüne uygun olarak daha önce kesin biçimde mahkûm olan veya beraat eden bir kimse aynı suçtan ötürü ikinci kez yargılanamaz ve cezalandırılamaz.”