Çekişmesiz Yargıda Dosyanın İşlemden Kaldırılma Sebepleri ve Kaldırılma Usulü

Reasons for the Removal of the Ex Parte Proceeding File and the Removal Procedure

Cumhur RÜZGARESEN

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yasal olarak düzenlenen çekişmesiz yargı prosedürü, çekişmeli yargı ile kıyaslandığında halen birçok belirsizliği bünyesinde barındırmaya devam etmektedir. Bu belirsizliklerden birisi de dosyanın işlemden kaldırılması ile ilgilidir. Zira HMK’da dosyanın işlemden kaldırılması, çekişmeli yargı esas alınarak düzenlenmiştir. Bu çalışmada çekişmesiz yargıda dosyanın işlemden kaldırılması ve sebepleri ile bu sebeplerin mahkeme tarafından incelenmesi usulünün nasıl olacağı üzerinde durulmuştur. Ancak bu yapılırken, çekişmeli yargıya ilişkin hükümlerden çekişmesiz yargıya uygun düştüğü ölçüde faydalanılmıştır.

Çekişmesiz Yargı, Niza, Dosyanın İşlemden Kaldırılması, Medeni Usul Hukuku.

Ex parte procedure, which is legally regulated by the Code of Civil Procedure no 6100, still has many uncertainties in comparison with the adversarial proceedings. One of these uncertainties is related to the removal of the file. Because the removal of the file in the Code of Civil Procedure, is based on adversarial proceedings. In this study, the removal of the file from transaction, and its reasons and how the procedure of examining these reasons by the court is done in ex parte procedure is emphasized. However, this was done to the extent that the provisions concerning the adversarial proceedings were in conformity with ex parte procedure.

Non-Contentious, Dispute, Removal of the File from Transaction, Civil Procedure Law.

A. GENEL OLARAK

Bir yargılamada, aralarında çekişme olan iki taraf mevcut değilse, çekişmesiz yargıdan söz edilir¹. HUMK’tan farklı olarak, çekişmesiz yargı ilk defa, 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6100 Sayılı Kanun olan HMK’da düzenlemiştir (HMK m. 382-388)². Kanun koyucu, HMK’da bir işlemin çekişmesiz yargı işi sayılması için üç kriter belirlemiştir. Bu kriterler “İlgililer arasında uyuşmazlık olmaması, “İlgililerin, ileri sürülebileceği herhangi bir hakkının bulunmaması” ve “Hâkimin re’sen harekete geçmesi” şeklinde sıralanmıştır (HMK m. 382/1)³. Bir talebin çekişmeli yargıya mı, yoksa çekişmesiz yargıya mı dâhil olduğu konusunda tereddüt çıkarsa, önemli olan talep sahibinin nitelemesi değil, kanunda belirlenen ölçütlere uyup uymamasıdır⁴. Ancak çekişmesiz yargıdan söz edebilmek için bu ölçütlerin birlikte gerçekleşmesi gerekmeyip, en az bir tanesinin gerçekleşmesi yeterlidir⁵. Çekişmesiz yargıda, herhangi bir çekişme olmadığından dava yerine “talep”, davacı ve davalı taraf yerine “ilgili” veya “talepte bulunan” kavramları kullanılır. İlgililerin birden fazla olması durumunda, aynı yönde veya birbirine paralel menfaatlerden söz edilir. Dolayısıyla bu menfaatler arasında herhangi bir uyuşmazlık mevcut değildir⁶.

Çekişmeli yargıda tasarruf ilkesinin bir gereği olarak, davanın tarafları görülmekte olan davayı takip etmeye zorlanamazlar. İsterlerse dosyanın işlemden kaldırılmasını sağlayabilirler. Dosyanın işlemden kaldırılması, uygulamada, “dosyanın muameleden kaldırılması”, “davanın müracaata bırakılması”, “dosyanın atiye bırakılması⁷”, “dosyanın arşive kaldırılması”, “dosyanın takipten kaldırılması”, “davanın yenilenmeye bırakılması”, “dosyanın rafa veya dolaba kaldırılması” şeklinde de ifade edilmektedir⁸.

Dosyanın işlemden kaldırılması kavramı ile ilgili doktrinde birbirine benzer tanım veya izahlar yapılmıştır: Bu konudaki birinci izaha göre “Usulüne uygun olarak duruşmaya çağrılmış iki taraf da mazeretsiz olarak duruşmaya gelmezse veya taraflardan her ikisi de duruşmaya gelir ve ikisi de davayı takip etmeyeceklerini bildirirse yahut duruşmaya taraflardan birisi gelmez ve gelen taraf davayı takip etmeyeceğini beyan ederse, dava dosyası işlemden kaldırılır”⁹. İkinci izaha göre, usulüne uygun olarak davet edilmiş tarafların her ikisi de duruşma günü ve saatinde mahkemede hazır bulunmazlarsa, bunun için geçerli bir mazeretleri olmakla birlikte, zamanında mahkemeye bildirmezlerse dosya işlemden kaldırılır. Aynı şekilde taraflar duruşmaya gelip de davayı takip etmeyeceklerini beyan ederse veya taraflardan sadece birisi duruşmaya gelir, diğeri gelmez, gelen taraf da isterse yine dosya işlemden kaldırılır¹⁰.